Qırım ta qadim zamandan özüniñ medeniyeti ile bütün cianğa belli edi. Buña pek çoq tarihiy menbalar şaatlıq yapıp kelmekte. Bu muqaddes topraqta mıtlaqa edebiyat, bu cümleden zengin halq ağız yaratıcılığı da inkişaf etip bardı. Atta Qırım devleti tahtında bulunğan padişalarnıñ – hanlarnıñ ekseriyet qısımı bile, ükümdarlıq vazifelerinden ğayrı edebiyatle meşğul olup, özleriniñ felsefiy şiiriy eserleri ile çevre-çetke namları ketken edi.

Ebet, bu Qırım yurtu özüniñ genç ve ihtiyar yaşta kedayları ile de meşur edi. Çoq kedaylarnıñ adları – namları endi belli olmasa da, velâkin olar tarafından yaratılıp ketilgen bazı destanlar, çıñlar, maneler ağız-ağızdan keçip, ep yaşap kelmekte. Daa doğrusı, bu edebiyat nümüneleri qırım milliy edebiyatınıñ – qırım milliy halq ağız yaratıcılığınıñ (folkloriniñ) eñ qıymetli incileri sırasında bulunmaqtadır.

İşte, böyle kedaylardan biri Eşmırza namında şahstır.

Eşmırza 1803 senesi Qırımnıñ Oysul köyünde doğdu. Kedaynıñ ömür yolunda rastkelgen türlü manialar göñülini qırmaq bir tarafta tursın, onı daa ziyade pişkinleştirdi, istismarcılarğa nisbeten daa ziyade nefret qozğadı, ömüriniñ soñuna qadar duşman ögünde baş egmedi.

Eşmırza kedaynıñ tilinden çıqqan nazmiyeti – şiiriy beyitleri ağız-ağızdan keçip, bütün qırım halqı arasında darqadı. Atta olarnıñ bayağı bir qısımı halq ağız yaratıcılığı sırasından yer aldılar. Demek, Eşmırza keday, kendi yaratıcılığa ile milliy folklornıñ inkişafına misli yoq isse qoştı. Bu meselede, edebiyatşnas alim Kerim Camanaqlı böyle fikir bildire: "… Közleri soqur Eşmırzanıñ yırları özüniñ mündericesi ceetinden pek qıymetli yer tutqan kibi, eserleri de halqnıñ yaratıcılığında özüne has şiir şekili doğurğandır. Bizde onıñ yırlar şekillerine beñzetilip aytılğan bir sıra halq yırları bar. Bu al "Kökkoz boyar" adlı yırda açıq körüne".

Eşmırza, qartlığında, çastına Arğımaq-Eli köyünden Bekmambet-Qulmambet isimli genç bir yigit ile tanış ola. Söylemek istegenimiz, işte, Bekmambet-Qulmambet Eşmırza keday ile Qırımnıñ çoq yerlerini kezineler. Yigit, Eşmırzanıñ ağızdan söylegen şiirlerini ezberden ögrene, (bazı bir menbalarğa köre, yazıp bara). Bekmambet-Qulmambet HH-nci yüzyıllıqnıñ otuzıncı seneleri Eşmırza kedaynıñ mirasını Aqmescid şeerindeki Til ve edebiyat ilmiy teşkerüv institutına bağışlay.

Bekmambet-Qulmambet o zamanı, kedaynı böyle cıllı sözlerle hatırlay: "Men Eşmırza qartnıñ yırğa, laqırdığa çeber ekenine şaşa edim. O, er yerde, er şey içün yır, çıñ uydurıp aytmağa azır edi. O, kerek olğanda, halqqa ürmet etmege bilgeni kibi, kerek olğan kimseniñ hatirini körmey, közüne baqıp doğrusını aytmaqtan qaçınmay edi. Koynıñ bayları, mollaları onıñ qabiliyetinden qorqa ediler. Çünki Eşmırza olarnıñ fena adetleri hususında türlü eserler yarata, tenqid ete edi. Eşmırzanıñ sıması közümniñ ögünden iç ketmeycek. Onıñ çal saçları, ufaq qısıq közleri, cılmayıq ağızı ikmetli ve sade kişi ekenligini kösterip turmaqta edi. Men şimdi özümniñ sımama baqacaq olsam, oña oşap ketkenimni duyam. Onıñ iri, sıcaq halpağı, uçqurlı ştanı, çarıqları, çontuq tonu bar edi. Bularnıñ episi közüm ögünde".

Bazı bir tedqiqatlarnıñ qayd etkenlerine köre, Eşmırza keregi kibi bilgi-tasil almasa da, onıñ nazmiyeti – yırları teren manalı ve ifadelidir. Onıñ yaratıcılığı halq tiline yaqın olup, o tolu ve yaraşıqlı em de halqqa yaqın obrazlar yarata bilgen büyük keday sıfatında, özünden munasip iz qaldırdı.

Muqaddes Qırım toprağınıñ kedayı Eşmırza, 1883 senesi Mayaqsalın köyünde vefat etti. Allanıñ rahmetinde olsun.