Мухаммед (Махмуд) Къырымлы XII-нджи юзйыллыкъта (хиджри эсап иле VII-нджи асырда) догъуп, яшап, иджат эткен мешур Къырым сымасыдыр. Къырым халкъынынъ – къырымларнынъ буюк эдиби эсап этильген Мухаммед (Махмуд) Къырымлынынъ зенгин эдебият мирасындан бугуньде, ялынъыз «Икяет-и Юсуф ве Зулейха» серлевалы эсери сакъланылып къалынды. Теэссюф ки, мезкюр шахс хусуста, даа догърусы бу сыма акъкъында башкъа бир де-бир малюмат яхуд онынъ эдебий мирасындан башкъа эдебий нумюнелер даа тапылмады. Заманнынъ бойле илерилеген девиринде дюньянынъ бир де-бир кутюпханесинде – архивинде (Вашингтонда Америка конгресси кутюпханесиндеми, ёкъсам Рум Папасынынъ я да Буюкбритания кутюпханелериндеми…) мытлакъа онынъ, яъни Мухаммед (Махмуд) Къырымлынынъ излери къалгъандыр. Эм де, бу излер энди чокътан кенди тедкъикъатчыларыны беклейдир.

Эдебиятшнас алим Кемаль Усеин Къонъуратлы иште бойле тедкъикъатчылардан бири эди. Бундан бир къач сене эвельси Къырымда вефат эткен Кемаль Къонъуратлы, йыллар зарфында терен асырлар къатламларына далып чалышты. Нетиджеде о, «Къырымтатар (Къырым – муар.) эдебияты тарихы» серлевалы кениш колемли ильмий иш яратты. Алим, мезкюр энциклопедик ильмий ишнинъ ичерисинден ер алгъан Мухаммед (Махмуд) Къырымлы ве онынъ «Икяет-и Юсуф ве Зулейха» дестаны узеринде кениш токътала, эсерни ильмий-нокътаий назардан талиль эте. Тедкъикъатчы озюнинъ мезкюр ишини бойле башлай: «XIII асырдан етип кельген бедий эсерлер арасында Юсуф ве Зулейха акъкъында эки эсер бар – бири шаир Алининъ «Къысса-и Юсуф», экинджиси де Махмуд Къырымлынынъ «Икяет-и Юсуф ве Зулейха» адлы яратыларыдыр. Занымызджа бу эки эсер де Къырымда язылгъан, муэллифлери де бири-биринен таныш олгъанлар…». («Йылдыз». 2007. № 4).

Бу ерде шуны да къайд этип кечмели ки, эдебиятшнас алим Кемаль Усеин Къонъуратлы Мухаммед (Махмуд) Къырымлынынъ «Икяет-и Юсуф ве Зулейха» ве шаир Алининъ «Къысса-и Юсуф» дестанларыны, оларнынъ метнлерини къадимий арап элифбесинден-уруфатындан латин ве кирил элифбесине кечирди. Бойлеликле, о бундан бинъ йыл эвельси яратылгъан мезкюр къырым миллий эдебияты абидесини текрар дюнья юзюне чыкъарды. Даа догърусы оларны къырымлы окъуйыджысына текрар такъдим этти. Бу тарихий вакъиа 1999 сенеси садыр олду…

Бу ерде бир муим меселени даа ургъуламакъ лязимдир. Джумлемизге белли олгъаны киби, Къырымымызгъа Ислям дини иле берабер Ислям медениети де келип кирди. Медениет иле бирликте мытлакъа исимлер де келип къошулдылар. Сёйлемек истегенимиз, «Икяет-и Юсуф ве Зулейха» эсернинъ муэллифи догъгъанда, Эзан чагъырып онынъ къулагъына Махмуд дегиль де, Мухаммед исими сеслендирильди. Сонъра, кеттикче онынъ Эзан чагъырылып къойылгъан акъикъий Мухаммед ады саделештирилип, Махмуд денильди ве не ичюндир бугунедже ойле де къалды. Меселя, Озьбекстаннынъ къадимий озьбек эалиси Мухаммед исимли къырымлыгъа эксериети алда Махмуд я да Махмуд ака дей эдилер… Иште, эпимизге фикир юрютмек ичюн талильге мухтадж бир мевзу.

Фурсаттан файдаланып, шуны да къайд этмели ки, Ислям къаидесинде – къанунында – шериатында эр бир адамнынъ дженазеси Эзан чагъырылып къойылгъан исими иле къылына ве къылынмалы. Бунъа риает этильмеген такъдирде, мевта бараджакъ ерине – мензилине барып оламай. Бу да Алладан гъайры кимсеге даа белли олмагъан, бу муджизевий дюньянынъ уджсюз-буджакъсыз сырларындан бири.

Мухаммед Къырымлынынъ тедкъикъатчылары, юкъарыда беян япылгъан фикирлерни мытлакъа козь огюне алырлар ве бунынъле бу буюк сыманынъ азиз рухуны шад этерлер Иншалла.

Мухаммед Къырымлы XIII асырнынъ (хиджри эсап иле VIII-нджи юзйыллыкънынъ) башларында – биринджи ярысында вефат этти. Алланынъ рахметинде олсун! Ятагъы-дурагъы нур олсун! Амин, ЯРАББИМ!

ЛУГЪАТ: