Milliy matbuatımıznıñ tarihı ğayet zengin, emiyeti büyüktir. Onıñ faaliyeti – em miqyası, em tesiri, em itibarı, em adlar ve nushalar (tirajlar) sayısı ceetten nümüneli.

O derecede nümüneli ki, eger, deyik, XIX asırnıñ soñu – XX asırnıñ başlarında Rusiye imperiyasında yaşağan türkiy halqlar arasında bu saada yarış ötkerilgen taqdirde, matbuatımız çempion olıp çıqacağında iç şübe yoq.

Belli alimimiz, professor-filolog İsmail Kerimniñ aytqanlarına köre, zemaneviy qırım milliy jurnalistikamız peyda olunması (1883) ve sovet-alman cenki başlanması (1941), yani yarım asırdan biraz ziyade vaqıt arasında bizim 100-den ziyade deviriy neşirimiz çıqqan. Bu da: ilerimiz! – dep, medeniy ve içtimaiy qopaylıqqa, maqtanmaqqa esas bere bilecek raqamdır.

Endi milliy matbuatımız içindeki vaziyetke nazar taşlayıq.

İsmail Gasprinskiyniñ "Terciman"ı (1883-1918) öz efsaneviy faaliyetini, belli olğanı kibi, 35 yaşına tamam bir buçıq ay yetmezden, kestirdi. İşi, fevral 23-de, vaqtınca, dep ilân etilip, çoq afsus ki, ebediylike musaviy toqtatılmaq zoruna qalındı.

"Yeñi dünya"nıñ faaliyeti, tahminen, şu – yani, "Terciman" toqtağan künleri, başlanıp, soñki sanı "Qızıl Qırım" adınen (1938 s., yazda deñişti) 1944 s. mayıs 17-de çıqtı. Neşir, mümkün demege, tolu 26 yıl çalıştı.

Asılında, onıñnen bağlı bir qaç hususiyet bar. 1) O, Moskvada çıqa başladı; 2) muarriri türk esiri Mustafa Subhi oldı; 3) maqsat – türk esirleri arasında "yañı dünya" ğayelerini darqatmaq edi; 4) Qırımda muntazam sürette 1920 s. dekabrinden yayınlandırıldı.

"Lenin bayrağı" (1957-1990) Özbekstandaki cümle cumhuriy akimiyet organlarınıñ matbuat organı (daa nasıl deyceñ?) sayıldı. O, 33 yıl sekiz ay devamında sürgünlik yerlerinde ana tilimizniñ, medeniyetimizniñ, maneviyatımıznıñ saqlanılmasına öz salmaqlı issesini qoşıp keldi.

Eski "Yañı dünya"ğa gazetniñ adını deñiştirgen "Lenin bayrağı"nıñ esas terkibi Aqmescitke köçip, 1991 s. yanvarından, gazetni yañı sandan mında çıqara başladılar. Bu, çoq zorluqlar, yetişmemezliklerge rastkelgen iş, mına endi 33 buçıq yıl devam etmekte.

"Qırım" bu künlerde, "Terciman" biraz yetmegen, matbuat tarihında qırıcı olğan 35 yaşnı tolduracaq. Bu yıllar içinde çıqarılğan sanlarımız 3 biñge yaqınlaşacaq edi. Lâkin bücetten maliyeviy yardım kesilgeni sebebinden, tamam 10 yıl evelsi, gazetimiz aftada eki kere çıqmaqtan bir kerege keçmek zoruna qaldı.

Bugün körmektemiz: ale daa 2311-ncı sanımız çıqmaqta. "Terciman" 1912 s. soñundan er künlik olğanı sebebinden, onıñ 5 biñden ziyade sanı çıqtı. Amma o, çoq yıllar eki saifelik kölemde derc etildi. "Qırım"nıñ ölçüvi (format) deñişti (1993-98-de A-2), kölemi (obyom) ise, aynı qaldı.

İşte, taqdir emirinen, gazetlerimiz içün bu yaş – felek-çemberli sıñır kibi turdı. Yuqarıda aytılğan 100 neşirimizniñ taqdirleri daa da fena, yaşağan ömürleri ise bulardan çoq qısqa oldı.

Neşirlerimiz arasında rekordsmen, ebet, "Yıldız" mecmuası qalmaqta. Yılda eki kere çıqqan almanah devirinden (1976) alsaq – o, deyerli, aqsaqal, yaşı 48-ge kete…

"Qırım" gazetiniñ 35 yıllığını qayd eter ekenimiz, onı başlağan insanlarnı mıtlaq añmalımız. Bu eñ birinciler:

– Şevket Ramazan (1941-2011, Allanıñ rahmetinde bulunsın), baş muarrir, yazıcı, 10 buçıq yıl çalıştı;

– Refat Ahtem, 88 yaşında, Alla sağlığını bersin – jurnalist, soñra muarrir muavini, 20 yıl çalıştı;

– Zarife İbraim, qulaqları çıñlasın, bahtlı olsun – kâtip, soñra idareci, 16 yıl çalıştı.

Gazetimiz doğmasına yardım etkenler, peşine yürgenler: Milliy areket erbabları Mühsin ağa Osmanov (Allanıñ rahmetinde olsun), Arsen ağa Alçikov (Alla sağlığını bersin), cemaatçı, salmaqlı maqaleler ve kitaplar müellifi Yaqub ağa Kerim (Alla onı da sağlıqtan ayırmasın).

"Qırım" bu qadar yıl faaliyet köstermesine yardım bergen, buña alâqası olğan cümle vetandaşlarımızğa çoqtan-çoq teşekkürler. Şimdi em muarriyette çalışqan, em daimiy müellifleri olğan, em de çeşit taraftan yardım etken dostlarımıznıñ cedvelini azırlaymız.

Kelecekte onı mıtlaq derc etip, birer-birer añarıq. Çünki bu – avdet devirdeki milliy matbuatımıznıñ canlı yılnamesi. Bu serleva astındaki mezkür maqlemizni, qısmet olsa, devam etecekmiz.

Epimizge "Qırım"nıñ doğulğan künü hayırlı olsun!