The Lovely Colors of My Homeland...



Sofu Muhammed IV
Geray Khan

Born: 1610

Died: 1674


Felek (Selected poems)

Şair ve ükümdar –

Sofu Muhammed IV Geray Khan


IV Sofu Muhammed Geray Han 1610 senesi Bağçasarayda doğdu. Babası I Selâmet Geray Han 1608 – 1610 seneleri Qırım devleti tahtına minip, padişalıq yaptı. Oğlunıñ, yani IV Sofu Muhammed Geray Hannıñ padişalığı ise, eki devirge bölüne. Birinci padişalıq deviri 1641 – 1644 senelerine doğru kelse, onıñ ekinci defa Qırım tahtında bulunuv deviri 1654 – 1666 seneleridir.

IV Sofu Muhammed Geray Han özüniñ ükümdarlıq devirinde, Qırım memleketiniñ tış işleri meselelerini eyileştirmek maqsadında bir sıra devlet işlerini yapmaq areketinde bulundı. O zamanları meydanğa kelgen halqara siyasiy vaziyetni köz ögüne alaraq, o, Moskvağa doğrultılğan arbiy seferlerni yasaq etti. Şarq meselesi boyunca siyasiy yañlışlıqa yol berdi, yani Qırımnıñ elinde bulunğan Kavkaz topraqları Moskoviya nezareti altına keçti.

IV Sofu Muhammed Geray Han özüniñ ekinci defa Qırım tahtında bulunuvı zamanında, keçmişte yapqan yañlışlarını tüzetmege kirişti. Meselâ, III İslâm Geray Han tahtta bulunğanda Bağçasaray tarafından ukrain kazaklarınıñ Polşağa qarşı alıp barğan küreşine qoltutuv ceryanı Moskoviya faydasınen yekünlendi. Sebebi, Moskoviya fursattan faydalanıp, Ukraina topraqlarınıñ bayağı bir qısımını zapt etken edi. İşte, üküm sürgen mezkür siyasiy vaziyetni deñiştirmek maqsadında, IV Sofu Muhammed Geray Han Polşa Getmanı Vıgovskiyniñ ordusına arbiy yardımğa keldi. Neticede, Polşa Moskva bağımlılığından qurtuldı. Böylelikle, Qırım ve Polşa arasındaki tarihiy Dostluq Añlaşma yañıdan quvet aldı – çalışıp başladı…

Velâkin, 1667 senesi IV Sofu Muhammed Geray Han Macarstan arbiy seferinde iştirak yapuvdan red etkeni sebep, o, Porta tarafından Qırım tahtından endirildi. Bazı bir menbalarğa köre, eger de o Portağa – Sultanğa qarşılıq kösterse, Qırımstan beyleri oña qoltutmağa azır olğanlarını bildireler. Amma, IV Sofu Muhammed Geray Han Qırım beyleriniñ qoltutuvlarından faydalanmaq istemedi – red etti ve yüksek tahttan vazgeçti. O, Qırımstannıñ topraqları esap etilgen Dağstanğa ketip, ömüriniñ soñuna qadar anda yaşadı.

IV Sofu Muhammed Geray Han 1674 senesi vefat etti. Cesedi Dağstandan Bağçasarayğa ketirilip, Hansaray Qabirstanında defn etildi. Allanıñ rahmetinde olsun.

Halq arasında ve aynı zamanda edebiyat aleminde "Kâmiliy" em de "Hani" tehellüsi ile belli olğan IV Sofu Muhammed Geray Han Qırım tahtında padişalıq etmek ile bir sırada, edebiyatnı sevgen, onı teren ögrengen – menimsegen ve özü de şu edebiyatnıñ mücizeviy nazmiyet dünyasına dalğan büyük sımadır. Em padişa, em de şair olaraq çevre-çetke namı ketken Kâmiliyniñ (Haniniñ), obrazlı söylegende, onıñ ükümdarğa has ikmetli em de keskin, cümert qalemi astından dülber şiirler doğdu. Ükümdar şairniñ nazmiyeti esasen ayat – ömür husustaki felsefiy tüşünceleri ile aşlanğandır. Şair kendi inci satırlarında, qudretli Sevgini canlı bir timsal sıfatında ğayet yüksek bediy reñkler ile ifadeley. Albu ise, şair IV Sofu Muhammed Geray Hannıñ – Kâmiliyniñ, (Haniniñ) aqiqatta, cian edebiyatı töründen özüne munasip yerni işğal etüvinden delâlettir.

REFERENCE:
  1. Muhammed Kâmil. Qoşmalar. Yıldız mec. 1990. № 2.
  2. Alim Geray Sultan. Gülbun-i Hanan (yahut Qırım tarihı). (Neşirge Kemal Qonuratlı azırladı). Yıldız mec.. 1998. № 7.
  3. Üseinov Timur. Qırımtatar edebiyatınıñ Orta asırlar deviri. Simferopol. 1999.
  4. Gayvarovskiy Aleksey. Sozvezdiye Gerayev. Simferopol. 2003.