Яры гедже. Камеранынъ ичи сукюнет ве къаранлыкъ алгъышында. Тек софа бою юръген бекчининъ адымлары эшитиле. Бираздан ай булутлар ичинден чыкъып, нурларыны этрафкъа сачты. Бу нурлар уфакъ пенджерени ярыкълатты. Камера ичинде насылдыр «джесед» ята. «Джесед» бирден озюне келъди. Бираз къыбырдангъан киби олды, сонъра кене эсини джойды. Баягъы вакъыттан сонъ, текрар айынды. Юмулып къалгъан козълерини ачаджакъ олды, ачамады. Къанлы кирпиклери бири-бирине япышып къалгъанлар. Япышыкъ кирпиклерини эллеринен айырмакъ истеди, лякин эллери саибине таби олмадылар. Аякъларыны къыбырдатаджакъ олып урунды, лякин…

Мабюс озъ тенинде аля даа джан барлыгъындан айретке келъди. Бундан сонъ аяттан умюдини узъмеге истемеди. Аксине, яшамакъ… даа чокъ яшамакъ истеди. «Эбет, олъмеге ким истер?» деп ойланды о. Алтмыш яшыны кечкен бабасы да агъыр хасталыкътан сонъ тюзелъген эди. «Али, огълум! Хаста яткъан вакъытымда олерим деп пек къоркътым!..» деген эди. Бабасы узун омюр корюп, озъ эджелинен вефат этти. Я о, не ичюн эрте ольмек, озъ аятындан эрте айырылмакъ керек? Базы инсанлар бири-бирлерине ничюн къаст душман олалар?! Оларгъа бу дюнъяда не етишмей, аджеба. Инсанлар бири-биринен ничюн даимий суретте муаббет яшамайлар?

Мабюсни бойле фикирлер чекиштире эдилер. «Инсанлар! Сёйленъиз, не ичюн?!.» деп къычырмакъ истеди мабюс, лякин къычырып оламады…

Узакълардан машина давушы эшитилъди. Бу сес анда, тышта аят барлыгъыны хатырлатып, омюрден умюдини кескен мабюсни эеджанландырды. Эбет, шу аятта онынъ Айшеси, огълу, къызы булунмакъталар! Ольген такъдирде биле, олар оны ич де унутмайджакълар! Бойле къавий эминлик мабюснинъ рухына рух, ирадесине ираде къошты. Ветан эшкъына къурбан кетмек мукъаддес шей деп билъди. Сонъра… Мабюс догъгъан койини, тувгъанларыны, Айшесини, балаларыны текрар хатырлады.

…Али он эки яшында экенде, бабасына якъындан ярдым эте башлады. О вакъытлары бабасы Драгон адлы помещикнинъ багъларыны идаре эте эди. Эшиткенине коре, къартбабасынынъ омюри де шу помещикнинъ багъында кечкен.

Алининъ бабасы огълуна эмекни яшлыкътан севдирмеге тырышты. Али, помещикнинъ багъында чалышкъан ыргъатларны корип, бу къадар ыргъат бир адамгъа чалышкъанынынъ себебини анълап оламай эди. Бир кунъ экинди маалинде бабасынен беребер иштен къайткъанда:

- Баба, не ичюн помещик чалышмай да, эр кестен зенгин яшай? Ыргъатлар сабадан акъшамгъадже чалышсалар да, бир пула мухтаджлар? – деп сорады Али.

- Я, огълум, помещикнинъ топрагъы, багъы-багъчасы вар. Ыргъатларнынъ ич бир шейи ёх.

- Не ичюн онда эр шейи бар да, ыргъатларда ёкъ?

- Алла оны зенгин, ыргъатларны фухаре яратты, огълум. Бу дюнъяда ким эмек хойып чалышса, о бир дюнъяя варанда зевх-сефа сюрип яшайджах! – деди динге итааты буюк къарт.

Али бу джевапларгъа къанмаса да, ёрулгъан бабасынен давалашмагъа истемеди. Бунынъ устюне, Къадырамет молла да мектепте эр сефер бабасынынъ айткъан сёзлерини текрарлап, «Къуран»да ери бар» дегени эсине тюшти.

Бу лакъырдыдан сонъ эки йыл кечти. Петроградда падиша тахттан эндирилъди, мувакъкъат укюмет девирилъди, халкъ акимиети къурулды. Бу хабер денъиз бойындаки Чарх койине де йылдырым тезлигинен етип келъди. Чокъ кечмеден фукъарелер, янъы укюмет ферманы эсасында зенгинлернинъ топракъларыны тутып алдылар. Драгоннынъ бир болъме топрагъы Алининъ бабасына берилъди. Бойле къуванчлы кунълернинъ биринде энди бир чокъ меселелернинъ маиетини анълап башлагъан Али, бабасындан:

- Энди биз де зенгин олдыкъ… Алла бунъа разымы экен?! – деп сорады, аселет.

Къарт огълунынъ шакъа эткенини анъламады гъалиба

- Тёвбе, де огълум! – деди баба. – Сизге моллахай, таша сюрюнсенъ де, Алладан горъ, дегенлерини сёйлемеген эдими? Биз Алланынъ икиметинен топрах саиби олдых.

Али онынъ сёзлерине разы олмады.

- Баба, сиз не сёйлейсинъиз? Бизлерни, фукъарелерни топракъ саиби эткен – революция! Совет акимиети!

- Эстахфирулла!.. – деп бир къач кере текрарлады къарт. – Сен Али, не дегенинъи билесинъми? Аллаутааля сенинъ сёйлеген инхилябынъа, акимиетке гонъюлъ верип, бизи зенгин этти…

Бабасынынъ лафлары Алининъ ошына кетсе керек ки, о зевкънен кулъди. Къарт исе, огълунынъ шенъ чересине дикъкъатнен бакъты.

- Сени, огълум, шейтанлар ёлдан чыхарды, гъалиба! Моллая охунмах герексинъ! – деди…

Алининъ бабасы диндар адам. Эскилик акъибети. Халкъ: «Тенде биткен тенеширде кетер», деп нафиле айтмагъан. Гонъюлинде бир тюрлю ийлекярлыкъ олмагъан бу саде къарт эр вакъыт намазлыкъ башында юксек сесле инкъиляпкъа, янъы укюметке узун омюрлер истей эди... Къарт, койде кооперация тешкилъ олунгъанда да биринджилер сырасында колхозгъа кирди. Али шеэрге кетип окъуды. О, тасилъни битирген сонъ озъ койине келип, колхоз партия ячейкасынынъ секретары олып чалышты. О, шеэрден илъки къайтып келъген кунълеринде Айшеге расткелъди.

Вакъиа шойле олып кечти. Экинди маалинде Али, колхоз реиси Меметнен корюшмек ичюн идареге барды. Анда онъа реис янъчыкъ чыкъып кеткенини айттылар. Белъки, эвине киргендир, деп ойланды Али, идареден бир къач адым авлакътаки къапыгъа догърулды.

Араба къапыны такъылдатты. Босагъада орта бойлу, индже белли къыз пейда олды. Али къызнынъ дюлъбер чересине бакъып къалды. Озюнинъ мында не макъсаднен келъгенини унутты.

- Сизге ким керек? – деп сорады къыз.

Къызнынъ татлы сеси Алини даа зияде эеджанландырды. О бу сесни эбедий динълеп отурмагъа азыр эди, лякин…

- Огълум, не ичюн босагъада турасынъ, эвге буюр! – деген сес Алини сескендирди.

О озюне келъди. Къыз дерсинъ, ер ярылды да, ерге кирди… шимди къызнынъ еринде Мемет агъа турмакъта эди. Алиге бу саниелерде олып кечкен шей тюш киби корюнди. Олар корюштилер, сонъра буюк азбар бою кечип, эвге кирдилер. Экиси де миндерге отурып, дивар ястыкъларгъа ясландылар.

- Сонъ, огълум, сагълыгъынъ насыл? Окъувынъны яхшы битирдинъми? – деп сорады реис.

- Сагъ олунъыз, Мемет агъа! – деди Али эеджанлы алда, (деминки къыз аля онынъ хаялындан кетмеген эди). – Окъувны битирдим. Мени мында койимизге ишке ёлладылар!

- Машалла, огълум! Чокъ яхшы! Демек, берабер чалышаджакъмыз! – деди реис къуванчнен.

Олар чокъ вакъыт субет этип отурдылар.

- Айше, къызым! Къайдасынъ? – деп къычырды баба.

Одагъа демин араба къапыны ачкъан къыз кирди. Энди онынъ башындаки фырлантасы чересининъ ярысыны оръткен эди. Али, къыз кирген сонъ текрар эеджангъа келъди. Къыз исе, онынъ юрегининъ дюкюлъдисини эшиткен киби, козъ къыйыгъынен Алининъ чересине бир бакъты да, деръал бабасына чевирилъди.

- Къызым, Али агъанънен экимизге бирер филъджан къаве пиширип кетирсе! – деди Мемет агъа.

- Шимди, баба! – деп, Айше одадан чыкъты.

Шу акъшам софра башында Али ве Мемет агъа баягъы маалъгедже колхоз ишлери акъкъында лафэтип отурдылар…

Ондан сонъ Али, къызнен чокъ керелер расткелишти. Али, къызны коръгенде юреги чапаланса да, онъа юрегиндеки арзыны сёйлеп оламады. Эр вакъыт: «Мытлакъа бир даа коръгенде лафэтерим!» деп озъ-озюни тынчландыра, расткелишкенде кене эвелъки ал текрарлана. «Не япмалы?..» деп чокъ тюшюнди. Сонъра озюнинъ сырларыны кягъыт узерине язып анълатмакъ къарарына келъди. Ойле де япты.

Кягъытны Айшенинъ элине туттырды. Къыз кягъытны окъугъан сонъ чокъ кунълергедже Алининъ козюне корюнмеди. Ондан гизленип юръди. Алини исе, раатсызлыкъ басты, башыны къайда ураджагъыны билъмеди. Текмилъ шашмалады.

«Къыз мектюбиме не ичюн джевап язмай аджеба? Ёкъса, меним севгиме инанмаймы?» деген хаялларнен акъшамларнынъ биринде идареден чыкъып кетеяткъанда таныш араба къапынынъ къаршысында токътады. «Кирейимми, ёкъса, кирмейимми?» деп ойланды.

«Кирсем, Мемет агъагъа не дерим? Онынънен даа бир къач дакъикъа эвелъси сагълыкълашкъан эдим де. Шимди артындан кирип барсам акъылына бир шейлер келъмезми экен?..» Ниает о: «Акъылына не келъсе келъсин!» деп озъ-озюне юрек берди ве къапыгъа догърулды. Лякин къапыгъа барып етиштиралмады. Огюне учъ кошели беяз бир шей келип тюшти. Бу мектюп эди. Эгилип мектюпни алды, аджеле суретте ачты. Андан дюлъбер орънекли явлукъ чыкъты. Явлукъ устюнде шу сёзлер нагъышлы эди:

Али бу сатырларны текрар ве текрар окъуды. Кешфиятчылар киби о эр бир арифни, эр бир сёзни бирер-бирер козъден кечирди.

Бундан сонъ, чокъ вакъыт кечмеден, олар эвлендилер. Бири-бирине къавушкъанларына асыл инанып оламадылар. Али ве Айше ичюн эр кунъ бир муджизе киби келъди.

Кунълер, айлар кечти. Эки генчнинъ бахытына бахыт къошулды. Айше эки эгиз бала догъурды, адларыны Илимдар ве Гулизар къойдылар. Лякин, эр шейнинъ сонъу олгъаны киби, оларнынъ бахты да бир меджагъа келип токътады. Бунынъ себеби дженк олды. Иште, Али Ветаныны, саадетини, севгисини, эвлятларыны къорчаламакъ ичюн дженкке кетти. Онынъ бахтыны таптамакъ, эзмек истеген душманнен курешти, къан берип джан алды. Айшенинъ эвакуациядан язгъан эр бир мектюби Алининъ къуветине къувет, ирадесине ираде къошты.

О душман къолуна эсирликке, бу апсханеге насыл этип тюшкенини хатырламакъ ичюн чокъ чекишти. Ниает…

Душман ялыгъа десант артындан десант тюшюрмекте. Тыпкъы масалда язылгъаны киби, кесилъген бир баш ерине он баш пейда ола. Бойле амансыз урушта къуршунлары биткен ве агъыр яралангъан Али душман къамачавында къалды. Аякълары устюнде зар-зорнен тургъан Али, мына-мына ерге сериледжем дегенде, джанаварларнынъ Айшеге къылынаджагъыны бир анъ тасавур этти, онда янъы кучъ-къувет пейда олды. О, къутургъан йыртыджаларнынъ устлерине атылды, автоматынынъ къундагъынен бир къач аскерни урып, ерге серди. Лякин аркъа тарафтан башына энген агъыр дарбе онынъ озюни де ерге йыкъты…

О апсхане хастаханесинде озюне келъди. Душман эсирни тедавийледи, озюнинъ джийренч макъсады ичюн ондан файдаланмакъ истеди. Али оларнынъ талапларына таби олмады. Душман онынъ озъ Ветанына сынъырсыз садыкъ олгъаныны анълап, онъа япмагъан вахшийлиги къалмады. Али, дегенинден дёнмеди. Бугунъ исе, онъа сонъки кере саткъынлыкъ аятыны, яхут олюмни теклиф эттилер. Эсир экинджисини сайлады. Ондан сонъ джеллятлар акъылгъа сыгъмайджакъ усулларнен мабюсни чекиштирдилер. Джеседни саба чыкъарырмыз деп, Алини олюлер камерасына кетирип ташладылар…

Мабюс кене Айшени тюшюнди. Айшенинъ дюлъбер, акъыллы козълери, танъда ачылгъан чечек киби, тендюрист ве хош череси онынъ зеининде джанлана башлады. Къалъбининъ не ериндедир гизленген козъяшлары телъгенди. Онынъ бири-бирине япышып къалгъан кирпиклери шу козъяшлар саесинде ачылды.

Орталыкъны сааръ къаплап алгъан эди. Уфакъ пенджеренинъ демир пармакълыгъы арасындан кирген серин елъ камераны дёрт доланды. Мабюс козълерини шу демир пармакълыкъларгъа догъуртты. Онынъ артында, бу ерден узакъта, сербестликте онынъ Айшеси, огълу Илимдар, къызы Гулизар яшайлар. Къапы артында эшитилъген агъыр аякъ сеслери онынъ хаялыны болъди. Сонъра сеслер яваш-яваш къапыдан узакълашты.

Мабюс къабургъасына чевириледжек олды, озюнден бир адым четте явлукъны корип, айретке келъди, козълерине инанып оламады, чюнки тинтюв вакъытында онда бир шей къалдырмагъан эдилер. Сонъ акъылына келъди. Бир вакъытлары аскер колъмегининъ ич якъында уфачыкъ джепчик тиккен эди. Итимал оны камерагъа сюйреклеп алып киргенде, явлукъ йыртылгъан колъмегинден тюшип къалгъандыр. Шимди къан лекели бу явлукъ ерде ойле бир алда ята ки, гуя саиби коръсин, устюндеки садыкъ севги хусусындаки сёзлерни окъусын деп сергенлер.

… Артыкъ мабюснинъ юреги урмаса да, онынъ ачыкъ къалгъан яшлы козълери явлукъкъа, ондаки нагъышлы сатырларгъа догърулгъан эди.