Миллий матбуатымызнынъ тарихы гъает зенгин, эмиети буюктир. Онынъ фаалиети – эм микъясы, эм тесири, эм итибары, эм адлар ве нусхалар (тиражлар) сайысы джеэттен нумюнели.

О дереджеде нумюнели ки, эгер, дейик, XIX асырнынъ сонъу – XX асырнынъ башларында Русие империясында яшагъан тюркий халкълар арасында бу саада ярыш отькерильген такъдирде, матбуатымыз чемпион олып чыкъаджагъында ич шубе ёкъ.

Белли алимимиз, профессор-филолог Исмаиль Керимнинъ айткъанларына коре, земаневий къырым миллий журналистикамыз пейда олунмасы (1883) ве совет-алман дженки башланмасы (1941), яни ярым асырдан бираз зияде вакъыт арасында бизим 100-ден зияде девирий неширимиз чыкъкъан. Бу да: илеримиз! – деп, медений ве ичтимаий къопайлыкъкъа, макътанмакъкъа эсас бере биледжек ракъамдыр.

Энди миллий матбуатымыз ичиндеки вазиетке назар ташлайыкъ.

Исмаиль Гаспринскийнинъ «Терджиман»ы (1883-1918) озь эфсаневий фаалиетини, белли олгъаны киби, 35 яшына тамам бир бучыкъ ай етмезден, кестирди. Иши, февраль 23-де, вакътынджа, деп илян этилип, чокъ афсус ки, эбедийлике мусавий токътатылмакъ зоруна къалынды.

«Енъи дюнья»нынъ фаалиети, тахминен, шу – яни, «Терджиман» токътагъан куньлери, башланып, сонъки саны «Къызыл Къырым» адынен (1938 с., язда денъишти) 1944 с. майыс 17-де чыкъты. Нешир, мумкюн демеге, толу 26 йыл чалышты.

Асылында, онынънен багълы бир къач хусусиет бар. 1) О, Москвада чыкъа башлады; 2) муаррири тюрк эсири Мустафа Субхи олды; 3) макъсат – тюрк эсирлери арасында «янъы дюнья» гъаелерини даркъатмакъ эди; 4) Къырымда мунтазам суретте 1920 с. декабринден яйынландырылды.

«Ленин байрагъы» (1957-1990) Озьбекстандаки джумле джумхурий акимиет органларынынъ матбуат органы (даа насыл дейдженъ?) сайылды. О, 33 йыл секиз ай девамында сюргюнлик ерлеринде ана тилимизнинъ, медениетимизнинъ, маневиятымызнынъ сакъланылмасына озь салмакълы иссесини къошып кельди.

Эски «Янъы дюнья»гъа газетнинъ адыны денъиштирген «Ленин байрагъы»нынъ эсас теркиби Акъмесджитке кочип, 1991 с. январындан, газетни янъы сандан мында чыкъара башладылар. Бу, чокъ зорлукълар, етишмемезликлерге расткельген иш, мына энди 33 бучыкъ йыл девам этмекте.

«Къырым» бу куньлерде, «Терджиман» бираз етмеген, матбуат тарихында къырыджы олгъан 35 яшны толдураджакъ. Бу йыллар ичинде чыкъарылгъан санларымыз 3 бинъге якъынлашаджакъ эди. Лякин бюджеттен малиевий ярдым кесильгени себебинден, тамам 10 йыл эвельси, газетимиз афтада эки кере чыкъмакътан бир кереге кечмек зоруна къалды.

Бугунь корьмектемиз: але даа 2311-нджы санымыз чыкъмакъта. «Терджиман» 1912 с. сонъундан эр куньлик олгъаны себебинден, онынъ 5 бинъден зияде саны чыкъты. Амма о, чокъ йыллар эки саифелик колемде дердж этильди. «Къырым»нынъ ольчюви (формат) денъишти (1993-98-де А-2), колеми (объём) исе, айны къалды.

Иште, такъдир эмиринен, газетлеримиз ичюн бу яш – фелек-чемберли сынъыр киби турды. Юкъарыда айтылгъан 100 неширимизнинъ такъдирлери даа да фена, яшагъан омюрлери исе булардан чокъ къыскъа олды.

Неширлеримиз арасында рекордсмен, эбет, «Йылдыз» меджмуасы къалмакъта. Йылда эки кере чыкъкъан альманах девиринден (1976) алсакъ – о, деерли, акъсакъал, яшы 48-ге кете…

«Къырым» газетининъ 35 йыллыгъыны къайд этер экенимиз, оны башлагъан инсанларны мытлакъ анъмалымыз. Бу энъ биринджилер:

– Шевкет Рамазан (1941-2011, Алланынъ рахметинде булунсын), баш муаррир, языджы, 10 бучыкъ йыл чалышты;

– Рефат Ахтем, 88 яшында, Алла сагълыгъыны берсин – журналист, сонъра муаррир муавини, 20 йыл чалышты;

– Зарифе Ибраим, къулакълары чынъласын, бахтлы олсун – кятип, сонъра идареджи, 16 йыл чалышты.

Газетимиз догъмасына ярдым эткенлер, пешине юргенлер: Миллий арекет эрбаблары Мухсин агъа Османов (Алланынъ рахметинде олсун), Арсен агъа Альчиков (Алла сагълыгъыны берсин), джемаатчы, салмакълы макъалелер ве китаплар муэллифи Якъуб агъа Керим (Алла оны да сагълыкътан айырмасын).

«Къырым» бу къадар йыл фаалиет косьтермесине ярдым берген, бунъа алякъасы олгъан джумле ветандашларымызгъа чокътан-чокъ тешеккюрлер. Шимди эм муарриетте чалышкъан, эм даимий муэллифлери олгъан, эм де чешит тарафтан ярдым эткен достларымызнынъ джедвелини азырлаймыз.

Келеджекте оны мытлакъ дердж этип, бирер-бирер анъарыкъ. Чюнки бу – авдет девирдеки миллий матбуатымызнынъ джанлы йылнамеси. Бу серлева астындаки мезкюр макълемизни, къысмет олса, девам этеджекмиз.

Эпимизге «Къырым»нынъ догъулгъан куню хайырлы олсун!