Отьме, байгъуш, отьме гедже бу ерде,

Гозьлеримден яшлар дюшен дереде,

Улу инсан ята топракъ тюбюнде,

— Ани беним азиз атам нердедир?

Сизге гельдим, фуртаналы ёл гечип,

Къарт Ясафат дересинде гъам сечип,

Къальбинъизнинъ гъаесичюн ант ичип,

— Ани нерде, мешъалемиз нердедир?

Элякете маъкюм, бедбахт миллете

Аят багъшыш эйлединъиз... иззете

Шаянсынъыз. Саф рухунъыз Дженнетте

Мекян булсун. Артыкъ бен не идейим?

Бунар басты, шевкъсыз къалды гозьлерим,

Элем чекер, енъи ишыкъ излерим,

Ятсам-къалкъсам, сёйлейеджек сёзлерим

— Ани халкънынъ садыкъ огълу нердедир?

Мен койлюйим. Гельдим бир юк чичекле,

Дагъда — къырда уздим яныкъ юрекле,

Рухунъыза дерин седжде этмекле,

Дейим: Бизим башкъанымыз нердедир?

Сен сус, байгъуш, гонълюм азап чекмесин,

Фигъанынъдан эшкъым сёнип кетмесин,

Дердинъ эльге зиллет олып етмесин, —

Ани ата таълиматы нердедир?

Отьме, байгъуш, гедже терек далында,

Бу шерефли зынджырлынынъ алдында,

Койге дёнем эзиетли алында, —

Сайра, бульбюль! Сайра... джан динълесин!

Оджакътан юксельген сим-сия тютюн,

Танъ чагъы акътарыла шавлесиз кокке.

Ялыда яшагъан инсанлар эр кунь

Кучь ала бакъкъанда бу сюслю бетке.

Моторлар дувулдай, динамлар инълей;

Къарувлы билеклер долана янында.

Янымда демирден копчеклер дёне,

Къудретли кочери ким билир къайда!

— Къачынъ! - дей бир ишчи, чёкючни сильтеп;

Къызаргъан демирден учкъунлар сача.

Комюрли элинен юзюни силип,

Чоюнны акъыза, кериге къача.

Бу юртта эшитильген чёкюч давушы

Енъишлер сесини юксельте эр ань.

Комюрли оджакънынъ къудретли яшыны

Бир негиз къураджакъ, – шашаджакъ джиан!

Къардаш дженкинде окопта ятмадым,

Тюшмедим бараккъа аякъсыз олып.

Чокъ сорсанъ, даа мен винтовка тутмадым,

Боранлы геджеде сынъырда къалып.

Ёкъ - ёкъ, мен не дедим? Тюшюнмей - янъылдым;

Фуртуна манъа да динълетти сёзюни.

Штаны парланыкъ бир бала эдим,

Сыныфым манъа да танытты озюни.

Топракъны белледим, эследим уфукъны.

Билекни чермедим, чыкътым мен курешке.

Къаранлыкъ - хор дамда чырпынгъан анамны

Азаптан алдым да, кетирдим кунешке.

Ышыкъчюн дёгюштим, шеэрде - койде,

Кунештен кучь алды шиддетли сёзлерим.

Истейим, эр ерде бир алев догъурсын

Кениш ёл излеген къарувлы козьлерим.

Севмейим сюрмели козь ичюн кабакта

Къаделер парлап да аэнк бузмакъны.

Агълавукъ лирика пешинден джувурып,

Кулькюнчли, перишан шиирлер язмакъны.

Достларым окъусын, севсинлер мени;

Оларгъа бахшыштыр тизильген сатырым.

Мен ишчи-эмекдар койлюге ышанып,

Алевли шиирчюн перомны батырдым.

Кемер къапыдан керван кечти;

Керванда сенми эдинъ, Муминат?

Деве токътап чокъракътан сув ичти;

Чылбырны тарткъан сенми эдинъ, Муминат?

Селямымны алмадынъ, бильмем ничюн?

Козьлериме бакъмадынъ, урьктинъ менден.

Манъа бир сёз айтмадынъ, бильмем ничюн?!

Тюшюнджели назарлар сездим сенде.

Чатма-чатма къашларынънен ачувланма,

Бу ягъмурсыз, булутсыз аваларда!

Мени ябанджы бир адам санма;

Тувгъанларым бар меним Бухарада.

Чокъ ерлерни доландым. Къыргъызларнен

Атеш якътым, къонуштым геджелерде.

Ат сюрюси янында къалмыкъларнен

Къымыз ичтим таз ногъай чёллеринде.

Мен эшиттим, къаранлыкъ къышлакъларда

Кунеш догъгъан, юртларда баарь олгъан.

Ичин-ичин агълагъан отарларда

Чобанларнынъ къальбине къуванч толгъан.

Мен эшиттим, девелерге атланып,

Институткъа кеткен узбек къадыны.

Джаиль дехкъан коллективге багъланып,

Халыларгъа язгъан Ленин адыны.

Керван къызы, мен бу ерли дегилим;

Узакълардан кельдим селям кетирип.

Бир сёз сёйле, алевленсин гонъюлим;

Къарт шеэрге кирейим баш котерип.

Батумдан чыкътым мен, келем Къырымгъа;

Ялыдан эль саллай бир урум къызы.

Козьлери яшлангъан, череси солгъан,—

Къальбиме нур сачкъан дженюп йылдызы.

Унутма, дюльбер къыз, елькенлер тюбюнде,

Шу эля козьлернинъ эсири олдым.

Севимли Эльпиде, севимли Эльпиде!

Мен сени багъчада къыдырып ёрулдым.

Ынджындым, тельмирдим бир джыллы сёзге,

Юзюнъде кене де булутлар сездим.

Сен сустынъ. Мен дедим: «кетейик бизге».

Козюмден учтынъ сен, окюндим — кездим.

Батумнынъ туманлы дагълары башында

Отькен шенъ куньлерим чынълайджакъ сесимде.

Гъам-къасевет бильмеген бу дживан яшымда!

Эльпиде бир тюшдай къаладжакъ эсимде.

Эскадрон, атларгъа атланып бир гедже

«Уджюмден» келе эди, севинчли нешенен.

Кимсесиз Украина чёллери ичинде

Взводлар уча эди ком-эска пешинден.

Къарт казак авлакъкъа узатып элини,

Чамлыкънынъ артында хуторны косьтерди.

Лякин сонъ, сусты о, салланды эгерде,

Кедерли сесинен бакъ нелер сёйледи:

— Докъуз юзь он докъуз сенеси поляклар

Бердичев артына снаряд ташлады.

Киевден етишкен Семённынъ атлысы

Душманнен бир даа урушып башлады.

Окоплар инъледи, инъледи инсанлар,

Инъледи уфукълар, инъледи атлар.

Чернигов чёлюнде бир кесек эт авлап

Къутурды шакаллар, къутурды панлар.

Узакъта окюрген шрапнель сесине

Даянмай, бу койде къалкъты бир молдаван:

— Марфуша, багъышла, мен кетем фронткъа,

Менимчюн агълама — менимчюн янма!

Марфуша яш эди, йигит де яш эди,

— Сагълыкънен къал, деди, атына секирди.

Курешчюн догъдым мен, вакъыт ёкъ субетке.

Мен, бельки, къайтамам, къыдырма, деди.

— Къал, козюм Зарнава, окоплар сувукътыр,

Душманынъ гъарездир. Къал, кетме дженклерге.

Мен насыл къалырым кимсесиз бу эвде?

Эки ай яшадыкъ, ташлама эллерге.

Зарнава фышнады тынчыкъкъан ёлларда,

Узакъта къаранлыкъ чамлыкъта джоюлды.

Урушта амансыз къуршунлар ягъгъанда,

Къылычны чыкъарып уджюмге къошулды.

II

Еди ай увлагъан шрапнель астында

Душманнен чатышты енъильмез Зарнава.

Лякин, бир амансыз граната алтында

Атындан йыкъылды партизан Зарнава.

— Эй достлар, казаклар! Севгили атымны,

Менимчюн къайгъыргъан Марфама беринъиз!

Эмекдар девлетчюн башлагъан ишимни,

Сёйленъиз, къардашлар, Марфушам битирсин.

***

Сабадан чёллерде кочькенде фуртуна

Бир аскер Марфанынъ эвине кельди.

— Зарнава кельмейджек, беклеме къапыда.

Атыны къалдырды, ал — сакъла, деди.

Меним шинелиме бакъ, къара къыз.

Этегимде къылыч изи толгъан.

Ипрангъан джеплеримде ялынъыз

Эки сигарлыкъ махорка къалгъан.

Ал, бирини тарт! Къызыл казактан

Ёлджулыкъта бахшыш олсун санъа!

Ал, якъ сигарынъны; мен узакътан

Коюмни сагъынып келем, инан манъа.

Къара къыз индемей сёзлериме...

Дуям, юректе нидже дертлер бар.

Козьлерини тике козьлериме,

Тюшюнем, ким биле нелер сорар.

— Коюнъе къайтасынъмы, червонный?

Мени де анъарсынъ тувгъанларгъа.

Айтырсынъ,— кельгенде чингенени

Корьдим, селям этти сорагъанларгъа.

Меним де тувгъанларым бар эди

Шу бичаре Бессарабияда.

Мекянымыз мезардай тар эди,

Ач ташладым, къалдылар таборда.

Залагеда коюнде тувдым мен,

Бабам Румын эди, анам гъурбет.

Серсерий омюрден тёнъюльдим мен,

Дуракъ виран олды, учты къысмет.

Поезд тура. Сонъра коче кене,

Юкъусызым, лякин юкъум кельмей.

Къара къызгъа дейим — сёйлесене,

Не джошасынъ, бенъзинъ неге терлей?

Къара къыз тура, тышары бакъа,

Тышарыда чамлыкълар, озенлер.

О, козьлер! О, козьлер къальбимни якъа,

Гиди, юрекни тель-тель эткен козьлер!

Эй, буюк Украина,

Кечмишинъ анъылса

Сусасынъ, лякинде

Юрегинъ кедерли.

Панларгъа къуллукъчюн

Эшкендже тюбинде

Янгъан ве куль олгъан

Чокъ мужик эвлери.

Сенелер кечкенлер…

Будённый атлысы

Йигитче урушкъан.

"Енъильмез" душманнынъ

Дагъылгъан джебэси.

Нидже йыл топракъсыз

Чекишкен койлю де,

Зынджырдан къутулгъан –

Яшаргъан череси.

Мен билем, бу дженкте

Эр олып курешип,

Къавгъада махв олгъан

Чернигов казагы.

Мен билем, бу дефа

Волочиск янында

Коклерге саврылгъан

Душманнынъ тузагъы.

Эй, Червонныйлар!

Сизлерге язам мен

Юректе чырпынгъан

Яш казак йырларыны.

Мен де шай – сизинъдай

Джувурдым о чёльде,

Къышымлы аязда

Джеттим о, атларны.

I

Тек атлар фышнайлар,

Башымнынъ уджында,

Бу гъамсыз чёллернинъ

Эр ягъы къаранлыкъ.

Къылычым белимде –

Штыгым элимде,

Узакъкъа козьэтем –

Еримиз аманлыкъ.

Командир якълаша:

– Юкълама, "молодой",

Сирена окюрир,

Сен ойгъа даларсынъ.

Тез турар, атларны

Эгерлеп кетерлер,

Бу зиндан ичинде

Бир озинъ къалырсынъ.

Юкълама эй, казак,

Дозорлар корерлер,

Бир гъафлет ичинде

Джоярсынъ "Диспутны" дагъында.

Кимсесиз дагъларда

Ярдымсыз чапарсынъ,

Сонъ плен тюшерсинъ

Кормезсинъ "Диспутны".

Динъледим огютни

Кирпикни къапатмай,

– "Диспутым", къоркъма сен,

Бермем ят эллерге.

Разведчик атчыгъым,

Юкъла сен, рааатлан,

Аягъынъ бастырмам

Амансыз ерлерге.

II

Тынч эди дерелер –

Тынч эди къырлар.

Тынчлыкъны бозды да

Сёйленди командир.

Къарт дженкчи кульмеди,

Токъталды янымда.

Мен дедим: бу башкъа

Ким – нелер кельгендир.

Эй, казак, деди о,

Сен бир яш червонныйсынъ.

Не дженкте чекиштинъ,

Не къафа догърадынъ.

Беловнынъ полкында

Бир аскер эдим мен.

Бакъ, нелер кечирдим,

Нелерге огърадым.

Командир таянды

Къыртышнынъ устинде:

– Динълесе бир аз да

Тарихтан айтайым.

Он беш йыл эвельси

Курешкен отряднынъ,

Тайгада кечирген

Кунюне къайтайым.

III

Ель эссе увулдай,

О сувукъ тайгалар.

Къаргъышлы афаттан

Болюне къаялар.

Эй дели, видждансыз,

Ачувлы Амур,

Сендеми кечти о,

Къаарьли омюрим?

Сендеми телленди,

Сендеми тилинди,

Шу бир яш башымда,

Уркюнмез юрегим?

IV

Докъуз юз он секиз

Сенеси эди,

Мен кеттим фронткъа,

Анама сёйлемей.

Бир къарлы гедженинъ

Сонъында эди,

Поездге толдыкъ – биз

Сабаны беклемей.

Он еди сутканы

Кечирдик вагонда…

– Эльвида, къарт бабам,

Эльвида къарт анам!

Юртумыз душманнынъ

Алкъасы ичинде –

Мен Колчак енъер деп,

Онъа пек янам.

Уджсыз тайгалар,

Бизни де алынъыз,

Койлерни бракъып

Кельдик биз енъмеге.

Эмир эт, дивизион,

Эмир эт, комбат,

Бу эльнен душмангъа

Бир тетик чекмеге.

Сигнал берильди

Бу кийик къарларда.

Приказ тизильди

Боевой штабта.

Эльвида, къарт бабам,

Эльвида, къарт анам,

Мен Колчак енъер деп,

Онъа пек янам.

Козьлери алевли

Атларымыз джувурды,

Зеэрли атешлер

Ачкъанда душман.

Эльвида, къарт бабам,

Эльвида, къарт анам,

Мен Колчак енъер деп,

Онъа пек янам.

Къанлы бир урушма

Башлады тайгада,

Амурнынъ артында

Сыярды уфукълар,

Эки кучь чатышты,

Талашты-талашты,

Нидже эль кесильди –

Ах, нидже къафалар.

Учюнджи эскадрон

Макарнынъ пешинден

Ёрулмай джувурды

Афталар, айлар.

Булгъакълы дагъларда

Терлеген атлыгъа:

– "Я олюм, я омюр" –

Деди яш Макар.

Бир гедже Волочай

Йылгъасы уджында

Эки юз беязны

Пленге къалдырдыкъ.

Сонъ кельди комиссар –

Беловнынъ приказы,

Шайканы сюрюнен

Штабгъа алдырдыкъ.

V

Эскадрон кете эди

Къаарьсиз, къоркъусыз,

Озюнинъ "партизан

Йырыны" янъгъыртып.

Бир даа йыкъылды

Йырджымыз атындан.

– "Къардашлар!" – деди о,

Башыны саркъытып.

– Къардашлар, тюшменъиз

Атлардан менимчюн,

Башлагъан йырымнынъ

Сонъына етинъиз!

Кетинъиз, кетинъиз,

Бакъ, атеш ачалар.

Атымны къалдырмай

Пешинъизден джетинъиз".

Эскадрон къалды шай

Йырджысыз – оксюз,

Атеш козь атлар да

Пек агъыр ёнельди.

Сабурлы командир

Козини сильди де,

"Партизан йырыны"

Биткенджи сёйледи:

Тайгада джойгъан сонъ

Эскадрон достыны,

Чокъ заман садасы

Чынълады къулакъта.

Кене де йигитче

Чыкътылар къавгъагъа

Душманнынъ атеши

Къопкъанда узакъта.

Эй, Макар-командир,

Ал кет сен бизлерни!

Энъ къатты дженклерде

Йырджымыз ол сен.

Сенинъ бу сесинъден

Кучь арта билекте,

Сенинъ бу йырынъа

Джошамыз юректен.

Бир кунь шай тайгада

Къуршунлар тынгъанда

Комиссар, Макаргъа

Кульди де, деди:

– Сен гузель дженкчисинъ,

Эм гузель йырджысынъ;

Атлылар йыр истей

Ал-огрет, деди.

VI

Сенелер кечтилер

Чокъ ызлар къалдырып,

Узакъ Шаркъ чёлинде

Тынчланды фуртына.

Волочай дагъында

Догъралгъан джесетлер

Бир тюшдай къалдылар

Меним де хатрымда.

. . . . . . . . . .

Докъуз юз отуз учь

Сенеси эди,

Штабта родио

Аджеле сёйленди.

"Амурлы партизан"

Йырыны айткъан

Йырджынынъ Москвагъа

Кельгенин бильдирди.

Узакъ Шаркъ чёллери

Динъленди бу сеске

Комиссар Беловнынъ

Козьлери яшланды.

– Эбет, биз эдик,

Амурда курешкен…

– Мен кетем, корем, деп

Поездге ашыкъты.

Октябрь куньлери

Колонна залына

О инсан далгъасы

Акъышкъан эди.

Москвада комиссар

Поездден тюшип,

Аджеле концертке

Етишкен эди.

Бир тынчлыкъ саргъанда

Бу буюк залны

Сахнада бир арбий

Фигура корюнди.

Халкъ сусты, бекледи

Нефессиз, сессиз, –

Этрафта атешли

Симфония инъледи.

Сонъра о, Амурнынъ

Йырыны сёйледи:

Комиссар теляшнен

Турды да, багъырды:

Къардашым, Макарым,

Сенсинъми йырлагъан?

Сенсинъми он дёрт йыл

Эвельки Амурнынъ

О къанлы куньлерин

Юректе къозгъагъан?

Партизан ложасы

Унутты озини,

Къаныкъып йырлады

Макарнынъ йырыны.

Сонъ джошты солукъсыз

Динълеген халкълар, –

"Амурлы Партизан"

Титретти залны.

Учь къардаш эдик биз…

Бириси немсенинъ

Афатлы дженкинден

Учь къуршун алгъан.

Бириси Винница

Батагъы ичинде

Яралы йыкъылып

Пленге къалгъан.

Бир саба уяндым

Севинип, кулип,

Ордудан сирена

Пек яман окюрди.

Дуйдым мен, йигирми

Экиге кельгеним,

Чекменни алдым да

«Фронткъа» чекильдим.

Чекильдим «фронткъа»

Атеш козь казакнен,

Махорка тютетип

Атландым аткъа,

Ком-эска кельди де

Къылычны узатты:

- Уджюмге кетемиз,

Ал буны къолгъа.

Команда берильди

Джоштырып юрекни,

Зенгини чектим мен

Чанъгъыды тозлар.

«Водопад» джувурды

Лякин ич талмады.

Думангъа къарышты

Топлар, эм обозлар.

Акъ аякълы джюйрюгимле

Уча эдим Волынскте

Къылычымны балкъылдатып.

Донбасслы бир аркъадашым

Эйеджанле:

- Бу не дешет бакъса, деди

Чылбырыны манъа тартып.

Мен козеттим, -

Огюмизде Черниговлы

Атеш сачып кете эди

Атакагъа.

Тав артындан юз косьтерген

Душман энди

Шашкасыны дёртке болип

Къача эди Поповкагъа.

Къуршун тынды

Проскуровкъа етеджекте,

Тогъайлыкътан кескин-кескин

Отбой чалды.

Аркъадашым айланды да

Кулер юзнен:

- Къоркъма, деди

Енъиш кене бизде къалды.

Сёйле достым,

Енъилгенми Черниговлы

О, къышымлы буюк

Къардаш дженклеринде?

Ким дагъыткъан

Кёр Махнонынъ тачанкасын

Житомирнинъ «Олен битмез»

Чёллеринде?

Ярын бирден

Атеш къопса фронтларда

Сен де, мен де

Джюйрюклерге атланырмыз.

Бу пролетар

Юрты ичюн

Окопларнынъ чыданылмаз

Джефасына къатланырмыз.

Сигнал чалды турса достым,

Атлар бизни беклейлер.

Начподивден эмир кельди

Эки боец истейлер.

Бугунь кене учюнджини

Козьлейджекмиз "Максим"нен.

Соцярышта орнек алсын

Молодойлар бизлерден.

Къарлар ягъса, таш чатласа

Кавалерист къоркъмайджакъ.

Афат къопса, душман чыкъса

Атлар кери къайтмайджакъ.

Винтовканъа садыкъ ол сен

Бир кунь мутлакъ керектир.

Яблочкагъа мыхла кетсин

О, эрликни кетирир.

"Диспутым" кель якъын

Сарылайым бойнынъа,

Мен къайтам койиме

Янарым санъа.

О сувукъ танъларда

Сенинъчюн къайгъырдым,

Бакъ энди кельдим мен

Сонъ сёзни айтмагъа.

Проскуров чёлинде

Сенинънен джувурдым

Афатлы борандан

Сакъынмай, уркмей.

Казатин, Фастовнынъ

Къырлары артында

Душманнен чатыштыкъ

Енъилюв бильмей.

Юкъласам тюшюмде

Сенинъле чекиштим,

Сенинъле чыкътым мен

Пек узакъ ёлларгъа.

Тревога окюрсе,

Атландым аркъанъа,

Разведчик олдым ве

Чекильдим дагъларгъа.

Чокъ достым

Бар эди,

Лякин ич бириси

Бенъземез санъа.

Ахырда, манезде

Севимли козьлеринъ

Эм гъамдан яшарды,

Эм кульди манъа.

Кель айды якъынджа

Савлыкълаш менимнен,

Койдешлер сорарлар

Сени де, барсам.

Топлашыр келирлер

Ордудан кельди деп,

Эки кунь хатырчюн

Эвимде къалсам.

Барыпта Винница

Чёлинде къуршунлар

Сызгъырса, кене де

Корерсинъ мени.

Шимдилик сен энди

Савлыкънен къал, достым,

Узакъкъа кетем мен

Бракъып сени.

Волочиск дагъында

Бир чекист тура

Ковельден къутургъан

Фуртуна беклеп.

Джефалы геджеде

Юреги ура

Узакъта окюрген

Рузгарны динлеп.

Рузгъарлар де башлай.

Де бирден токътала,

Чекистнинъ элинде

Кене о, "Диктярёв".

Бу сербест сынъырда

Чекист тургъанда

Къасветсиз юкълайлар

Киев эм Бердичев…

Эй чекист, барсын о,

Къутургъан панлар

Даа да къутурсын,

Чатласын кобектен.

Константин полкынынъ

Йигит червонцы

Ватангъа чалыша

О темиз къальбинен.

Червонныйлар, червонныйлар

Недендир бильмейим

Адынъыз анъылса

Юрекни от бийлей.

Недендир бильмейим

Бу сесни ишитсем

Ичимде атымнынъ

Давушы инълей.

Дюнь мен де чекисттен

"Рапортлар" ташыдым,

Мен де шай сюйредим

"Максимни" сынъырда.

Эй ватан,

Социалист ватаны!

Сенинъчюн терледим

Афатлы къышларда!

Эмир эт, эй ватан,

Сенинъ ичюн олейик,

Сенинъ ичюн атеш козь

Атларгъа минейик.

Барыпта душманнынъ

Къуршуны сызгъырса,

Къылычны чыкъарып

Уфукъкъа синъейик.

Айпетр астында

Бир кучук койде

Кунь батса, джоюлса,

Тынчлана орталыкъ.

Сельбилер янында

Чит-орьме бир эвде

Авлакъта липильдеп,

Корюне ярыкъ.

Нафени беклейлер

Анасы, къардашы.

Долмасы сувугъан

Софранынъ башында.

– Къайдасынъ, эй балам,

Ананъны беклетме!

Баврымда буюдинъ

Кельдинъ бу яшынъа.

Кечь ола, ай догъа

Кимсесиз дагъларда;

Тракторны сёндюрип

Шенъ Нафе келе.

Ярынки бензинни

Азырлай ахырда,

Сонъ кире къапыдан,

Севине-куле.

– Эй анам, кечсе эди

Еди кунь чар-чабик,

Сандыкъны эльге алыр

Поездге минер эдик.

Бу майлы кепканы

Цехгаузгъа бракъып,

Бизлер де Къызыл аскер

Шлемы киер эдик.

Чокъ козьяш акъыздынъ

Агъамнынъ пешинден.

Манъа да агълама,

Сызлама менимчюн.

Къуван сен, байрам эт

Мен ёлгъа чыкъкъанда;

Къызыл орду чагъыра

Йигитлик, эрликчюн.

Ватанны этрафтан

Вахшилер саргъанлар

Тиш къайрай, улуйлар

Ичери кирмеге.

Къар ягъса, бузлатса

Тюшюнме, эй анам.

Къызыл ордугъа кетем мен

Хызмет этмеге.

Тезден о атларны

Эгерлеп минсек

Команда берилир

"Уджумге" кетермиз.

Эгер де штабнынъ

Приказы окъулса

Къылычны котерип

Фронткъа ёнермиз.

Чокъ сюрмез, эй анам,

Сенелер тез кечер,

Бир кунь танъ аткъанда

Къапынъны къакъарым.

Гульсумге сёйленъиз

Ордудан кельген сонъ

Достларны топлар да

Бир вечер япарым.

(С.Я. Алимовдан)

Йылгъалар ве къырлар бойы

Бу дивизия ёнеди.

Тутып алмакъ ичюн дженкнен

Акълардан Приморьени.

Бу йылларнынъ шуретлери

Ичте сёнип кетмезлер.

Партизанлар отрядлары

Чокъ шеэр забт эткенлер.

Даим эсте къалыр олар

Маякълар ышыгъыдай.

Спасскнинъ штурмы геджелери –

Волочаев куньлери.

Узакъларда асрет чеке ана

Кендже огълуны корьмек истеп.

Къапыгъа чыкъа, окюне, яна,

Ёлджулардан тазе хабер беклеп.

Мектюп келе: кене опьке, къайгъы;

Сагълыгъымны сорай гъарип, менден.

«Кель, огълум, якъында кельсе, айды!

Бугунь сагъым, ёлджум мен тезден...»

Баврыма окъ киби къадала сёзлери,

— Не яптым, дейим мен, анамны мугъайттым!

Алдымда джанлана онынъ саф козьлери...

Акъылсыз олдым мен. Къальбине от къаттым.

Акъранларны унуткъаным, энди,

Эйгиди сизни, яшлыкъ чагълар, эй!

Анамнынъ софада айткъан сербест

Тюркюлери къулагъымда инълей.

Джефалы къышнынъ бир геджесинде

Ёлгъа чыкъам аянлап, джошып.

Булгъакълы дагъларнынъ тёпесинде

Кийиклер улуй сувукътан ушюп.

Къаранлыкъта къандили сёнмеген

Эвнинъ пенджересини къакъам.

Танъгъа къадар юкъламакъ бильмеген

Къартийнинъ юзюне бакъам.

Огълунъ санъа кельди, севин ана!

Бакъса, муджде кетирдим санъа.

Къасеветлендинъми, яндынъмы манъа?

Къуван, ана, куль, йырла, ана!

Дагълыкъ койде асрет чеке ана,

Кендже огълуны корьмек истей.

Къапугъа чыкъа, окюне, яна,

Ёлджулардан тазе хабер беклей.

Мектюп келе ондан: опьке, къайгъы,

Сагълыгъымны сорай кене менден.

«Кель, огълум! Якъында кель — кет, айды,

Бугунь сагъым, ёлджум мен тезден...»

Багърыма окъ киби къадала сёзлери,

Не яптым мен.... мискин анамны мугъайттым!

Огюмде джанлана онынъ саф козьлери,

Акъылсыз олдым мен. Къальбине дерт къаттым,

Афатлы къышнынъ бир геджесинде

Ёлгъа чыкъам аянлап, джошып,

Махульдюр къырлары тёпесинде

Кийиклер улуй, сувукътан ушип.

Танъгъа къадар къандили сёнмеген

Эвнинъ пенджересини къакъам.

Гъамлы козьлерине уйкъу кирмеген

Къартийнинъ юзюне бакъам.

Сени къасвет этип кельдим, ана!

Севги, урьмет кетирдим санъа!

Ничюн къасветлендинъ, сёйле манъа?

Къальбимде даима эшкъынъ яна!

Уфукъларда танъ агъара — эй яр, эй,

Ярыкъ тюше, тарлаларгъа, дагъларгъа.

Дал устюнде къуш багъыра — эй яр, эй,

Давуш бере багъчаларгъа, дагъларгъа.

Чым-чырт эвде ана тура тёшектен,

Пенджереден сокъакъларгъа бакъына.

Кендже огъул юкълай кучюк бешикте,—

Ана келе эвлядынынъ янына:

— Инсанлыкъкъа бахыт яраткъан кунь кельди,

Уян, къозум, уян айды, юкъудан.

Козь алдындан къаранлыкълар чекильди,

Уян, баврым, уян айды юкъудан.

Бабанъ сенинъ эсаретте чырпынды,

Гъурбет эльде бир къул олды, уян сен!

Тувгъанларынъ ыргъатлыкъта ипранды,

Козьяш тёкти, эсир олды, уян сен!

Бахыт бизни, — биз бахытны корьмедик,

Ач ве чыплакъ омюр сюрдик, уян сен!

Падишанен биз мырадгъа ирмедик:

«Танъры» — дедик, «такъдир» — дедик, уян сен!

Лянет эски салтанаткъа, уян сен,

Советлерге сайламагъа кетейик!

Алгъыш — бизим укюметке, уян сен,

Ватанпервер огъулларны сечейик!

Октябрьде фронтларда дёгюшти

Союнъ-сопунъ, агъаларынъ — «Ватан» деп ...

Окопларда — дым топракъта чекишти,

Куньсюзлерге кунеш догъсун, кульсюн деп.

Иште — ватан! Иште кунеш корьдик биз,

Уян айды, сен де уян, кетейик!

Партиянынъ саф ёлунен кельдик биз,

Саадетчюн улу байрам этейик!

Пенджерени эрте ачып Кремльде,

Баба Сталин юкъу болип уянды.

Халкълар ичюн сайгъы корьдим бетинде,

Уян, баврым, кунешимиз нурланды!..

Гедже атлы келе Джанкой ёлундан,

Къылыч такъып, чылбыр тартып сувукъта.

Орьме къамчы саркъкъан ёргъун къолундан,

Тувгъан кою къалгъан энди джувукъта.

Учь йыл эвель кеткен аскер фронткъа,

Джандан севген Зейнебини къалдырып.

Аждералар сызгъыршкъанлар Батыда,

Атлар алдгъа учкъан тозлар чанъгъытып.

Учь йыл эвель... шимди Джанкой чёлюнде

Ер титрете Врангельнинъ топлары.

Ольген солдат ята ёлнынъ четинде...

Инкерманда джуре душман полклары.

***

Танъда аскер кельди къызнынъ эвине;

Сабырсызджа къакъты алчакъ къапыны

Къартий чыкъты, бакъты яшнынъ бетине,

Деди, — ничюн кельдинъ? Сёйле адынъны!

— Мен Далайдам. Дженктен келем. Сёйленъиз,

Гузель Зейнеп сагъ-эсенми, эвдеми?

Неге бирден булутланды юзюнъиз;

Ёкъса, чокътан руху учты, ольдими?

Къартий сусты, азапланды, сонъ деди:

Кечкен сене тою олды. Озгъардыкъ…

Гъарип аскер азапланды, окюнди,

Янакълары алевленди, къызарды.

— Алдангъаным, деди аскер. — Узакътан,

Тавлар-ташлар кечип кельдим, юкъусыз.

Сагълыкънен къал, гъарип къартий. Якъында

Корюшмемиз. Мектюбимни окъурсыз.

***

Асретликнен заметленген Далайда

Топ сесини эшитип, минди атына.

Кенъ уфукътан кунеш догъа яткъанда,—

Йигит синъди юксек къырнынъ артына.

Юрегимде асретликнинъ ярасы бар;

Къапыларда къалды меним козьлерим.

Къулагъымда атлыларнынъ садасы бар;

Достларыма барып етсин сёзлерим.

Бир вакъыт мен сагълыкълаштым «Диспутнен»,

Силе-силе козьлеримнинъ яшыны.

Константинден чыкъкъан эдим казакнен,

Къыялмайып топрагъыны-ташыны.

Шимди гедже юкъулардан уянам,

Къыдырам мен дюльдюлимни — атымны.

Туягъынынъ давушыны сагъынам,

Тавда-чёльде анъам онынъ адыны.

Санки еллер алып келе бир сада,

Кишневини эшиткендай олам мен.

Козь огюмде садыкъ достум джанлана,

Кечкенлерни хатырлайым, джошам мен.

Дерелерден, тёпелерден секире,

Алев сача аякъ баскъан еринде.

Йылдырымдай уча, кишней — копюре,

Къылычымны къави тутам элимде.

Геджелей, ничюндир, тюшюнип къалгъаным

Шиирнинъ заметли сатыры устюне.

Ёрулгъан элимни джакъыма салгъаным,

Столнынъ тахтасы тирельген коксюме.

Пенджере артында сюйрельди бир кольге,

«Эджельми бу?» — дедим, далдым мен теляшкъа.

Диваргъа айландым, къарадым кузьгюге,

Козьлерим сёнюккен, чал тюшкен башкъа.

Юрегим чырпынды, къычырмакъ истедим:

«Бу къартлыкъ не ичюн быракъмай изимни?

Ольмекчюн кельдимми дюньягъа?» — дедим;

Бир гъарип кишиге бенъзеттим озюмни.

Менден не истейсинъ? Заваллы анам

Бавуры сувукъ, тар мезарда ята.

Асретли танъларда юкъудан уянам,

Тынч ода гонълюме аджизлик къата.

Коюмнинъ астында, ташлы ёл четинде,

Дедемнинъ янында къабири бар онынъ;

Миявкъуш къычыргъап мезарлыкъ ичинде

Къальбимден силинмез хатреси бар онынъ.

Ольмекми аджеба? Ольмекми кене?

Тёкюльген козьяшым азмыдыр меним?

Не ичюн яшадым дюньяда, сёйле?

Чюрюмек ичюнми топракъта теним?

Башымны котердим, козеттим тышкъа;

Уфукътан танъ ата назлы келиндай.

Тюшюндим: тезден кунь догъаджакъ, ышыкъкъа

Онъаджакъ ер юзю, баарьки олендай.

Къалмаса юректе кедерден эсер,

Севинчке иришип олурмы эдим?

Сус, къальбим! Сус энди, къоркъакълыкъ етер!

Омюр — дагъ, таш экен; мен шимди бильдим.

Шиир яз, илхам ал, заметлен, турма!

Сенинъчюн яшавнынъ манасы будыр.

«Саадет недир?» — деп кимседен сорма;

О, сени унутмаз, табиатта къанундыр.

Тюшюн, бакъ! Чечек де даллана, ача;

Къокъласанъ, юрекни тазерткен ола...

Алемни къуванта, юзюнъе нур сача;

Чилледе япрагъы сарара, сола.

Мен дедим озюме: намуслы эмегинъ

Макъбулмы девлетке, къасевет этме.

Унутма, тек будыр омюрчюн кереги.

Олюмнинъ юзюне бакъувдан урькме!

Геджелей, ничюндир, тюшюнип къалгъаным

Шиирнинъ заъметли сатыры устюнде?

Ёрулгъан элимни джакъыма къойгъаным,

Масанынъ кенары тирельген коксюме.

Пенджере артында сюйрельди бир кольге,

«Эджельми бу?» — дедим, далдым мен теляшкъа.

Диваргъа айландым, козеттим кузьгюге,

Чырайым сёнюккен, чал тюшкен башкъа.

Юрегим чырпынды, къычырмакъ истедим:

«Бу къартлыкъ не ичюн быракъмай изимни?

Олюм пек зарурмы адамгъа?» — дедим;

Бир гьарип варлыкъкъа бенъзеттим озюмни.

Менден не истейсинъ? Зеваллы анам

Багъыры сувукъ ер астында ята.

Асретли танъларда юкъудан уянам,

Тынч ода гонълюме аджизлик къата.

Коюмиз янында, почтаёл четинде,

Дедемнинъ янында къабири бар онынъ!

Миявкъуш къычыргъан мезарлыкъ ичинде

Къальбимден узюльмез хатреси бар онынъ!

Ольмекми аджеба? Ольмекми кене?

Тёкюльген козь яшым азмыдыр меним?

Не ичюн яшайым дюньяда, сёйле!

Топракъта чюрюмек ичюнми теним?

Башымны котерип, козьэттим тышкъа,

Уфукътан танъ ата бир назлы къыз киби!

Тюшюндим: тезден кунь догъаджакъ, ышыкъкъа

Онъаджакъ ер юзю, баарьки наз киби.

Къалмаса юректе кедерден эсер,

Севинчке иришип олурмы эдим?

Сус, къальбим! Сус энди, къоркъакълыкъ етер,

Аят — дагъ, таш экен, мен шимди бильдим.

Хызмет эт, заъмет чек, первасыз турма,

Сенинъчюн яшавнынъ маънасы будыр!

«Саадет недир?» — деп кимседен сорма,

О сени унутмаз, табиатта къанундыр!

Тюшюн, бакъ! Чичек де даллана, ача,

Къокъласанъ, юрекни тазерткен ола...

Алемге зевкъ бере, юзюнъе нур сача,

Кузь кельсе, япрагъы сарара, сола.

Мен дедим кендиме: намуслы эмегинъ

Макъбулмы инсангъа, къасевет этме!

Унутма, тек одыр омюрчюн кереги,

Аятны эйликсиз быракъып кетме!

Тюрк валынынъ янында, дым окопта

Винтовкасы элинде ята аскер...

Къальби атеш бийлеген Перекопта

Тосат-тосат эшитиле аджджы сеслер.

Таракъташтан кельген о; сонъ къошулгъан

Будённыйнынъ енъильмез отрядына.

Балалар эвде бабасыз агълап къалгъан.

Абдульгьазы секирген озь атына.

Аскер ята, динълене, Ор ёлунда

Врангельнинъ топлары тынмакъ бильмей...

Азапланып сескене: сол ягъында

Аркъадашы аякъсыз-къолсуз инълей.

Алдындаки командир эль котере,

Пулемётлар окюре, патлай бомба.

Аскер сыкъа къундакъны кокрегине,

Шайтып алев ичинде тува саба.

Бутюн гедже душманнен чатышкъан сонъ,

Абдульгъазы къарады патрон биткен.

Къомшусына эгильди: Ёкъмы патрон?

— Шай деди де, йыкъылды, такъат кеткен.

Дженкчи къалды окопта бир кимсесиз;

Къызыл аскер кучьлери кирди Оргъа.

Кунеш догъды сувукъта: нурсуз-кучьсюз,

Сагълыкълашты аскернен сонъгъулыкъкъа.

— Аман, достлар, деди о, къайгъырманъыз

Командирнинъ эмрини эда эттим.

Советлерчюн олем мен, агъламанъыз,

Мен фронткъа халкъ ичюн чыкъып кеттим.

Тюрк валынынъ янында дым окоплар

Бир харабе кесильген, отлар оськен.

Чечек ачкъан, ешерген Перекопта

— Къара топракъ астында ята аскер.

Топ давушы тынды. Шимди башымыз

Узеринде шрапнеллер улумай.

Бу окопта экимизнинъ яшымыз

Бир акъранда, лякин асыл дуюлмай.

Эки ана — экимизни бир куньде

Насыл этип ер юзюне кетирген?

Мен бильмейим, Бессарабия кокюнде

Къайсымызгъа — къайсы йылдыз корюнген?

Сенинъ тазе, тюксиз, бала юзюнъде

Узакъ Сибирь булутлары кезине.

Юкъу корьмей, чылпыкълангъан козюнъде

Догъмуш эвнинъ къасевети сезиле.

Не япмалы? Мен де акъчыл чехрели

Шаир эдим. Бугунь окоп тозунда

Кирпиклерим бунарланды. Зеэрли

Миналарнынъ дерди басты омзумдан.

Эгиль манъа, тут енъимден... акърындан.

Силькит мени. Шинелимден молдаван

Койлерининъ топракълары тёкюльсин;

Устюмдеки юкюм бираз эксильсин.

Тезден кене снарядлар окюрир,

Къуршун ягъар, атеш энер тёпеден.

Алла бильсин, башымыза не келир?!

Бельки эляк олурым мен. Бельки сен.

Лякин, достум... нидже дефа уджюмге

Гидер экен, ведалаштыкъ сенинъле!

Не сен ольдинъ, не мен ольдим. Ичимде

Ольмек бильмез юрек ура, сен динъле!

Ольмейджекмиз экимиз де. Ольсек биз,

Къанымызгъа инсан седжде этеджек.

Топлар сусса, эвге къайтып кельсек биз,

Шуретимиз дюньяларгъа кетеджек.

Эки къуршун дельди меним коксюмни,

Эки къуршун алды меним эсимни,

Йыкъылдым мен, фуртунада сынгъан бир

Сельби киби, эджель кести сесимни.

Къарт эменлер, тильге келип, дедилер:

«Бу топракъта къан акъызгъан йигитлер

Ольмек бильмез, ольмек бильмез! Дагъларнынъ

Къануны бу. Ач козюнъни, давуш бер!

Айын, аскер, — шефкъат нуру сачылсын,

Багъчаларда пенпе гуллер ачылсын,

Азиз юртта козьяш тёккен бу халкънынъ

Чехресине тебессюмлер къатылсын.

Сени олюм енъе бильмез, сен шаркътан

Эскен рузгяр иле кельдинъ. Узакътан

Гъарип ильге енъи аят кетирдинъ,

Козьден учкъан бахтны ерге эндирдинъ!»

Эджель сыкъты гъыртлагъымны, инъледим,

Къальбимдеки тепиндини динъледим.

Дедим: «Дёрт йыл ташыдым бу касканы,

Дёрт йыл оны къуршун деле бильмеди».

Къарлар ягъгъан, мени орьткен. Айындым

Гъульгъулели, чалыкъ озен четинде.

Садыкъ торум, бильмем насыл даяндым

Бу азапкъа, кийик дагълыкъ ичинде?!

Ничюн бойле кедерлендинъ? Ёкъса, сен

Эшсиз аскер эляк олды сандынъмы?

Бу куртюклер багърына комюльген

Достунъ гъурбет эльде къалды сандынъмы?

Ольмедим мен, элем чекме, ольмедим,

Мен бу ерге ольмек ичюн кельмедим.

Эджель телеф олды меним кучюмден,

Эки къуршун ята меним ичимде.

Узакълардан кельдим зиндан геджеде,

Пенджеренъни къакътым — къакътым, ачмадынъ!

Ай догъгъанджа бекледим тынч кочеде,

Эски къапы сескенмеди... чыкъмадынъ!

Козьлеринъни корейим деп, тельмирдим,

Кольгенъ учты, хаял олдынъ. Бильмем мен,

Къандилинъни ничюн эрте сёндюрдинъ?

Ничюн меним дердиме — дерт къаттынъ сен?

Джунджюк мышыкъ кезе сыныкъ сачакъта,

Дут теректе къарт миявкъуш джекире.

Аят сускъан, атеш сёнген оджакъта...

Ичериден гъарибане сес келе.

Къальбим бирден тель-тель ола. Сенмисинъ

Виран эвде эзиетте инълеген?

Дёрт сенеде нелер корьдим, бильмейсинъ.

Кимдир сени юрегинден сильмеген...

Ачкъан ёкътыр бу къапыны, ачкъан ёкъ,

Меджъуль ёлджу кимдир деген инсан ёкъ.

Элем кирген, эджель яткъан бу эвде,

Адам огълу къангъа баткъан бу эвде!

Гузель Зейнеп! Гузель Зейнеп! Бу улькюн

Пенджерени чала-чала талдым мен!

Демек, ёкъсынъ, эвде ёкъсынь. Бакъ, бугунь

Сенинъ ичюн не дертлере къалдым мен!

Къарлы дагъдан чыкътым ёлгъа. Еди кунь —

Еди гедже отарларда гизлендим.

Бавариялы капрал къувды пешимден,

Туталмады. Корьки, бенъзим тюрленди.

Енъи хабер кетирдим мен. Сабакътан

Бизимкилер койге сюрюп келеджек,

Дарагъачле толу гъамлы сокъакътан

Шертли къалпакъ партизанлар кечеджек.

Танъ алдында къандилъ янды. Къапынынъ

Аркъасында инсан имдат арады.

— Кимсинъ, ёлджу? Кимсинъ? — Виран япынынъ

Ичинден бир къартий манъа къарады:

— Огълум! — деди къартий,— сени Аккерман

Янларында эляк олды дедилер!

Къафасыны къуршун дельди. Молдаван

Топрагъында джансыз къалды, дедилер!

Къызым Зейнеп бир ай матем багълады,

Пенджереден бакъты-бакъты, агълады.

Сен ёкъ эдинъ. Бир кунь акъшам, ничюндир,

Эвден кетти, козьден учты. Учь йылдыр,

Койде ёкътыр. Ишиттимки, Кубанда —

Гвардиялы батальоннынъ алдында

Сюнгю тиклеп чапкъан къанлы уджюмге...

Къайгъысыны сёйлемеген ич кимге.

Чешме ничюн ёргъун акъа?

Ничюн сеси къальпни якъа?

Келеджектинъ, не кельмединъ,

Алем манъа кулип бакъа!

Мен яш эдим, сербест эдим,

Аят недир бильмез эдим.

Яз акъшамы корьдим сени,

Яшлыгъымны алып кеттинъ!

Джебэлернинъ котегинде,

Узакъ дагълар этегинде

Анъдым сени, кельдим санъа,

Дерт къалдырдынъ юрегимде!

I

Кёр сокъакъ ичинде услупсыз бина,

Сачагъы тельчели, къапусы сыныкъ.

Дым софа тёрюнде чыракъ де яна,

Де сёне. Пардошнынъ давушы тыныкъ.

Къурунып келем мен, галстук такъып...

Къаранлыкъ мердивенден чыкъмасы беля.

Кученип къычырам, тёпеге бакъып,

Олянлар, гъалиба, звде ёкъ, аля.

Йыртылма, дей манъа къапуджы Гаспар,

Чылпыкълы козьлери ракъыдан шишкен, —

Не кельдинъ? Сенинъчюн бу эвде не бар?

— Кекире, къакъына. Юкъугъа пишкен.

Мындамы? Бу джарты эвдеми, эмдже?

Тёвбе эт! Чардакъта ышыгъы улькюн

Одада достларым яшайлар. Мендже,

Дюньяда эр шейнинъ олмасы мумкюн!

Тапшангъа отурам, бир сигар якъам,

Ниает, тёпеде гурсюльдей къапу.

Дыварлар силькине. Абдырап къалкъам,

Олянлар тюшелер... Сонъ зий-чув къопа.

Бириси аянлай, къанкъая берип,

Башынынъ тёпеси буз киби тайгъакъ.

Дигери кертикли къашларны керип,

Диккенсни опькелей. Юреги къайнакъ...

Бириси «Макбет»ни терджиме эткен,

Алты кунь, дёрт гедже кирпикни сыкъмай.

Дигери эля козь мелекни кутькен,

Федакяр севгичюн антындан чыкъмай.

Бириси къадимий татардан мирас —

Эрликке, видждангъа бойсунып оськен.

Дигери чыплакъ Ор чёлюнде къыш-яз,

Мал бакъып кечинген... Такъдирге куськен.

Шеэрге чыкъамыз къалдырым бойлап,

Шенъ къызлар кечелер, къашанып бизге.

Кулемиз оларгъа, форсадан чатлап,

Озюмиз насылмыз, корюнмей козьге.

Багъчада оркестр краковяк чала,

Силькине, тепине дурулмаз несиль.

Бу омюр татарны къучакълап ала,

Эдепли деделер не десе — десин!

Биз киммиз? Сурьатлы аяттан нелер

Беклеймиз? Бельки къыркъ йылдан сонъ улу

Эдиплер олурмыз?!... ким билир,

Бельки бу къафалар истидат толу!

Иътимал, биз ольмез эсерлер язып,

Джиханны айретке къоярмыз. Йыллар

Кечкен сонъ несиллер архивни къазып,

Бизлерни арарлар. Чичекли ёллар

Боюнда турармыз абиде олып.

Ферасет алеми къойнуна толып!

II

Ама, ёкъ! Такъдир пек шефкъатсыз олды,

Достларнынъ бирини ансыздан шемшек

Кучюле сындырды... аяттан алды.

Дигери чонъкъайып тургъан о, кевшек

Бинаны терк этип, Мелекле кетти,

Онъа гуль багъчада телькъинлер этти:

Инсан не? Намус не? Девлет не демек?

Аятчюн берильген муълет не демек?

Инкъиляб эшкъына хызмет не демек?

Эмекте тапылгъан иззет не демек?

Сендеки джильвели козьлер не демек?

Къальбимни якъыджы сёзлер не демек?

Не демек джеваир топракълар менчюн?

Баарьде ешерген япракълар менчюн?

Къырларда мелеген къоюнлар менчюн?

Давуллы-зурналы оюнлар менчюн?

Къавалда инълеген нагъмелер менчюн?

Софада айтылгъан манелер менчюн...

Не демек? Не демек? Сен анълат манъа,

Генчликте койлерде первасыз кечкен

Самимий севгимиз дегильми? Санъа,

Эбедий садакъат ичюн ант ичкен

Асретли куньлерим дегильми олар?

Серветли куньлерим дегильми олар?

III

Сонъ кийик къузгъунлар улуды кокте,

Шеэрлер ве койлер туташты, янды.

Биз кеттик джебэге куньбаты бетке,

Алмания бизлерни бечеллер санды.

Дёрт сене... алевли чёллерде, къарлы

Дагъларда къара юз душманны къырдыкъ.

Бу мудхиш сеферде алемчюн зарлы

Зевалгъа ялынъыз биз къаршы турдыкъ.

IV

Мен дёндим дженклерден гъалиплер иле,

Достумны арадым, бекледим... о ёкъ!

Ичимде къутургъан исъянны динъле,

Не япсын бу юрек? Кедерим пек чокъ?!

V

Кёр сокъакъ ичинде услупсыз бина,

Сачагъы тельчели, къапусы сыныкъ.

Дым софа тёрюнде чыракъ де яна,

Де сёне. Ач эвнинъ давушы тыныкъ.

Санъа ким керек, дей къапуджы Гаспар,

Козьлери сёнюккен, къыйышкъан бели.

Не кельдинъ? Сенинъчюн бу эвде ким бар?

Абына сюрюне... къалтырай эли.

Мындамы? Бу виран эвдеми? Хайыр,

Кимсем ёкъ... олгъаны, кельмеди къайтып!

Дедилер: «Вислада чамлы, тик байыр

Четинде джан берди...». Мен сизге айтып

Оламам тарихны бутюнлей шимди,

Ферьядым тениме дерт олып синъди.

Бу сукют, харабе бинагъа кельдим

Достларнынъ рухуна баш эгмек ичюн.

Къыркъ сене мен шиир язмагъан эдим,

Бугунь бу сёзлерни таб этмек ичюн

Шерефли генчликни хатирге алдым,

Чокъ языкъ... мен артыкъ ихтияр олдым!

Азбарда фуртана инълей,

Айшэ, нерейе гидесинъ?

Геджелей сени ким беклей,

Мени терк идесинъ?

Сербестлик араян тенинъ,

Айшэ, рузгярдан когерген!

Бир асрет къуртчыгъы сенинъ

Къальбинъни кемирген.

Гузельсинъ, джаризсинъ... кене,

Айшэ, перишан олсанъ да!

Бу дюнья даима дёне,

Ольсенъ де, къалсанъ да!

Гидерсенъ, къапуны урма,

Джаным, гизлиден орьтип чыкъ!

Огюмде шыншыкълап турма,

Эфкярлым азачыкъ!

Олер исем, дефн эйленъиз

Мени къабирде.

Азиз Украинамнынъ

Кениш челю тёринде.

Ишитилип ве корюнип турсын

Oзу иле кенъ челлер,

Къайнакъ неэр инъильтиси,

Учурымлы саиллер.

Oзу, душман къаныны

Акъызгъан сонь денъизге,

Чименлерни ве къырларны

Терк этип ер юзюнде.

Мен танърыгъа ел тутарым

Къальбен дуа этмекчюн.

Шимди исе яраданны

Бильмейим мен... акъ ичюн!

Дефн эйленъиз ве къалкъынъыз,

Бугъавларны узюнъиз!

Халис душман къаныны

Уриет узерине сузюнъиз!

Улу, сербест аиленъизде

Унутманъыз мени де!

Хайриетли сёзюнъизде

Тутунъыз эп хатирде!

Семь дней, семь ночей я без устали шел

Из далекой долины Картал-Дере...

Я к кипарису у окон твоих пришел

И обнял его на лиловой заре.

В горах я, в овечьих гуртах ночевал,

Дупла старых дубов укрывали меня

И судьба моя, прячась за выступы скал,

Черным пятнышком дула смотрела в меня.

Здесь, о сердце мое, ожидают ли нас,

Распахнется ли дверь на приветливый зов?

Я пришел увидать синеву ее глаз,

Что чудились мне у походных костров...

Я пришел издалёка... ожиданием пьян

Я в калитку стучу, я в калитку стучу!

Вот сейчас я услышу, как залает Шартан

И любимой Зейнаб я шаги различу.

Тишина, тишина… Только падают вниз

Ручейки с крутобоких уступов, звеня...

Только встал у окна твоего кипарис

И шепчет о чем-то, печально склонясь.

Буду бить я в калитку, буду бить и бить!

Пусть услышат фашисты, таясь между скал,

Пусть услышит капрал, подлый, грязный капрал,

Что скрываясь за камнем, мне в спину стрелял.

Вдруг, осыпались камешки... кто-то шагал...

— Здравствуй, мельник, сосед мой Эмдже Вели!

Из-за древней горы Бабуган-Дага

Боевые дороги меня привели.

Я принес вам, Эмдже, хорошую весть:

Завтра спустится с гор партизанский отряд!

На папахах алые ленточки будут цвесть,

Пляска будет и песни опять зазвучат!

— Ты скажи мне, старик, ничего не тая —

Где Зейнаб, где моя дорогая жена?

Где, скажи, ясноглазая дочка моя,

От которой меня оторвала война?

Мельник сел. Помолчал. Заглянул мне в глаза:

— Ты напрасно стучал и любимую звал,

К ней пришел неизвестный три года назад

И сказал, что в бою ты убит-наповал.

И сказал, что зарыли тебя солдат,

В гуще ясного бора, под зеленой сосной…

Долго, сын мой, долго рыдала Зейнаб,

А утром ушла... Не вернулась домой…

На Кубани, в сражении, в прошлом году,

Кто-то видел Зейнаб — был такой разговор...

Я ж под деревом этим томительно жду,

Не примчатся ли наши спасители с гор.

Он умолк. И в глубоких глазах старика

Отражается чистый, лучистый рассвет,

Что над древней горой Бабуган-Дага

В небо выплеснул яркий и радостный свет...

Новый день занимался в глазах старика...

Меня нашли две вражеские пули

И грудь прожгли расплавленным свинцом…

Я рухнул, точно тополь в злую бурю,

И смерть склонилась над моим лицом!

Кричали травы, ветви голосили:

— Проснись, солдат, шум боя не утих!

Горят хлеба, что пушками косили,

И воет ветер в трубах заводских!

И бьет копытом конь твой длинногривый…

Ты жив! Ты должен сокрушить беду,

Чтоб птичий край и детский смех счастливый

Опять, солдат, звенел в твоем саду!

Что это — бред? Но раненное сердце

Качнулось вдруг… Толчок … еще толчок…

И в грудь мою, назло надменной смерти,

Ворвался сил живительный поток!

Очнулся я… Грохочет бой недальний;

Деревья стонут, ветви наклоняя…

Стоит мой конь, понурившись печально,

И мокрым глазом косит на меня.

Я смерть убил! И ненависти накипь

Жгла сердце мне и в смертный бой звала!

И снова конь носил меня в атаки,

Зубами сжав свирепо удила…

Пройдут года… Забудутся, быть может,

Дороги, что остались позади,

Но будут вечно память мне тревожить

Две пулевых отметки на груди.