Къырым та къадим замандан озюнинъ медениети иле бутюн джиангъа белли эди. Бунъа пек чокъ тарихий менбалар шаатлыкъ япып кельмекте. Бу мукъаддес топракъта мытлакъа эдебият, бу джумледен зенгин халкъ агъыз яратыджылыгъы да инкишаф этип барды. Атта Къырым девлети тахтында булунгъан падишаларнынъ – ханларнынъ эксериет къысымы биле, укюмдарлыкъ вазифелеринден гъайры эдебиятле мешгъуль олуп, озьлерининъ фельсефий шиирий эсерлери иле чевре-четке намлары кеткен эди.

Эбет, бу Къырым юрту озюнинъ генч ве ихтияр яшта кедайлары иле де мешур эди. Чокъ кедайларнынъ адлары – намлары энди белли олмаса да, велякин олар тарафындан яратылып кетильген базы дестанлар, чынълар, манелер агъыз-агъыздан кечип, эп яшап кельмекте. Даа догърусы, бу эдебият нумюнелери къырым миллий эдебиятынынъ – къырым миллий халкъ агъыз яратыджылыгъынынъ (фольклорининъ) энъ къыйметли инджилери сырасында булунмакътадыр.

Иште, бойле кедайлардан бири Эшмырза намында шахстыр.

Эшмырза 1803 сенеси Къырымнынъ Ойсул коюнде догъду. Кедайнынъ омюр ёлунда расткельген тюрлю маниалар гонъюлини къырмакъ бир тарафта турсын, оны даа зияде пишкинлештирди, истисмарджыларгъа нисбетен даа зияде нефрет къозгъады, омюрининъ сонъуна къадар душман огюнде баш эгмеди.

Эшмырза кедайнынъ тилинден чыкъкъан назмиети – шиирий бейитлери агъыз-агъыздан кечип, бутюн къырым халкъы арасында даркъады. Атта оларнынъ баягъы бир къысымы халкъ агъыз яратыджылыгъы сырасындан ер алдылар. Демек, Эшмырза кедай, кенди яратыджылыгъа иле миллий фольклорнынъ инкишафына мисли ёкъ иссе къошты. Бу меселеде, эдебиятшнас алим Керим Джаманакълы бойле фикир бильдире: «… Козьлери сокъур Эшмырзанынъ йырлары озюнинъ мундериджеси джеэтинден пек къыйметли ер туткъан киби, эсерлери де халкънынъ яратыджылыгъында озюне хас шиир шекили догъургъандыр. Бизде онынъ йырлар шекиллерине бенъзетилип айтылгъан бир сыра халкъ йырлары бар. Бу ал «Коккоз бояр» адлы йырда ачыкъ корюне».

Эшмырза, къартлыгъында, частына Аргъымакъ-Эли коюнден Бекмамбет-Къулмамбет исимли генч бир йигит иле таныш ола. Сёйлемек истегенимиз, иште, Бекмамбет-Къулмамбет Эшмырза кедай иле Къырымнынъ чокъ ерлерини кезинелер. Йигит, Эшмырзанынъ агъыздан сёйлеген шиирлерини эзберден огрене, (базы бир менбаларгъа коре, язып бара). Бекмамбет-Къулмамбет ХХ-нджи юзйыллыкънынъ отузынджы сенелери Эшмырза кедайнынъ мирасыны Акъмесджид шеэриндеки Тиль ве эдебият ильмий тешкерюв институтына багъышлай.

Бекмамбет-Къулмамбет о заманы, кедайны бойле джыллы сёзлерле хатырлай: «Мен Эшмырза къартнынъ йыргъа, лакъырдыгъа чебер экенине шаша эдим. О, эр ерде, эр шей ичюн йыр, чынъ уйдурып айтмагъа азыр эди. О, керек олгъанда, халкъкъа урьмет этмеге бильгени киби, керек олгъан кимсенинъ хатирини корьмей, козюне бакъып догърусыны айтмакътан къачынмай эди. Койнынъ байлары, моллалары онынъ къабилиетинден къоркъа эдилер. Чюнки Эшмырза оларнынъ фена адетлери хусусында тюрлю эсерлер ярата, тенкъид эте эди. Эшмырзанынъ сымасы козюмнинъ огюнден ич кетмейджек. Онынъ чал сачлары, уфакъ къысыкъ козьлери, джылмайыкъ агъызы икметли ве саде киши экенлигини косьтерип турмакъта эди. Мен шимди озюмнинъ сымама бакъаджакъ олсам, онъа ошап кеткенимни дуям. Онынъ ири, сыджакъ халпагъы, учкъурлы штаны, чарыкълары, чонтукъ тону бар эди. Буларнынъ эписи козюм огюнде».

Базы бир тедкъикъатларнынъ къайд эткенлерине коре, Эшмырза кереги киби бильги-тасиль алмаса да, онынъ назмиети – йырлары терен маналы ве ифаделидир. Онынъ яратыджылыгъы халкъ тилине якъын олуп, о толу ве ярашыкълы эм де халкъкъа якъын образлар ярата бильген буюк кедай сыфатында, озюнден мунасип из къалдырды.

Мукъаддес Къырым топрагъынынъ кедайы Эшмырза, 1883 сенеси Маякъсалын коюнде вефат этти. Алланынъ рахметинде олсун.