Ветанымнынъ хош аэнки...



Кемаль Усеин (Къонуратлы)

Догъды: 1937 сенеси,
октябрь 5-те

Догъгъан ери: Къонурат кою (Къырым)

Вефат этти: 2004 сенеси,
март 17-де (Къырым)



К истокам крымскотатарской литературы.
Две поэмы о Юсуфе.

Эдебиятшнас ве тильшнас алим -

Кемаль Усеин (Къонуратлы)

Алим ве оджа Кемаль Усеин (Къонуратлы) дюльбер Къырымнынъ догъу бетинде – Къонурат коюнде догъду, 1937 сенеси октябрь 5-те. О, алты – еди яшында экенде бутюн къырымлар иле берабер джезагъа (репрессиягъа) огъратылды. Алланынъ икметиле сагъ къалды. Орта мектепни битирди. Самаркъанд университетининъ (Озьбекстан) роман-герман болюгинде тасиль алды. Мектепте инглиз тили оджасы, Самаркъанд Университетнинъ инглиз тили ве эдебияты кафедрасында муаллим, Самаркъанд веляети оджаларнынъ ихтисасыны юксельтюв институты идаресинде усулджы (методист), «Ленин байрагъы» газетасында мухбир (Озьбекстан) киби вазифелерде чалышты.

1972 – 1988 сенелери зарфында совет акимиети идарелери, Кемаль Усеин киби юксек бильгили мутехассысны зенааты боюнджа ишке алмадылар. Себеби о, Къырым Миллий Арекетининъ энъ ог сафларында кеткен иманлы шахслардан бири эди. Кемаль Усеин иште о заманы, чешит къуруджылыкъларда ишчи олуп чалышмагъа меджбур олду. Бу заты алийлери, тек 1988 сенеси усулджы вазифесине къабул олунды.

Кемаль Усеин (Къонуратлы) баба-деде юрдуна – кенди бешиги Къырымгъа къайтып кельген сонъ (1991), мында бир къач йыл девамында «Мераба» газетасында, «Guncel» меджмуасында фаалиет косьтерди. О, 1995 сенесинден та омюрининъ сонъуна къадар Къырым Муэндислик-педагогика университетинде муаллим чалышты. Къырым миллий эдебияты тарихындан ве Къырым киби дюльбер къырым тили грамеринден лекциялар окъуды.

Кемаль Усеин (Къонуратлы) буюк бир эдебиятшнас алим сыфатында эдебият тарихында силинмез ильмий из къалдырды. Бугунь де-бугунь, алимнинъ ильмий мирасы, онынъ ильмий ишлери мутехассысларда буюк меракъ догъурмакъта. «К истокам крымскотатарской литературы: две поэмы о Юсуфе» («Къырымтатар эдебиятынынъ менбалары: Юсуф акъкъында эки поэма»), «Прародитель скифов – тюрок» («Искитлернинъ – тюрклернинъ баба-деделери»), «Къырымтатар язы тилининъ тарихындан» ве дигер ильмий ишлери ялынъыз мутехассыларны дегиль де, аддий окъуйыджыларны биле озюне джельп эте, оларда меракъ догъура. Алимнинъ «Къырымтатар эдебияты тарихы» киби гъает къыйметли эсери исе, дегиль ки, ялынъыз къырым миллий эдебиятыны огренювде, о бутюн тюркий халкълары эдебиятыны огренювде де муим эмиетке маликтир. Себеби, мезкюр ильмий иште янъы эранынъ V-инджи юзйыллыгъына къадар яшап кельген «Энъ эски агъзаки эдебият»тан, яъни халкъ агъыз яратыджылыгъындан тутып, бу куньгедже яшап кельген бутюн эдебияткъа къыймет кесиле, девирлерге болюне ве шу девирлердеки медениетнинъ-эдебиятнынъ векиллери хусуста сёз юрютиле, оларнынъ эсерлеринден нумюнелер кетириле ве бунынъле берабер мезкюр эсерлерге тиль ве бедий нокътаий-назардан янашылып, талиль этиле…

Кемаль Усеин (Къонуратлынынъ) усанмадан алып баргъан ильмий араштурувлары саесинде, XII-нджи юзйыллыкъта яшап иджад эткен Мухаммед (Махмуд) Къырымлынынъ «Юсуф ве Зулейха» дестаныны булып, оны арап элифбэсинден латин ве кирилл элифбэлерине литранслитерация япты, мезкюр эдебият абидесини дюнья узерине чыкъарды ве бунынъле кениш окъуйыджылар кутьлесини хабердар япты. Айны бойле тарзда чалышып, о, XIII-нджи асырда яшап иджад эткен даа бир къырымлы шаир Халиль Огълу Алининъ «Къысса-и Юсуф» дестаны узеринден ильмий араштырувлар алып барды. Алим ильмий менбаларгъа базанаракъ, Халиль Огълу Алининъ «Къысса-и Юсуф» дестаны Мухаммед Къырымлы тарафындан яратылгъан «Юсуф ве Зулейха» дестанынынъ тюркие лехджесине чевирильген айны эсер олгъаныны бир сыра ильмий делиллер иле эсасландырды…

Иште, Кемаль Усеин (Къонуратлы) озюнден мирас оларакъ бойле гъает къыйметли ве айны заманда муаззам (титанический) ильмий ишлер къалдырды.

Эдебиятшнас алим – къырым интеллекти Кемаль Усеин (Къонуратлы) 2004 сенеси март 17-де вефат этти. Алланынъ рахметинде олсун.