Kırımğa qaytıp kelgenden berli, er sene mayıs 18-de qadimiy Aqmescit şeeriniñ merkezinde ötkerilgen Matem mitingi başlanmazdan evel, men meydanğa yaqın olğan Parlament binası qarşısında – köşede yerleşken Ressamlar Birligi idaresiniñ sergiler zalını ziyaret etem. Mında, Matem künü munasebetile, Vetanımız Qırım em de qırımlılarğa ait ve aynı zamanda bir qaç sürgünlik – repressiya ile bağlı tasviriy sañat eserleri de numayış yapıla.

Söylemek istegenim, bu sefer de, bir tanış arqadaşım ile beraber mezkür sergi zalında bulundıq. Sergige qoyılğan tasvirler arasında çeşit mevzuda ve çeşit seviyede işlengen eserler yer alğan. Bazı bir tasvirlerni közetkende, ister-istemez ecdadlarımıznıñ, qazanda olsa çomüçke de tüşe, degen ikmetli fikirlerini hatırladıq. Mezkür fikirni bugünki mevzumızğa keliştirecek olsaq, qararle böyle demek mümkün: "Mayada olsa, fırçı da çalışa, barıp da mayada olmasa, fırçı saçmalay". Böyle degenim sebebi, sergini seyir etkende Rustem Eminov ve bazı diger ressamlarnıñ yüksek seviyede yaratılğan tasviriy eserleri ile bir sırada, seyircini şaşmalatqan saçmalav resimge de közümiz tüşti.

Belli bir ressamımız tarafından sızılğan "Komendnantnıñ uzurında" serleva astındaki büyük formatlı tasvirde yarıq, temiz-pak odadaki masa başında gunâsız qozuçıqnı añdırğan arbiy urbada komendant otura. Onıñ qarşısında kene temiz-pak, aman-aman o devirdeki ministrler kostüminde-urbasında bulunğan adam imza çeke, onıñ yanında kene güzel kiyingen hanım ve ilâhre… Komendnant qarşısındaki erkekke ve qadınğa olarnıñ çehrelerine – tış qiyafetlerine diqqat etilse, sanki dersiñ bu qırımlılar akimiyet vekilleri raatlanğan imtiyazlı sanatoriyede raatlanmaqtalar…

Tasvirde aks etilgen levha, o deşetli facialı senelerde, komendant cellâtları elinde piçen kibi qırılıp ketken biñlerle semetdeşlerimizge nisbeten aqaret denilse, aslı da mubalâğa olmaz.

Doğrudan – doğru komendant aqta, komendant rejimi hususta çeşit müellifler tarafından sıra-sıra publikatsiyalar, eserler yazıldı. Meselâ Yuriy Osmanov özüniñ ilmiy-siyasiy işlerinden birisinde, söz sırası böyle fikirni açıqlay: "…korças ot goloda i epidemiy pod sapogom komendantov krımskiye tatarı obyavlennıye pozorom prirodı, sotnâmi tısâç podıhali v Sredney Azii, na Urale, v Sibiri, Tule…".*

Ekinci cian cenki cebe yollarını başından soñunace basıp keçken, defalarca yaralanğan ve Allanıñ ikmetile sağ qalğan büyük yazıcı Şamil Alâdin, Merkeziy Asiya köylerinden birisinde, komendant çızması tübünde ecel ile küreşken qorantasını tapa… İşte, o vaqıtları Andican velâyetiniñ Çinabad rayon merkezinde (Özbekstan) Şamil Alâdin ve komendant arasında böyle laqırdılar olıp keçe:

İşte, tek eki misal – birisi qırım milliy areketiniñ ateşin küreşçisi ve aynı zamanda belli tedqiqatçınıñ araştıruvlarından kelip çıqqan ilmiy-noqtaiy nazar olsa, ekinci misal ise, belli edipniñ körip keçirgenleridir.

Ebet, böyle misallerni babalarımızdan, analarımızdan, dedelerimizden, qartanalarımızdan defalarca eşittik. Ğurbet yerlerde, komendantlar pancasında elâk olğan ecdadlarımıznı, olarnıñ çekken istiraplarını unutmamalı, Er keresinde, elimizge fırçı ya da qalem alğanda aqiqatnı, yalıñız aqiqatnı tasvirlemeli, ifadelemeli, köstermeli. Bunıñ aksi ise, o ya da bu fırçı ve qalem saibiniñ mayası ğayet zayıf ekeni numayış oluna. Böyle zayıf maya vastası ile doğğan "eser"niñ ömüri de çoqqa barmay, o tek bir saniyege – bir anğa sürüle. Bu da aqiqat!