Ветанымнынъ хош аэнки...



Мевляна Къады Мухсин

Догъды: XIV-нджы асыр

Вефат этти: XIV-нджы асыр



____________________

* Бу миниатюр http://tr.wikipedia.org/ сайттан алынды

Кениш бильги саиби олгъан шаир –

Мевляна Къады Мухсин

Тарих менбаларына базанып асырлар къатламларына далгъанда, бизлер XIII-нджи юзйыллыкътан итибарен баягъы бир девир зарфында, Къырымдан чыкъкъан къырымлы Бейбарс ве онынъ сюлялеси, джиан медениетининъ ильки оджагъы эсап этильген арап дюньясынынъ меркези – Фираунлар (Фараонлар) юрду Мысыр тахтында булунып, бу уджсюз-буджакъсыз улькеге укюмдарлыкъ эткенининъ шааты оламыз. Мезкюр султаннынъ намы аль-Малик аз-Захир Рукн ад-дунийа ва-д-дин Бейбарс аль-Бундукдари ас-Салих деп араплаштырылгъан олуп, бутюн сейяремизде онынъ тюсюни – изини ялынъыз Мысырда ве Къырымда расткельмек мумкюн. Къырымнынъ къадимий Эски-Къырым (Солхат) шеэринде Бейбарс тарафындан къурдурылгъан ве бугунде тамир ишлерине пек мухтадж «Султан Бейбарс Джами»си сакъланылып кельмекте.

Сёйлемек истегенимиз, Мысырнынъ тахтына минип, арап дюньясына укюмдарлыкъ япкъан Бейбарслар девиринде, Къырымдан баягъы адам анда кетип ерлешти. Анда барып чыкъкъан къырымлар арап дюньясындаки маариф, илим, эдебият ве бу джумледен топракъ ишлери эм де сув иншаатлары сааларынынъ инкишафына буюк иссе къоштулар. Эмир бин Осман Суфи, Зияэддин бин Садуллах, Рукнеддин Ахмед бин Мухаммед Абдульмумин, Исхакъ бин Исмаиль – Неджмеддини Къырымий, Ибраим бин Мухаммед – Бурханеддин Къырымий, Эбубекир Мухаммед, Мевляна Исхакъ, Ахмедходжа Эфенди, Абдульмеджид Эфенди, Мевляна Къады Мухсин… киби онларле бельки юзлерле къырымлар булар джумлесиндендир. Иште, тедкъикъатчылар ичюн, яъни илим-фен эхли ичюн кутюпханелерде – архивлерде сакъланылып келинген велякин даа ачылмагъан гъает къыйметли менбалар.

Сёйлемек истегенимиз, XIV-нджи юзйыллыкъта яшагъан шаир Мевляна Къады Мухсин де озюнинъ къырымлы ветандашлары киби, Мысырда яшап, анда да иджад этти. Теэссюф ки, бу заты алийлерининъ омюр ёлу хусуста шимдики ал малюмат ёкъ эсапта. Велякин базы бир менбаларгъа эсасланаджакъ олсакъ, Мевляна Къады Мухсин чешит сааларда, бу джумледен адлиеджилик саасында да кениш бильгиге малик олуп, озь девирининъ белли – юксек мертебели шахслар сырасына кире эди.

Севдигим бен адемийлер джаныдур,

Къаму хублар хубынынъ султаныдур.



Кечти Лейли, кечти Ширин хублыгъы,

Ушбу кунь меним махым девраныдыр.



Бендесидюр боюнынъ серв-у чинар,

Ай-у кунеш юзюнинъ хайраныдур.



Янагъы сайрулара алма сатар,

Дудагъы дердийлернинъ дерманыдур.



Не янакъ ким – мат этер тазе гулю,

Не дудакъ ким – мысрий шеккер кяныдур.



Энгеки зинданына тюшкен эсир –

Ол ки бу кунь Юсуф-и Кеньанидур.



Къаша, козе алданырса даийлер,

Мухсиннинъ теферрудж-и Рахманидур.



Назм сатырлардаки базы сёзлерге изаат:


къаму хублар – юксек ислер, юксек дуйгъулар (севги манасында)

хуб – севги

махым – алевли

серв-у – дюльбер; аджайип (сельви киби)

хайраныдур – тааджибидир

мат этер – енъер; артта къалдырыр

мысрий – мысрлы

кяныдур – оджагъыдыр (къойы ери манасында)

тефферудж-и – филиси

ЭДЕБИЯТ:
  1. Сайфи Саройи Гулистоний бит-Туркий. – Ташкент. 1986. (Неширге фил. ил. намзет Насрулло Даврон азырлады).
  2. Абдульваап Н. - Крымские татары в общественно-политической и культурной жизни Османской империи. Научный бюллетень. – Симферополь. 2003. №3.
  3. Алиев Ю. Четэль къырым миллий эдебиятына бир назар. - Литература крымского зарубежья. – Симферополь. 2007.
  4. Возгрин В. История крымских татар. – Симферополь.2013.