1944 сенеси майыс 18. Къырым халкъынынъ дешетли фаджиагъа – репрессиягъа огъратылгъанына ве бу мисли ёкъ афатта къырымлар пичен киби къырылып кеткенине мына энди етмиш учь йыл толду. Албу исе, астрономия нокътаий-назардан янашкъанда, бир ань сайыла. Велякин, къырымлынынъ нокътаий-назарындан янашкъанда исе, о фаджиалы 1944 сенеси, майыс 18 къара куню ве ондан сонъки куньлер уджсыз-буджакъсыз астрономия саниелеридир десек, аслы да мубалягъа олмаз. Бу, сонъу корюнмеген саниелер киби, къырым миллетининъ де яра агърысы мына энди чокъ йыллар девамында эп иринлеп кельмекте, яра агърысынынъ сонъу аля даа корюнмей.

Бу фаджиалы миллий яранынъ тюзельмесине-тедавийленмесине Хакъ Таалянынъ Озю ярдымджы олсун, къырымларны кенди мерхаметинден махрум япмасын. Амин.

Акъикъатта, Алла Таалянынъ ирадесиле, икметиле, мерхаметиле къырымлар гъайып олмадылар. Аксине, олар ойле пишкинлештилер ки, энди зырхны биле парчалап кечмеге къурбилери етишмекте. Бу меселеде, узун-узадие тарих джерьянында олуп кечкен пек чокъ делиллер кетирмек мумкюн.

Мисаль ичюн даа якъында къырым къызы Сусанна Джемалединова – Джамала Авропанынъ буюк санъат Мейданында эфсаневий къараманлыкъ япты. Гъает юксек къабилиетли бу къырым къызы джеми маниаларны енъип, Евровидениеде иштирак этти ве озюнинъ къырымлыгъа хас татлы-аджайбат сесиле Авропаны, Американы… – бутюн дюньяны, миллионларле санъат мухлислерини эсир алды, миллионларле юреклерни запт этти. Нетиджеде о биринджи ерни эльде этти. Албу исе, тамырлары асырлар теренлигине – та Геродоттан да эвельки девирге – таврларгъа барып таянгъан къырымлар, текрарланмаз-екяне бир халкъ олгъанынынъ даа бир исбатыдыр…

Бир чокъ тарихчилер, хусусан тарихнынъ дедеси эсап этильген Геродоттан тутып, замандашымыз Андрей Самининге кельгендже, къадимий къырым миллетининъ – къырымларнынъ текрарланмаз-екяне бир халкъ экенини исбат этип кельмектелер. Андрей Саминин къырымларгъа нисбетен бойле ильмий хуляса чыкъара:

- Оларнынъ тарихы – бу куреш ве икметтир, гъайп олунув ве янъыдан джанланувдыр. Сонъки беш юз йыл зарфында бу аз сайылы халкъны дефаларджа Ер юзюнден силип ташламакъ истедилер. Велякин чокъ асырлы тарихыны хатыраларында сакълап кельген бу халкъ… уфакъ ярым ада бутюн Авропа топракъларында къоджаман стратегия эмиетине малик олгъан бир вакъытта бу халкъ феникс киби, кульден текрар ве текрар янъыдан джанланып кельди…*

Эбет, Андрей Самининнинъ фикирлеринде тарихий акъикъат бар. Мезкюр мантыкъий фикирлерни исе, даа демичик анъылып кечильген Джамала ханым исбат этти. О сейяремиз черчивесинде кечирильген Евровидение конкурсында гъалебе къазанды. Онынъ озю яраткъан ве иджра эткен «1944» серлевалы лирик ве айны заманда фаджиалы тюркюси дюньяны сарсытты. Бутюн дюнья халкъы къырым халкъынынъ – къырым миллетининъ тарихлер корьмеген, ерлер титреген фаджиасыны кенди юреклеринден кечирди. «1944» серлевалы тюркюнинъ эсас лейтмотиви исе,

киби фаджиа иле суварылгъан сатырлардыр. Яъни, Джамала озюнинъ дюльбер къырым тили иле догъмуш халкъынынъ юрек нидасыны дюньягъа бильдирип, кяинаткъа теллял багъырды. Мезкюр юрек нидасыны Ер узеринде яшагъан бутюн инсаниет анълады. Бойле муджизени ялынъыз эфсанеге хас къараманане къырымлардан чыкъкъан Джамала киби инсан япа биле, весселям.

Иште бу тарихий вакъиалар да, юкъарыда анъылгъан ве эп девам эткен битмез-тюкенмез тарихий ве айны заманда афатлы саниелер зарфында олуп кечти…

Дюльбер сейяремизнинъ чешит буджакъларында, бу джумледен дюльбер Къырымда яшап кельген азиз къырымларгъа сёйлемек истеймиз ки: мен, сен, о… – бизлер эпимиз ким олсакъ-олайыкъ, омюрнинъ насыл бир басамакъларында булунсакъ да, истерсенъ энъ юкъары басамагъында, яхуд энъ ашагъысында… ич бир вакъыт тамырымызны – кимлигимизни унутмайыкъ. Яъни, бизлер – къырымлар эрамыздан эвель яшагъан ве айны заманда дюньяда энъ къадимий халкъ эсап этильген магърур таврлардан тутып, гъает зенгин ве чешит тарихий девирлерни басып кечкен, амма Алланынъ икметиле джоюлмагъан, аксине пишкинлешкен, чешит афатлардан – фаджиалардан дегиль ки сынмакъ, атта бели биле букюльмеген магърур, джесюр, къоркъубильмез, къараманане къырымлармыз.

Бизлер – къырымлар эпимиз бир тамам Имангъа келип, бир якъадан баш чыкъарып Хакъ Тааля берген мукъаддес бахшышны – Ветанымызны ве кендимизни - миллетимизни - козь бебеги киби асрамалымыз, къорчаламалымыз, айбетлемилимиз – севмелимиз. Мухаммед Пейгъамберимизнинъ «Ветанны севмек Имандандыр» деген мубарек сёзлерини унутмадан онъа риает этип яшамалымыз. Алла бизлерни Имандан айырмасын, сынавлардан мувафакъиетле кечмеге даима ярдымджы олсун! Амин.

1944 сенеси майыс 18 фаджиасы акъибетинде эляк олгъан – къырылып кеткен къырымларнынъ ве такъдир муджиби Ер денильген сейяремизнинъ тюрлю ульке топракъларында яткъан ветандашларымызнынъ, миллетдешлеримизнинъ, къандашларымызнынъ джумлесине Алланынъ Рахметинде олсунлар, ятакълары-даракълары нур олсун, деймиз.

---------------------------

Андрей Саминин: Их история –это борьба и мудрость, уничтожение и возрождение… За последние 500 лет, этот маленький народ не раз пытались стереть с лица Земли. Но, храня в себя память многовековой истории, когда этот маленький полуостров имел огромное стратегическое значение на территории всей Европы, этот народ как Феникс из пепла возрождался вновь и вновь…

Девлет Мудафаа Комитети И.В. Сталин аркъадашкъа

СССР Совнаркомына В.М. Молотов аркъадашкъа

Иште, кечкен ХХ-нджи асырнынъ орталарында, даа догърусы бир бинъ докъуз юз къыркъ дёрт сенеси майыс он секизде, тюрк дюньясынынъ – ислям дюньясынынъ – Авропа дюньясынынъ бир къысымы эсап этильген Къырымнынъ башына мисли ёкъ яныкъ – фаджиа эндирильди. О догъмуш урбасындан союндырылып, чыр-чыплакъ къалдырылды. Башкъаджа сёйлейджек олсакъ, Къырымны кенди эвлятларындан – къырымлардан вакъшийджасына айырдылар. Яралы Къырым «Яврум – Балам!..» деп бир тарафта аизар чексе, совет империясынынъ чешит кошелерине сепильген къырымлар «Ана!..» деп аизар чектилер. Бу аизарлар, ферьяд-фигъанлар бир кунь, бир ай, бир йыл девам этмеди. Бу юрек нидалары энди чокъ сенелерден берли девам этип кельмекте. Алла бильсин, даа некъадар девам этеджек. Бу хусуста бир де-бир фикир сёйлемек кучь.

Аюв баласыны ашамагъа истесе, башта баласыны чамургъа булгъай да, сонъра ашай экен. Бу акъикъаткъа якъынмы, ёкъса ёкъмы, бильмейим, эр альде халкъ арасында бойле лафлар юре. Буны мисаль кетиргенимиз себеби шунда ки, бир сыра суньи-сахте менбаларда, гуя къырымлар гитлерджилерге ярдым эткенлер – саткъынлыкъ япкъанлар, нетиджеде оларны юртларындан чыкъаргъанлар деген уйдурмасион фикирлер дагъытыла. Эр бир тарафтан джаиль олгъан ве инсан къияфетинде булунгъан иблис ялынъыз, бойле сафсатаны илери сюре биле эм де бойле мантыкъсыз фикирни кендиси киби джаиллерге ашлай биле. Бунынъле озь-озьлерини фаш этелер. Себеби, о я да бу миллет-халкъ саткъын олмай. Буны анъламакъ ичюн, буны бильмек ичюн буюк баш керекмей…

Къырымны ве онынъ эвлятлары къырымларны бу фаджиагъа кетирген ёллар бир бинъ докъуз юз къыркъ дёрт сенеси, майыс он секизде дегиль де, ондан баягъы эвельдже башлады, куньден-куньге, айдан-айгъа, йылдан-йылгъа кенишледи, джеза (репрессия) донатмасы эп ишленип келинди. Ве ниает, бир бинъ докъуз юз къыркъ дёрт сенеси, майыс он секизде онъа нокъта къоймакъ, яъни къырымларны этнос оларакъ бир тамам гъайип этмек истедилер. Нетиджеде инсаниет тарихы – дюнья тарихы корьмеген фаджиа садыр олду.

деп къан агълады шаирлерден бириси. Бала-чагъа, аналар, къартлар, кутремлер (инвалиды-лежаки), хасталар… бир бинъ докъуз юз къыркъ дёрт сенеси, майыс он секиз къырымлар ичюн маъшер куню олду.

Келинъиз, акъикъаткъа – ракъамларгъа дикъкъат этейик. Тарих манбаларына коре, Экинджи джиан дженкинде бир бинъ докъуз юз къыркъ дёрт сенеси майыс он секизге къадар советлер ордусында, джебэнинъ ог сафларында элли еди бинъ къырымлы фашистлерге къаршы урушларда къурбан кеттилер. Бир бинъ докъуз юз къыркъ дёрт сенеси, майыс он секизде даа сексен бинъ къырымлы джебэлернинъ, ялынъыз ог сафларында фашистлер иле дженклеше эдилер. Къырымда, къорантасы янында булунгъан аскерлик япа биледжек яшта адам сайысы сифир, яъни ёкъ эсапта эди.

Советлер Бирлиги укюмети тарафындан чыкъарылгъан къарар муджиби, бир бинъ докъуз юз къыркъ дёрт сенеси, майыс он секизде аскерлер тарафындан къырымларнынъ азбарлары сарылып, яш-къарт-хаста демеден, он беш дакъкъа ичерисинде эвлеринден чыкъарылып мезарлыкъларда топланылды.

Эвинден чыкъмакъ истемегенлер шеит этильдилер. Топлангъанлар исе, даа танъ атмадан юк вагонларына бири-бири устюне юкленильдилер.

Къырымлар иле рыкъма-рыкъ вагонлар-эшелонлар Сибирья, Урал, Меркезий Асия – яъни совет империясынынъ чешит кошелерине догъру ёл алдылар. Бекчилик вазифесини эда этип кеткен аскерлернинъ кейфлерине коре, килитленген вагонларнынъ къапылары эки – учь куньде бир кере ачылды, олюлер чыкъарылып ташланды, коммеге биле етиштирильмеди.

Бир бинъ докъуз юз къыркъ дёрт сенеси, майыс он секизде садыр олгъан миллий фаджиа акъибетинде, яъни халкъны топлагъанда, юк вагонларына юклегенде ве ёл девамында ольгенлернинъ – эляк олгъанларнынъ сайысыны ич бир кимсе бильмей. Базы тарихий малюматларда къырым миллети аман-аман яры-ярыгъа къырылып кетти, дениле. Занымызджа, о фаджиада къырымлар «яры-ярыдан» даа зияде къырылдылар, эляк олдулар. Эгер де сюргюнлик – джеза акъибетлеринде эляк олгъанларнынъ сырасына Экинджи джиан дженки джебэлеринде эляк олгъанларны, джебэден догъру Ветанларына – Къырымгъа къайткъан сонъ эляк олгъанларны, Арабат ёллагъы (стрелка) эалининъ эляк олгъанларыны… эписи козь огюне алынса, юкъарыда анъылгъан статистика малюматыны бир тамам кенишлете-чокълаштыра биле…

Велякин, ич бир шейге бакъмадан, йыллар девамында алынып барылгъан советлернинъ-коммунистлернинъ джаиль ве айны заманда джинаий сиясети чултутмады. Къырымлар халкъ сыфатында, къырым этносы сыфатында ер узеринден гъайып олмады. Чюнки бардан ёкъ олмай, ёкътан бар олмай. Бу да табиат къануны олса керек.

Табиат къануны боюнджа, ольмей сагъ къалгъан къырымлар кенди аналарынынъ Анасы сайылгъан Ветаны Къырым багърына эп сарылмакъталар. Бугунь де-бугунь юз бинълерле къырым эвлятлары энди кенди Ана-Ветаны иле къавушты. Ич бир тюрлю маниаларгъа бакъмадан, Ана-Къырым озь эвлятлары иле, садыкъ эвлятларынынъ Ана-Къырым иле къавушув джерьяны, эп девам этмекте. Бу муджизенинъ эписи Хакъ Таалянынъ мерхамети, ирадеси иле олуп кечмекте…

Бизлер исе, о фаджиа афатларында эляк олгъан юз бинълерле семетдешлеримизнинъ – къырымларнынъ азиз рухлары огюнде ве айны заманда гъурбет ерлерде, эджель тёшегинде Ветаным деп, козьлери ачыкъ кеткен юз бинълерле семетдешлеримизнинъ ольмез рухлары огюнде теменна этемиз ве джумлесине Алланынъ Рахметинде олсун деймиз!

Агъымыздаки 2015 сенеси август 1 ве 2 куньлери, Тюркиенинъ пайтахты Анкара шеэринде II-нджи Бутюндюнья Къырымлар Конгресси олуп кечти. I-нджи Конгресс 2009 сенеси Акъмесджид шеэринде (Къырым) отькерильген эди.

Сейяремизнинъ чешит кошелеринден топлангъан 430 нуфуз делегат Къырымнынъ бугунини ве келеджегини, яъни Ветан такъдирини ялынъыз онынъ тамыр халкъы – къырым миллети аль эте биледжегини, чезе биледжегини къайд этти. Конгресс тарафындан къабул олунгъан махсус беянатта къырым миллети – къырымлар кенди Ветанындан, кимлигинден, акъ-укъукъындан, уриетинден ич бир вакъыт вазгечмейджиги ургъуланды.

Бундан гъайры Конгрессте «Бутюндюнья Къырымлар Конгрессининъ къырым халкъына Мураджааты», «Бутюндюнья Къырымлар Конгрессининъ бутюн инсаниетке Мураджааты», «Бутюндюнья Къырымлар Конгрессининъ Бирлешкен Миллетлер Тешкилятына Мураджааты», «Бутюндюнья Къырымлар Конгрессининъ дюнья девлетлерине Мураджааты» ве дигер бир сыра юксек нуфузлы девлет ве девлетке аит олмагъан идарелер адына весикъалар къабул олунды.

II-нджи Бутюндюнья Къырымлар Форумында Рефат Чубар дженаплары кене Конгресс ёлбашчысы вазифесине таин этильди.

Ниает, бекленильген Янъы 2015 сенеси де эр биримизнинъ эвимизге, къальбимизге келип кирди, ерлешти! «Ер» деп адландырылгъан сейяремизнинъ эр бир сакини, бу джумледен Къара денъиз саилиндеки мубарек Къырым топрагъы сакинлери – къырымлар да, тарихий 2015 сенеден гузеллик – мельэм бериджи муджизелер беклейлер. Барсын, эр кимнинъ тек мусбет-иманлы тюшюнджелери ве ниетлери, тек мусбет арзу-умютлери ве истеклери ерине кельсин! Хакъ Тааля бойле мусбет-иманлы арекетлерге – давранышларгъа эр вакъыт ве эр ерде ярдымджы олсун! Барсын, мезкюр Сене, озюнинъ ялынъыз адалетли арекетлериле дюнья тарихында ве айны заманда Къырым тарихында алтын арифлер иле язылып къалсын! Амин!

Эпинъизге – эпимизге Янъы Йыл хайырлы олсун!

Кечкен базар куню, яъни октябрь 26-да «Украина» телевизион каналында белли журналист Савик Шустер дженаплары тарафындан тешкилятландырылгъан ве алынып барылгъан телеяйын косьтерильди. Яйын, эсасен, шу куню Украинада олуп кечкен Парламент сайлавларына багъышланылды. Миллионларле телесейирджилер къаршысында Украинанынъ сиясий, бизнес, арбий… къазанларында къайнап кельген бир талай инсан чыкъышта – мунакъашада булундылар. Оларнынъ эр бири кенди фикирлерини кениш аудиториягъа сеслендирмеге арекет эттилер.

Мезкюр яйыннынъ меракълы ери шунда ки, Украинанынъ чешит нокъталарындан топлангъан студиядаки аудитория, яъни эр бир адам огюндеки дёгмеге басмакъ иле о я да бу шахснынъ чыкъышына – фикирине кенди мунасебетини бильдирип барды. Нетиджеде, чыкъышта булунгъаннынъ фикир юрютюв дереджеси – севиеси сифир фаиздан юз фаиз эсабында нумайыш олунды. 90 фаизли сызыкъны ялынъыз 2 – 3 адам кечип олду.

Сёйлемек истегенимиз, мезкюр телеяйында Къырым Миллий Меджлиси Реиси Рефат Чубар дженаплары да иштирак этти ве шу 90 фаизден зияде сес алгъан 2 – 3 адам сырасындан ер алды. Атта, онынъ акъикъатта мантыкъий фикирлери дефаларджа гурьдели эльчырпмаларле алгъышлынылды.

Бу ерде бир шейни къайд этмели ки, Къырым Миллий Меджлиси Реиси саф украин эдебий тилинде – теляфузында лафэтти. Албу исе, къырым халкъынынъ – къырымларнынъ юксек медениет саиби олгъанынынъ даа бир исбатдыр. Эм асырлар зарфында ойле олуп кельди ве Алла къысмет этсе ойле де девам этеджек. Бунынъ эсас себеби, къырым миллети орькенининъ темизлигиндедир.

Миллет орькенининъ негизи-тамыры исе, та къадим заманларгъа, даа догърусы тарихнинъ бабасы Геродот омюрининъ сонъунадже талиль этип оламагъан таврларгъа барып токъуна. Къырым миллети бутюн заман о терен тарих къатламларындан эп гъыда алып кельмекте. Олсун, 13-нджи юзйыллыкъта Солхатда (Эски Къырым) басылып чыкъкъан эки къысымдан ибарет латин-аджем-къырым сёзлюги ве къырымлар теляфузындаки базы сёзлерни, икметли ибарелерни ичине къаврап алгъан «Codex Cumanikus» («Кодекс Куманикус») эдебият абидеси, олсун 12 – 13 асырларда яшагъан буюк сыма Мухаммед (Махмуд) Къырымлы, яхуд олсун султан Бейбарс исимиле белли олгъан ве 13 – 14 асырларда Мысыр тахтында булунгъан къырымлы аль-Малик аз-Захир Рукн ад-дунийа ва-д-дин Бейбарс аль-Бундукдари ас-Салих, олсун кене де арап дюньясынынъ тахтына минип укюмдарлыкъ япкъан къырымлы Шаджарат Ханым, олсун чокъ асырлар девамы Османлы императорлыгъынынъ ашагъы басамагъындан тутып энъ юкъары басамагъына баргъандже мезкюр императорлыкъны идаре япкъан юзлерле къырым эвлятлары, я да олсун сейяремизнинъ тюрлю ерлеринде ве тюрлю сааларда фаалиет косьтерген къырымлар ве иляхре… ве иляхре… Буларнынъ эписи озюнинъ зенгин ве айны заманда темиз оркенинден гъыда алдылар, дюньянынъ илерилев джерьянына салмакълы иссе къоштылар. Бугунь де – бугунь терен тарих къатламларындан оркенленип келген къудретли къырым миллий аньанеси эп девам этмекте. Себеби, эрамыздан эвель V-нджи асырда яшагъан фельсефеджи Эмпедокл тили иле сёйлегенде, бардан ёкъ олмай, ёкътан бар олмай…

Иште, Эмпедокл сёйлеген фикирни – табиат къанунны Къырым Миллий Меджлиси Реиси Рефат Чубар дженаплары, октябрь 26 куню, бутюн дюньягъа эм исбатлады, эм де нумайыш этти. Бу да акъикъат!

Чокъ къыйметли «Къырым» газетасы!

Сен 25 яшыны толдурдынъ! Бу мунасебетле, сени ве сенинъ багърынъдаки къырымпервер шахсны – баш муарриринъ Бекир Мамут дженапларыны ве онынъ ёлбашчылыгъы алтында усанмадан фаалиет косьтерип кельген ветанпервер иджадий хадимлерни – джумленъизни юбилей байрамынъыз иле хайырлайым!

Сайгъылы «Къырым» газетасы, сен асырлар къатламларындан эп гъыда алып, эп къувет алып ешерип кельген джесюр ве айны заманда икметли, дюльбер къырым халкъына ава киби зарур элял хызметлер япып, къырымлыны маневий емек иле теминлемектесинъ. Сенинъ эбедиеттен ер аладжакъ тарихий саифелеринъни саифелегенде, джумерт языларынъа дикъкъат эткенде анда эмексевер хадимлеринънинъ мубарек козь нурларыны дуймакъ мумкюн, набызларынынъ исрарлыкъле чалышувыны сезмек мумкюн.

Сайгъылы «Къырым», сен бу тарихий йигирми беш йыл зарфында азиз Ветанымыз Къырым ве онынъ дюльбер къальпли эвлятлары къырымлар иле багълы мевзуларда – олсун публицистика, олсун тарих, олсун эдебият, олсун медениет… сааларында, энъ чешит жанрларда мисли ёкъ тарихий малюматларны олгъаны киби кенди узеринъе текмиллеп кельмектесинъ. Вакъыт-сааты келир, сенинъ алтын саифелеринъ келеджек несиллер тарафындан, илим-фен дюньясы тарафындан дегерли къыймет кесилир.

Эбет, сен бу сынав дюньясында, онынъ омюр ёлунда, иджад ёлунда бир талай кечильмейджек дереджеде тикенекликлерге де – маниаларгъа да расткелесинъ. Велякин сен эр вакъыт оларны енъип кельмектесинъ. Себеби, сен бутюн заман адалет ичюн курешнинъ энъ ог сафларында кетесинъ. Бу да, акъикъат!

Акъикъат исе, къырылмай, о эрте я да кечь мытлакъа гъалебе къазана.

Мукъаддес Къырымымызнынъ азиз «Къырым»ы, Алла къысмет этсе ярынки гъалебеде де, кене тюневинки гъалебе киби сенинъ элинъде оладжакъ. Бунынъ эсас себеби:

Сенинъ юрегинъ киби адынъ да дюльбер, чюнки сен дюльбер Ветанымызнынъ намыны шереф иле ташыйсынъ!

Сенинъ багърынъда булунгъан хадимлеринъ де дюльбер, чюнки олар шу дюльбер Ветанымызнынъ икметли эвлятларыдыр!

Сенинъ саифелеринъ де дюльбер, чюнки олар узакъ кечмишни, бугунни ве ярынны акс этелер!

Ве ниает, сенинъ набызынъ да дюльбер, чюнки Мухаммед Пейгъамберимизнинъ, Ветанны севмек – имандандыр, дегени киби, сен кенди нефесинъле шу дюльбер, джумерт топрагъымыз Къырымымызгъа нисбетен къудретли Севгинъни изхар этип кельмектесинъ…

Севимли ве гузель «Къырым»ым, даа бир дефа шахсен санъа ве эркянынъдаки иджадий хадимлерге юбилей хайырлы олсун!

Хакъ Тааля эр вакъыт ве эр ерде сени ве сенинъле берабер джумле къырымлыны кенди мерхаметинден махрум япмасын! Амин!

1918 сенеси, февраль 23 куню большевиклер элинден эляк олгъан Номан Челебиджихан азретлери, юрегинден янардагъ киби къайнап чыкъкъан бу ант-еминине омюрининъ сонъуна къадар садыкъ къалды! Эбет, къырым халкъынынъ юзлерле терен бильгили ве айны заманда къоркъубильмез, джесюр огъулларындан бири эсап этильген Челебиджихан гъает аз омюр корьсе де, (33 йыл), о догъмуш миллети ичюн, халкъы ичюн, аналарнынъ Анасы Ветан Къырым ичюн мисли ёкъ буюк ишлер япты. Къыскъа бир вакъыт ичерисинде чокъ йыллар зарфында гъафлет юкъусында булунгъан догъмуш халкъыны, онынъ анъыны уянтты. Нетиджеде, эр бир къырымлы, кенди эдждадлырынынъ насыл бир буюк – икметли инсанлар олгъанларыны анълап, сезип, магърурланып Челебиджихан ве онынъ сафдашлары этрафында топландылар. Халкъ озь эвляды – Челебиджиханны айдын, парлакъ ёл косьтериджи къудретли бир Джетемен йылдыз сыфатында корьдилер, таныдылар ве онынъь пешинден кеттилер.

- Мен Челебиджиханны шахсен 1908 сенесинден берли билем, - деп яза озь хатырлавында буюк къырым шаири ве муаллими Шевкъий Бектёре азретлери. – Онынъ, джеми аркъадашлары арасында козьге чарпаджакъ къадар айры устюнликлери бар эди. Темиз кийинир, тертипни север. Гузель ахлякълы ве тутумлы, тютюн ве ички ичмез. Вакъытыны бош кечирмез, чокъ окъур ве чокъ чалышыр эди. Челебиджихан ортадан бираз юксек бойлу, тикназ ве сагълам мучели эди. Арекетлери чевик, юрюши мунтазам. Юреркен башыны бираз огге эгер, сагъына-солуна бакъмаз, кендини чокъ джиддий тутарды. Кийиниши-къушанышынде биле озюне махсус идеал бир зевкъкъа саип эди. Даима темиз туттыгъы энъсесине къадар тёкюльген узун ве гурь сиях сачлары, чатма къашлары, гурь мыйыкълары, бираз чичек бозугъы олмасына рагъмен, чокъ севимли, гъает къаны сыджакъ, богъдай ренък череси, зекя толу, къара къумрал беяз чызыкълы къара штан киер эди. Кольмек ерине крахмаллы кокюслик, тик беяз якъа ве манжет такъар, бойнуна да 20 сантиметр кенълигинде йипек шериттен галун озюне хас бир зевкъ ала, папион бичимли буюк бир боюнбагъы багъларды…

Шевкъий Бектёре Челебиджиханнынъ портретини иште ойле тасвирлей.

Багъчасарайда, Истанбулда, Санкт-Петербургда тасиль алгъан Челебиджихан азретлери, 1914 сенеси биринджи джиан дженки башлагъанда джебэге алына. Базы бир малюматларгъа коре, Челебиджихан Акъмесджид демирёлу вокзалында джебэге кеткен поездге минеджекте, тамир депосына якъынлаша да, къан дамарыны чертип-кесип, депонынъ диварына саф къырым къаны иле бойле назм сатырларны яза:

Занымызджа, мында изааткъа аджет ёкъ, эр шей ачыкъ-айдын анълашыла. Ялынъыз, бир шейни сёйлеп кечмели ки, мезкюр сатырларны окъугъанда Челебиджиханнынъ насыл бир буюк юрекли миллетпервер, ветанпервер шахыс олгъанына текрар-текрар эмин оласынъ.

1917 сенеси. Русиеде къалабалыкълар башлай. Челебиджихан аман-эсен Ветанына къайта. О мында миллет ашкъына, Ветан ашкъына бутюн барлыгъы иле сиясет гирдабына далып кете.

Къырым халкъы джесюр, эмексевер, терен фикирли, дюньябакъышы илери ве сагълам Челебиджихан азретлерини миллетнинъ эм сиясий, эм де диний етекчиси – лидери оларакъ сайлады ве юкъарыда сёйлегенимиз киби, онынъ пешинден кетти. Бу тарихий вакъиа 1917 сенеси ноябрь 26-да озь ишини башлагъан Биринджи Къырым Миллий Къурултайы Къырым Халкъ Республикасыны илян эте ве Анаясасыны – Конституциясыны къабул эте. Челебиджихан азретлери исе, иште яъы Республикагъа ёлбашчы сайлана. Велякин эки – учь ай кечер-кечмез большевиклер Акъяр денъизджилери ярдымы саесинде Къырым Миллий укюметини дагъыта. Укюмет азаларыны, бу джумледен Челебиджихан азретлерини де якъалайлар ве Акъяр апсханесинде къуршунгъа туталар.

Къырымнынъ, даа догърусы Тюрк дюньясынынъ даа бир Джетемен йылдызы – мешъали Исмаиль бек Гаспралынынъ эвляды, баба изинден кеткен Шефикъа ханым озь хатырлавларында къайд эткенине коре, о бир сыра сафдашлары иле Челебиджиханны апстен къуртармакъ ве къачырмакъ узеринде иш алып бара. Велякин олар силялы аскерлер тарафындан бир тамам сарылгъан Акъяргъа кирип оламайлар.

Шефикъа ханым Гаспралы Челебиджиханнынъ сонъки куню акъкъында бойле яза: «Челебиджихан эфендининъ ханымындан динълеген эдим: Онынъ кендиси де, апстен къуртулмакъ, къачмакъ чарелерини араштыргъан. Онъа ара-сыра емек алып баргъан ихтяр бир къадын вастасы иле, онъдже аилесиле темаскъа кечкен. Планынынъ татбыгъы ичюн лязим кельген темин этмек узьре, кене о ихтияр къадын Кезлевге кетмек ёлларыны арагъан, лякин… 23 февраль келип чыкъкъан. Кендисини идамгъа алып кетмеге кельгенлери вакъыт юкълай экен. Уяндыргъанлар. Вазиетни къавраяракъ къалкъкъан, уджре аркъадашлары иле ведалашкъан ве джеллятнынъ пеши-сыра юрген. Апсханенинъ авлусында диваргъа даяндыраракъ аякъкъа турсаткъанлар. Башыны юкъарыгъа къалдыргъан, кок юзюне бакъып, аркъагъа сыкъылгъан къуршунларле ерге серильген…».

Иште, бу дешетли фаджиа 1918 сенеси февраль 23-те садыр олду. Велякин, бугунь де – бугунь Челебиджихан азретлери арамызда булунмаса да, онынъ миллет ашкъына, халкъ ашкъына, аналарнынъ Анасы – Ветан Къырым ашкъына башлагъан мукъаддес ишлери – якъып кеткен къыгъылчымы буюк мешъальге чевирильмекте. Демек, Челебиджихан азретлери аят! О эбедий! О менгу!

... Артымызда шанлы бир тарих иле бир заманлар эр ерде кенди къуветлерини юксельткен ве шимди, асырлар астында беяз кефинлерге бурюнип бизге бакъкъан бир эдждад бар. «Аджеба, меним торунларым бу муим куньлерде не япаджакъ?» деп бизни темаша эте. Эгер бизлер эдждадларымызнынъ торунлары исек, олар киби федакярлыкъ косьтерип иш япмалымыз. Оларнынъ япкъан ишлерини текрар тирильтмек – бизим вазифемиздир!*

---------------------------

* - Челебиджихан

Сайтымызнынъ мухтерем мухлислери, джумленъизге Янъы Йыл хайырлы олсун! Хакъ Таалянынъ ярдымы иле, Янъы Хиджрий 1434 сенеси – Милядий 2014 сенеси эпимизге хайырлы, къуванчлы муджделер багъышласын. Барсын, Ер денильген дюльбер сейяремизнинъ чешит къытъаларында, онынъ бутюн кошелеринде, бу джумледен Ветанымыз – Къырымымызда тек барышыкъ, тынчлыкъ-аманлыкъ, бахыт-сеадет, къуванч, мувафакъиет укюм сюрсин. Хакъ Тааля лидерлеримиз иле берабер джумлемизни Миллет Ёлундан – Ветан Ёлундан шашырмасын, Имандан айырмасын, Иманымызны даа зияде къавийлештирсин. Амин ЯРАББИ!

ДАА БИР ДЕФА ЭПИМИЗГЕ ЯНЪЫ ЙЫЛ МУБАРЕК ОЛСУН!

Агъымыздаки 2013 сенеси, октябрь 26 – 27 куньлери Къырымнынъ пайтахты Акъмесджид (Симферополь) шеэринде IV-нджы Къырым Миллий Къурултайы олып кечти. Украина ве Къырым миллий медхиелери янъгъырагъан сонъ, Къурултай кенди ишини башлады.

Эки юз къыркъ эки делегат тарафындан Меджлиснинъ янъы реиси ве отуз учь нуфуз адамдан ибарет Меджлис эркяны сайланылды. Йигирми йылдан зияде вакъыт зарфында Къырым Миллий Меджлиси Реиси вазифесинде булунып кельген Мустафа Абдульджемиль ерине, онынъ муавини Рефат Чубар таинленильди.

IV-нджы Къырым Миллий Къурултайы кечирилюви мунасебетиле Украина Юкъары Радасы Реиси В. Рыбак, онынъ муавини Р. Кошулинский, «Бутюнукраина Батькивщина Бирлешмеси» ёлбашчысы Ю.Тимошенко, «Виталий Кличконынъ УДАР» сиясий фиркъа Реиси В.Кличко ве дигерлери телеграммалар ёлладылар.

Шимди сайтымызнынъ мухтерем окъуйыджыларына, иште бойле тарихий телеграммалардан бирисини, «Къырым» газетасында (2013 с., октябрь 31, №81 (1742) дердж этильген Юлия Владимировна Тимошенконынъ мектюп- телеграммасыны авале этемиз.

1783 сенеси. Русие императорлыгъы тюрк дюньясынынъ – ислям дюньясынынъ бир къысымы эсап этильген Къырым девлетини басып алды. Шу 1783 сенесинден итибарен, къырымлар фаджиалы иджрет ёлуна чыкътылар ве о иджрет ёлу аля бугунь девам этмекте… Теэссюф ки, онынъ тесири эп сезильмекте… Бу да акъикъат!

Иште, такъдир муджиби, сейяремизнинъ чешит кошелерине дагъылгъан джумле къырымлы ветандашларымызгъа, джумле мусюльманларгъа ве айны заманда джумле гъайры дин векиллерине, яъни эпимизге – Адем ата эм де Ава ананынъ несиллерине МУКЪАДДЕС КЪУРБАН БАЙРАМЫ ХАЙЫРЛЫ ОЛСУН!

Сайгъылы ветандашлар, урьметли семетдешлер бизлер дюльбер Сейяремизнинъ не еринде олсакъ да, бир ань биле кимлигимизни унутмайыкъ. Къоркъубильмез, джесюр, магърур эдждадларымыздан кечкен догъмуш къырым къаны дамарларымыздан, набызларымыздан эксильмесин, эп артып барсын. Хакъ Тааля эпимизни Имандан айырмасын, Иманымызны даа зияде къавийлештирсин! АМИН ЯРАББИ!

Даа бир дефа джумлемизге БАЙРАМ ШЕРИФЛЕР ХАЙЫРЛЫ ОЛСУН!