«Ягъмур ве къар токътагъан сонъ дагъ устюндеки думан бираз чезильди, кой устюне асылып тургъан къаяларнынъ чыплакъ учурымларынынъ бир якъы ачылды. Мен, ниает, къаяны таныдым. Бойка… Меним балалыгъым, генчлигим. Меним такъдирим. Эки бинъ йылдан бери Бойка! Не демек, кимсе бильмей…».

Эбедиеттен темель тапкъан мезкюр сатырлар, Шамиль Алядиннинъ икметли къалемине менсюптир. Башкъаджа сёйлейджек олсакъ, бу сатырлар эдипнинъ къальбинден янардагъ киби фышкъырып чыкъкъан нидадыр…

Шамиль Алядин… Шамиль агъа!.. Сиз акълы оларакъ, экинджи джиан дженкинден эвельки девир Къырым миллий эдебияты ве сюргюнлик – джеза ерлеринде янъыдан догъгъан миллий эдебияты арасында гъает буюк ве къавий копюр хызметини одеген биринджилерденсинъиз! Буны ич бир кимсе, ич бир вакъыт инкяр этмеге къурби етмез. Дегиль ки, «Мен!.. Мен!.. ве кене де, мен!..» дие, юмрукъларыны кокюслерине урып, теллял багъырып юрген, Алланынъ базы асий къуллары!..

Устаз, догърусы, мен сизле илькиде Москва дживарларында ерлешкен Власиха намында арбий шеэрчикте «таныш» олгъан эдим. Велякин бугунедже сизге буны сёйлемек сырасы тюшмеди. Бу тарихий вакъиа бойле олды. 1973 сенеси. Арбий хызметтем. Бир куню Власихада ерлешкен китап тюкянына кирдим. Китапларны къарыштырмагъа севгеним себеп, мен ара тапкъанда мында кирип турам. Дейджегим, тюкянгъа невбеттеки келювимде, къалын джылтлы бир китапкъа, онынъ муэллифине назарым тюшти. Китапны элиме алдым. Муэллифи Шамиль Алядин, китапнынъ серлевасы «Фонари горят до рассвета». Муэллиф бизим халкътан олгъанына шубеленсем де, эр алда насылдыр умют иле, китапнынъ сонъки саифесини ачтым. «Перевод с крымскотатарского…» деген языларны окъудым. Козьлериме шубеленип, текрар-текрар окъудым… Шимди насыл, бильмейим, советлер девиринде, Власиха арбий шеэрчиги энъ гизли объектлер сырасына кире эди. Империянынъ, бойле юрегинде – Власиха киби ерде, бизим миллетке аит муэллифнинъ романы ер алгъан. Догърусы, мезкюр вакъиа о вакъытлары меним ичюн бир муджизе эди…

Сизле, Шамиль агъа, ильки таныш олувым, иште, Власиха арбий шеэрчигинден башланды. Сонъра, энди Ташкентте, сизле чокъ къонушмакъ сырасы кельди. Хусусан, берабер чалышкъан йылларымыз. Сизле биринджи сефер олып кечкен девамлы субетимиз аля даа акъылымда. Эбет, эвеллери де ёлда-изде, чешит тедбирлерде расткелишетургъанмыз. Амма ойле вакъытларда, ялынъыз Алланынъ селямыны бермек ве алмакъ иле кифаелене эдик. Велякин, бу сефер… эйиси айдынъыз, тетаматы иле сёйлейим…

Мен «Ленин байрагъы» газетасында – «Эдебият ве санъат» болюгинде чалышам, яъни бир муэллифнинъ метни узеринде баш ёруп отурам. Оданынъ къапысы яваштан ачылып, босагъада тебессюмле Юсуф Болат пейда олды. О огюме балабан бир конверт къойды ве оны сизге, Шамиль агъа, алып барып бермемни риджа этти. Бильгенинъиз киби, Юсуф агъа о заманлары газетада баш муаррир муавини вазифесинде фаалиет косьтере эди. Иште мен, рахметли Юсуф агъанынъ эманетини алып, Ташкенттеки Алексей Толстой сокъагъында ерлешкен «Йылдыз» меджмуасы идаресине ёл алдым. Сиз «Йылдыз» альманахы темелинде янъы ачылгъан, «Йылдыз» меджмуасына ёлбашчы – баш муаррир таинленген эдинъиз. Башта софаны, сонъра залны кечип, тёрде сол бетте ерлешкен кабинетинъизге кирдим. Сиз, дюльбер джулялангъан балабан маса башында отурып чалыша эдинъиз.

Иште о заман Юсуф агъанынъ «эманет»ини элинъизге туттыргъан сонъ, манъа отурмагъа теклиф эттинъиз. Мен бираз ашыкъсам да сизинъ – ялынъыз зиялыларгъа хас аэнкли, незакетли, дюльбер, саф къырым тилинъизни ред этип оламадым ве маса янындаки скемлеге чёктим. Сиз, озюнъизге хас усталыкъле Къырым миллий эдебиятынынъ кечмишинден тутып, бугуне кельгендже къыскъадан экскурс яптынъыз. Вакъыт насыл кечип кеткенини биле дуймадым… Газетагъа къайтып кельген сонъра, Юсуф агъадан яры шакъа-яры джиддий бир къач кинаели сёзлер де эшиттим.

Дейджегим, Шамиль агъа, сизле олып кечкен ильки субет иште бойле отькен эди. Сонъра… Акъылынъызда олса, Шамиль агъа, бу биринджи субеттен сонъ арадан чокъ кечмеди, телефондан «Йылдыз» идаресине кирмемни риджа эттинъиз. Мен кендимни чокъ беклетмедим, кельдим. Бу сефер сёзни кене теренден башласанъыз да, велякин бу тирет макъсадкъа тез кечтинъиз, яъни манъа «Йылдыз»да чалышмакъны теклиф эттинъиз. Мен, Шамиль агъа, сизинъ узурынъызгъа догъру ёл алгъанда, насыл бир макъсад иле манъа телефон ачкъанынъызны азачыкъ олса да сезекленсем де, догърусы меселени бойле конделен къояджагъынъызны беклемедим. Себеби, мен «Йылдыз»да чалышмагъа азыр дегиль эдим. Бунъа эсасен эки себеп кедер эте эди. Биринджиси, меним анълагъаныма коре сиз, Шамиль агъа, озюнъизге гъает талапчан олгъанынъыз киби, гъайры шахыскъа да айны бойле талапчанлыкъ косьтере билесинъиз, бу табий ал. Мезкюр талап исе, догърудан-догъру эдебият иле багълы. Алла эр кимге сизде олгъан къабилиеттен, истидаттан бермеди. Сиз, Шамиль агъа ким де, я мен кимим. Образлы сёйлейджек олсакъ, сиз Чатырдагъ олсанъыз, мен исе, Чатырдагънынъ этегинде шашмалап юрген бир инсаным. Демек, мен бир эдебий хадим оларакъ иджадий къалемим иле япкъан ишим сизинъ къудретли къалеминъиз янында ич бир шейге ярамайджакъ. Сиз менимле тек къыйналаджакъсынъыз. Бу, бир. Экинджиден, мен якъын келеджекте, яшагъан еримни – улькемни денъиштирмек ниетиндем…

Велякин, Шамиль агъа, мен сизге бу себеплер хусуста сёз ачмайып, «Йылдыз»да чалышып оламайджагъымны башкъа ёлларле анълатмагъа тырыштым. Сиз мени динълемеге биле истемейип, эп «баскъы» япмакъны девам эттинъиз. Сизге беслеген буюк севгим – урьметим саесинде текяранчыкъ «теслим» олгъан киби олдым ве: «Йылдыз»гъа келип тюшкен бир де-бир материал – метн беринъиз, оны козьден кечирейим, редактирлейим, - дедим. – Эгер де япкъан ишимни бегенсенъиз, чалышайым». Меним теклифим гонъюлинъзге ятса керек, бир кереден джанландынъыз, разы олдынъыз. Бир къач куньден сонъ, мени текрар идареге давет этип, машинкада басылгъан буюк колемли метнни элиме туттырдынъыз…

Мен иштен сонъ акъшамлары, эвде, муэллифи косьтерильмеген мезкюр метн узеринде чалыштым. Догърусы, Шамиль агъа, даа демичик анъылып кечильген себеплернинъ экисини де четке уйтеп, чалыштым. Чюнки, энди сиз киби эдебий таджлы заты алийлерининъ меним редактура ишимге чекеджек къыйметинъиз – фиятынъыз меракъландырды. Нейсе де, мен бир къач куньден сонъра ишленильген метнни «Йылдыз» идаресине кирип, оны элинъизге берип кеттим. Арадан бир – эки кунь кечти. Чагъырдынъыз. Бардым. Мени «Несир эсерлери» болюгине мудир вазифесине аладжагъынъызны бильдирдинъиз. Демек сынавдан кечтим, япкъан ишимни бегендинъиз…

Мен сизге, даа догърусы «Танъ бульбули», «Теселли», «Эгер севсенъ», «Эльмаз», «Рузгярдан саллангъан фенерлер», «Чауш огълу», «Фуртуна тынгъан сонъ», «Иблиснинъ зияфетине давет»… киби эсерлернинъ яратыджысына итираз этип оламадым. О вакъыты не тюшюндим-не тюшюнмедим, бильмейим, эр алда кенди-кендиме, «оладжакъ шей олды» деп, «Йылдыз»да чалышмагъа разы олдым. Сиз меним фикиримни анълагъан сонъ, «Ленин байрагъы» газетасындан бошамагъа ярдым керекми?» деп сорадынъыз. Мен буны ред эттим. Дейджегим, эртеси куню газетанынъ баш муаррири Абселям Ислямовкъа кирдим. Мен сизге Шамиль агъа, бу тарафыны, яъни насыл этип иштен бошагъанымны тариф этмеген эдим.

Ариза иле кабинетке киргенде, Абселям Ислямов чубугъына тютюн ныкътай эди. Абселям агъа эр вакъыттакиси киби, бу кересинде де кулер юзле менимле шакъалашты да, язылгъан кягъытны – аризаны элине алды. Кенъ манълайы юкъарысында тургъан козьлюклерини козьлерине тюшюрди ве аризамгъа козь ташлады. Череси шу ань денъишти, деминки тебессюмден зерре биле къалмады. Чехреси башта алланды, сонъра тюссюзленди… сонъ яваштан, къандырыджы делиллер иле кенди фикирини беян этип башлады. Сизинъ бильгенинъиз киби, Шамиль агъа, сёзге гъает уста Абселям агъа озюнинъ мерхаметли козьлерини манъа догърултып, баягъы насиатлады. Насиатларнынъ эписи бир нокътагъа келип къадала эди, яъни мен газетадан кетип буюк янълышлыкъ япмакътам ве иляхре, ве иляхре… Арадан некъадар вакъыт кечти, бильмейим, Абселям агъа меним озь ниетимден вазгечмейджегимни корип, редколлегия азалары олса керек – газета агъаларыны чагъыртты ве мени де «Къабулхане»де беклеп турмамны буюрды. Анда олар озь-ара не лафэткенлерини бильмейим, амма белли бир вакъыттан сонъ «агъалар» чыкътылар. Мен кабинетке кирдим. Абселям агъа чубугъы агъызында манъа дикъкъатле бакъты ве бесе-белли фикирим денъишмегенини кене анъласа керек, «Юсуф кельсе, чекеджегимиз бар!» деди де, аризамгъа имза чекти.

Меним частыма, о вакъытлары Юсуф Болат татильде эди. Эгер де о, татильде олмайып иште олса эди, меним газетадан бошамам гъает мушкюль оладжакъ эди… Юсуф агъа ишке къайткъан сонъ «Ленин байрагъы» газетасында насыл лакъырдылар олгъанындан хаберим ёкъ. Велякин, устаз иле корюшкенде о манъа сёзме-сёз бойле деди: «Юсуф, сен «Йылдыз»да мытлакъа чалышмакъ керексинъ. Сенинъ чалышаджакъ еринъ де, анда. Лякин даа эрте эди. Бираз ашыкътынъ!».

Эбет, Юсуф Болат, Абселям Ислямов, сиз Шамиль агъа… – эпинъиз алельхусус заты алийлерисинъиз. Сиз ве сизинъ сафдашларынъыз – эпинъиз Къырым халкъынынъ келеджегини тюшюндинъиз ве алий макъсад огърунда чалыштынъыз. Сизлеринъ икметли фикирлеринъиз – фелсефенъиз – нумюневий арекетлеринъиз буюк бир мектеп ролюни одеп барды. Къальплеринъизнинъ кузьгюси – икмет хазинесини анъдыргъан сизинъ мерхаметли козьлеринъиз унутылырмы аджеба. Хайыр! Аслы да унутылмаз!

Шамиль агъа, хатиренъизде олса, «Йылдыз»даки иш джерьянында, чешит вазиетлерге – кергинликлерге расткелине эди. Я да, «Йылдыз»да дердж этильген эсерлерге алякъасы олмагъан, яъни «Йылдыз» иле алып береджеги олмагъан базы уйгъунсызлыкълар акъылынъыздамы?! Я анавы… Бахаристан меселеси… Эйиси келинъиз, бираз тавсилятлыджа хатырлайыкъ…

Сиз, устаз, бир куню сабадан манъа телефон ачып, эвинъизге кельмемни «буюрдынъыз» демек янълыштыр, (бу сизинъ табиатынъызгъа хас чизги дегиль), риджа эттинъиз. Сиз, базы да эвде къалып чалыша эдинъиз. Мен узурынъызгъа кельдим. Чанъ дёгмесини баскъанымле къапы ачылды. Босагъада омюр аркъадашынъыз Фатма аптем эр вакъыттакиси киби кулер юзле – тебессюмле къаршылады ве сизинъ иджад оданъызгъа озгъарды. Иш оданъызнынъ учь дивары табандан тутып та тавангъа баргъандже рафлар ерлештирильген. Рафларда низамле тизили юзлерле китаплар алгъышында – кабинетнинъ ортасындаки буюк маса башында иш япып отурасынъыз. Сизинъ, Шамиль агъа, ойле бир табиат чизгинъиз бар эди ки, олсын иште, олсын эвде, иш масаларынъызнынъ гъает буюк олгъанына бакъмадан, оларнынъ устюнде китаплар я да кягъытлар обаланып ятмай, анда арткъач ич бир шей олмай эди. Масаларынъыз даима темиз-пак олып, онынъ устюнде, яъни огюнъизде, тек чалышмакъ ичюн зарур «силялар» - чешит ренъкте къалемлер, бир де-бир метн ве бир де кягъытлар папкасы булуна эди. Иште шимди де, бойле темиз-пак ве бол-сал маса башында отурып чалышмакътасынъыз.

Мен сизинъ кенъ, ири, йымшакъ, джыллы элинъизни алдым, бизлер самимий корюштик. Къырымларнынъ адети – этикети муджиби бири-биримизден ал-эхвал сорап етиштирир-етиштирмез, Фатма аптем къаве кетирди. Юдже дагъ киби, дюльбер бувланып тургъан фильджанларны огюмизге къойды, «вакъыт шерифлер…»ни сёйледи де, деръаль кабинетни терк этти, къапуны да къавий къапатты. Аслы да, Фатма аптемнинъ къаве иле берабер бизле беш – он дакъкъа отурып субетке къошулмакъ, бир де-бир шейлер сорамакъ адети бар эди. Бу сефер исе, анлашылмады. Амма мен, Шамиль агъа, экимиз арамызда джиддий лакъырды оладжагъыны анъладым.

Дейджегим, адети узьре, сиз меселени теренден алдырып отурмадынъыз да, догърудан-догъру макъсадкъа кечтинъиз. Бахаристан меселесини котердинъиз. Яъни, манъа Бахаристангъа кетип, анда ана тильде газета чыкъувына ярдым этмек зарурлыгъыны сёйлединъиз. Ве даа чокъ фикирлерни ургъуладынъыз. Сонъунда исе, бу Усмонхуджаевнинъ эмири олгъаныны айттынъыз. «Тез ёлгъа чыкъмалысынъ!» деп, къошып да къойдынъыз.

Догърусы, Шамиль агъа, сиз мезкюр меселени башлагъанда, козьлеринъизде эеджан иле къарашыкъ насылдыр теляш олгъаныны абайладым. Бундан гъайры, озюнъизнинъ дюльбер чаллы башынъызны эп маса узерине эгерек, манъа тюптен бакъып лафэтесинъиз. Юкъарыдаки идарелер омузларынъызгъа агъыр юк юклегенлерини анъладым. Велякин, Шамиль агъа, лячаре… Мен сизинъ ичюн эр шейни япмагъа азыр олгъанымны яхшы билесинъиз. Амма бу меселеде, тюшюнип-ташынып да отурмадым ве къатиетликле – кесен-кес, ред джевабыны бердим. Бахаристангъа бармайджагъымны сёйледим. Сиз меним не ичюн Бахаристангъа кетмейджегимнинъ себебини текрар-текрар сорадынъыз. Мен исе, бармайджам, весселям, десем де къуртулып оламадым. Сиз бошамай эдинъиз. Олдурамадым, ахыр-сонъу дедим: «Мени Къырымгъа ёлланъыз, истесенъиз бир омюрге, ич бир минсиз кетерим!..». Сиз, Шамиль агъа менден бойле джевап эшиткен сонъ даа зияде океленген киби, афакъалангъан киби олдынъыз. Атта мени иштен бошатмагъа меджбур оладжагъынъызны сёйлединъиз. Усмонхуджаев тарафындан бойле эмир берильгенини бильдирдинъиз…

Бизим давамыз некъадар вакъыт девам этти, бильмейим, сёйлеп оламайджам. Ниает, бекленильмегенде, сиз манъа: «Бар, муарририетке, ишинъни девам эт!» дединъиз насылдыр гизли бир мемнюниетликле. Мен бу «мемнюниетликни» бутюн барлыгъымле дуйдым. Мен бу «мемнюниетликни» сизинъ сесинъизден, козьлеринъизден, чехренъизден сездим… Бу да акъикъат!

Догърусы, Шамиль агъа, айны бойле вазиетке газетада да огърадым. Сизге бу акъта тариф этмеген эдим. Бельки де эшиткендирсинъиз. О вакъиа да бойле олгъан эди…

Мен, демичик сёйлегеним киби, «Ленин байрагъы» газетасында, «Эдебият ве санъат» болюгинде чалышам. Болюк мудири Рустем Али азретлери иле не акътадыр къызгъын субетлешмектемиз. Саат онбирлернинъ этрафларында мени баш муаррир Абселям Ислямов чагъыргъаныны сёйледилер. Кабинеттен чыкътым да, узун-узадие дахлизден юрип, сагъ тарафкъа бурулдым ве «Къабулхане»ден кечип Абселям агъанынъ узурына кельдим. Бизлер, энди сабадан корюшкен эдик. О агъызындаки чубугъыны элине алды да, отур балам, деди. Мен янымдаки скемлеге отурдым. Абселям агъа сёзюни башта ничюндир Шараф акадан – Шараф Рашидовдан башлады, Мубарек хусуста сёйледи. Сонъра, сен Мубарекке кетип, анда ана тильде газета чыкъараджакъсынъ. Бираздан, башкъасыны ёллап, сени денъиштиреджекмиз, демесинми! Меним дембе-дем нефесим тутулды. Чюнки, лакъырды бу тарафкъа чевириледжегини акъылымгъа-фикиримге кетирмеген эдим… Сёйлемек истегеним, Шамиль агъа, сизге берген ред джевабыны, айны ойле тарзда Абселям агъагъа да бердим… Нейсе де, меним анда бармайджагъымны анълагъан Абселям агъа: «Эгер де Мубарекке кетмектен баш тартсанъ, сенинъле сагълыкълашмагъа меджбур оладжамыз! – деди. – Бу, шахсен Шараф Рашидовнынъ эмири!». Баш муаррир бундан гъайры даа нелердир сёйледи…

Догърусы, Шамиль агъа, истер инанынъ-истер инанманъ, о вакъытлары буларнынъ эписини – эм Мубарек, эм де Бахаристан меселелерини – магърур эдждадларымызнынъ мукъаддес бешигинден бинълерле километр месафеде, биревнинъ догъмуш топрагъында акимиет тарафындан мейдангъа кетирмек истенильген суньий «бешик» меселесини, шахсен кендиме ве айны заманда «Къырымым!» деп козьлери ачыкъ кеткен азизлернинъ азизлери – анам Айше Керим Къызынынъ, бабам Али Умер Огълунынъ, гъурбетликте эляк олгъан бинълерле къырымлы аналарнынъ эм де бабаларнынъ азиз рухларына нисбетен акъарет киби къабул эткен эдим. Бу, агъу яра хусуста даа ич бир кимсе иле пайлашмадым, сифте сизле пайлашмакътам, Шамиль агъа! Валлаий, бу да акъикъат!

Неде олса, Абселям Ислямов, артыкъ лакъырдыны девам этмек файдасыз олгъаныны анълады ве бекленильмегенде, манъа: «Бар, чалышабер!» деди де, хадимлерден бирисини (шимди кимлигини унуттым) чагъырмамны риджа этти.

Абселям Ислямов бу вакъиадан сонъ, мени Мубарек меселесинде артыкъ башкъа раатсызламады. Велякин, онынъ манъа нисбетен беслеген севги-урьмети баягъы арткъаныны дуйдым. Бу да акъикъат!

Иште, Шамиль агъа, сизлер – бир сыра эски «гвардия», чокъ аджайип ве айны заманда бол гонъюлли, кениш диапазонлы буюк сымаларсынъыз. Сизлер, сюргюн – джеза ерлеринде кенди менлигинъизни козь бебеги киби къорчаладынъыз. Чевре-четинъизде сюрю-сюрю юрген чешит ренъкли фесатчыларгъа къапылмадынъыз. Чюнки миллетине, халкъына, Ватанына гъарезсиз хызмет эткен шахсларгъа, Алла кенди мерхаметинден махрум этмей, ойлелерини эр вакъыт ве эр ерде къорчалай, муафаза япа. Башында коммунист системи тургъан гъудубетке-монстргъа къаршы – совет империясына къаршы къалем иле курештинъиз. Шу къалем вастасы иле гъает къадимий ве айны заманда даима генч Къырымнынъ къырым миллетини эляк олувдан, онынъ медениети гъайып олувдан сакълап къалдынъыз. Сиз Шамиль агъа Юсуф агъа иле берабер озюнъизнинъ эбедиеттен ер алгъан эсерлеринъиз иле, Абселям агъа кенди газетасы иле коммунист режими черчивесинде акъылгъа сыгъмайджакъ къудретли ишлер яптынъыз! Я, миллет ашкъына, Ватан ашкъына акъылгъа «зарар» мушкюль, афатлы ёлларны басып кечкен профессор – илим-фен таджынынъ саиби, кяинат интеллекти Рефикъ агъа Музафаровны айтмайсынъызмы!..

Сизлер, аналарнынъ Анасы – Ватан Къырымдан бинълерле километр узакъларда, чокъ бинъйыллар зарфында негиз, тамыр атып кельген зенгин тарихымызны, аджайип медениетимизни, эдебиятымызны, миллий аньанелеримизни, дюлбер татлы ана тилини – Къырым тилини унуттырмамакъ ашкъында чалыштынъыз, империянынъ чешит кошелерине сепилип ташлангъан Къырым эвлятларынынъ къальплерине миллий дуйгъуны синъдирмеге тырыштынъыз. Ким не десе-десин… Велякин, сизлер, Шамиль агъа, эр вакъыт ве эр ерде, гедже-куньдюз мазгъал – амбразура къаршысында булунып, фаалиетинъизни эп девам эттинъиз. Албу исе, ялынъыз интеллектуаль къараманларгъа хас хусусиеттир.

Образлы этип сёйлегенде, Шамиль агъа, сизлер кенди къалемлеринъиз иле, фикир-ферасетли арекетлеринъиз иле догъмуш Къырымны ве сюргюнлик – джеза ерлерини бири-бирине эклеген иляий бир копюр ролюни одединъиз. Бу да инкяр япылмайджакъ эфсаневий акъикъат. Вакъыт-сааты келир иншалла, битарафлы ве айны заманда темелли илим-фен эхли тарафындан иджадларынъыз, япылгъан ишлеринъиз кереги киби огренилир – талиль этилир, дегерли къыймет кесилир… Себеби, вакъыт эр шейни ерли-ерине къоя.

Эбет, бу фани дюньяда кечирген муреккеп ве айны заманда мундериджели аятынъызда чешит зорбалыкъларгъа, омюр сынавларына расткельдинъиз. Велякин, сиз озюнъизнинъ юксек интеллектуаль «маянъыз» эснасында, оларнынъ эписини енъдинъиз, Ватангъа нисбетен севгинъизни ве садакъатлыгъынъызны джоймадынъыз. Аксине, бу буюк севги эм де ич бир ольчю иле ольченильмейджек бу садыкълыкъ омюр ёлунъызнынъ – аятынъызнынъ эсас манасы, озеги олды…

Шамиль агъа, мен сизинъ аятынъызгъа аит базы левхалар иле танышлыгъым бар исе де, амма сонъки вакъиалардан хаберим олмагъан экен. Атта, Ташкентте – экимлер шеэрчиги денильген ёнелиште ерлешкен хастаханеде сонъки дефа корюшкенде биле, сиз о вакъианы анъмадынъыз. Буны, Къырымгъа къайткъан сонъ эшиттим.

Мен, бешигимизге келип чыкъкъан сонъра, арадан чокъ кечмеди, киевинъиз Адхад Синогъул азретлери Ватанына кетип, анда вефат эткенини ве анда да дефн олунгъаныны эшиттим. Омюр аркъадашынъыз, урьметли Фатма аптемге телефон ачып, умумий танышымыз – Исмаиль Керим иле бераберликте эвинъизге тешриф буюрдыкъ. Къурани-Керимден бильген сюрелерни окъудыкъ… Дейджегим, шу куню баягъы маальгедже Фатма аптем ве Лейля ханым иле субетлештик, эски ве янъы «дефтер»лерни къарыштырдыкъ демек мумкюн. Сёз келими, Фатма аптем о заманы бойле вакъианы икяе этти…

Джумлемизге белли олгъаны киби, Ташкентте «Ленин байрагъы» газетасы чыкъа, Гъафур Гъулам адына эдебият ве санъат нешриятында «Къырым тилинде болюк» чалыша, «Йылдыз» меджмуасы дердж олуна эди… Булар ве дигер миллий медениет нокъталарынынъ мейдангъа келювинде сизинъ къошкъан иссенъиз, косьтерген тешеббюсинъиз Шамиль агъа, мисильсиздир. Иште, догърудан-догъру сизинъ иштиракинъизле мейдангъа кельген миллий медениет оджакълары ве сизинъ ярдымынъыз, къолтутувынъыз саесинде догъгъан язарлар – хадимлер озьлери чалышкъан идарелериле Къырымгъа кочькенде, ич бириси узурынъызгъа келип, сиз киби устазнынъ эйи тилегини – дуасыны алмакъ бир тарафта турсын, атта телефон вастасы иле сагълыкълашмагъанлар. Сиз, Шамиль агъа, садыр олгъан бойле алгъа тарсыкъып, одада тёшевли килимнинъ ортасына чёкюп: «Мен буларгъа не яптым аджеба!..» деп, козьяш тёкюп агълагъансынъыз…

Догърусы, Фатма аптем буларны сёйлегенде, башыма бир къопкъа къайнакъ сув тёкюльген киби олды…

Мен, Фатма аптемнинъ эм тарифлеген, эм де ишмар эткен огюмиздеки тёшевли килимге бакътым. Шу арада, Шамиль агъа, сиз, гуя козьлерим къаршысында пейда олдынъыз. Мен сизинъ гунясыз, мераметли, яшлы козьлеринъизни корьген киби олдым. Сафдиль козьлеринъизден бюллюр киби козьяш тамчылары тыгъырып, килим узерине таммакъталар…

Килимде озь излерини къалдыргъан бу бюллюр козьяшлар «Севдим сени», «Иблиснинъ зияфетине давет», «Чорачыкълар», «Теселли», «Шаланда», «Я – ваш царь и бог», «Тугъай бей»… киби эбедиеттен ер алгъан эсерлер муэллифининъ – Къырым муэллифининъ козьяшлары эди…

Килимде къалгъан козьяш излери, экинджи джиан дженки джебэлеринде къан берип джан алгъан ве айны заманда тесадюфен сагъ къалгъан къырымлынынъ – тюркнинъ козьяшлары эди…

Килим узеринде кенди излерини къалдыргъан козьяшлар, эджель джезасына огъратылгъан къырым халкъына ава киби зарур маневий ве рухий миллий емек етиштирип тургъан къырымлынынъ – тюркнинъ козьяшлары эди…

Мезкюр козьяшлар эбедиеттен ер алгъан Тугъайбей, Исмаиль Гаспралы, Усеин Токътаргъазы, Абдурешид Медиев, Ислям Гирей, Богъдан Хмельницкий, Рустем… киби юзлерле ольмез образлар яраткъан къырымлынынъ – тюркнинъ козьяшлары эди…

Бу бюллюр козьяшлар къадимий тюркнинъ – эфсаневий Атилла несилининъ элем козьяшлары… окюнч козьяшлары… ве ниает аджынув козьяшлары эди…

Акъикъатта, Шамиль агъа, кечмиште бизлер ким эдик де, бугунь исе, нелерге чевирильдик… Иблиснинъ алгъышына къапылып, ёлуны шашырып – шашмалап юрген эр бир къулуна, кене имангъа къайтмагъа Хакъ Таалянинъ озю ярдымджы олсын…

«Баарьде кучьлю ягъмурлар ягъса, юксек ямачлардан ашагъы сель тюше, койни экиге болип, инъильдеп акъып тургъан Тильки-Гечти озенине къошула… Сув озюнинъ саиллеринден тышкъа чыкъа, окюре-къутура, багъларны-багъчаларны баса, эвлерни йыкъа, увулдап узакъларгъа чыкъып кете».

Иште, Шамиль агъа, кенди эсерлеринъизнинъ бирисинде фикирлеринъизни, дуйгъуларынъызны – фельсефенъизни бойле сатырлар иле ифаделейсинъиз. Меним сёйлемек истегеним, барсын сиз анъып кечкен кучьлю ягъмурлардан мейдангъа кельген селлерге сизинъ де темиз-пак – бюллюр козьяшларынъыз келип къошулсын ве мисли ёкъ къудретли сельге чевирильсин! Барсын, бу къоджаман сель, ялынъыз Тильки-Гечти озенини дегиль де, Ярым Аданынъ джеми озенлерини толдурып, ташып, окюрип-къутурып, Къырымымызны бир тамам ювсын-темизлесин ве айны заманда онынъ эвлятлары – къырымларны да гуняхлардан арындырып, къальблерини бюллюр киби темиз-пак этсин!

Аллау Тааля эпимизни имандан айырмасын, иманларымызны къавийлештирсин! Джумлемизге асырлар къатламларындан яшап кельген къараманане, джесюр, къоркъубилмез, магърур, икметли эдждадларымызны унуттырмасын! Кимлигимизни унуттырмасын! АМИН, Я РАББИ!..