Muhammed (Mahmud) Qırımlı XII-nci yüzyıllıqta (hicri esap ile VII-nci asırda) doğup, yaşap, icat etken meşur Qırım sımasıdır. Qırım halqınıñ – qırımlarnıñ büyük edibi esap etilgen Muhammed (Mahmud) Qırımlınıñ zengin edebiyat mirasından bugünde, yalıñız "İkâyet-i Yusuf ve Zuleyha" serlevalı eseri saqlanılıp qalındı. Teessüf ki, mezkür şahs hususta, daa doğrusı bu sıma aqqında başqa bir de-bir malümat yahud onıñ edebiy mirasından başqa edebiy nümüneler daa tapılmadı. Zamannıñ böyle ilerilegen devirinde dünyanıñ bir de-bir kütüphanesinde – arhivinde (Vaşingtonda Amerika kongressi kütüphanesindemi, yoqsam Rum Papasınıñ ya da Büyükbritaniya kütüphanelerindemi…) mıtlaqa onıñ, yani Muhammed (Mahmud) Qırımlınıñ izleri qalğandır. Em de, bu izler endi çoqtan kendi tedqiqatçılarını bekleydir.

Edebiyatşnas alim Kemal Üsein Qoñuratlı işte böyle tedqiqatçılardan biri edi. Bundan bir qaç sene evelsi Qırımda vefat etken Kemal Qoñuratlı, yıllar zarfında teren asırlar qatlamlarına dalıp çalıştı. Neticede o, "Qırımtatar (Qırım – muar.) edebiyatı tarihı" serlevalı keniş kölemli ilmiy iş yarattı. Alim, mezkür entsiklopedik ilmiy işniñ içerisinden yer alğan Muhammed (Mahmud) Qırımlı ve onıñ "İkâyet-i Yusuf ve Zuleyha" destanı üzerinde keniş toqtala, eserni ilmiy-noqtaiy nazardan talil ete. Tedqiqatçı özüniñ mezkür işini böyle başlay: "XIII asırdan yetip kelgen bediy eserler arasında Yusuf ve Zuleyha aqqında eki eser bar – biri şair Aliniñ "Qıssa-i Yusuf", ekincisi de Mahmud Qırımlınıñ "İkâyet-i Yusuf ve Zuleyha" adlı yaratılarıdır. Zanımızca bu eki eser de Qırımda yazılğan, müellifleri de biri-birinen tanış olğanlar…". ("Yıldız". 2007. № 4).

Bu yerde şunı da qayd etip keçmeli ki, edebiyatşnas alim Kemal Üsein Qoñuratlı Muhammed (Mahmud) Qırımlınıñ "İkâyet-i Yusuf ve Zuleyha" ve şair Aliniñ "Qıssa-i Yusuf" destanlarını, olarnıñ metnlerini qadimiy arap elifbesinden-urufatından kiril elifbesine keçirdi. Böylelikle, o bundan biñ yıl evelsi yaratılğan mezkür qırım milliy edebiyatı abidesini tekrar dünya yüzüne çıqardı. Daa doğrusı olarnı qırımlı oquyıcısına tekrar taqdim etti. Bu tarihiy vaqia 1999 senesi sadır oldu…

Bu yerde bir müim meseleni daa urğulamaq lâzimdir. Cümlemizge belli olğanı kibi, Qırımımızğa İslâm dini ile beraber İslâm medeniyeti de kelip kirdi. Medeniyet ile birlikte mıtlaqa isimler de kelip qoşuldılar. Söylemek istegenimiz, "İkâyet-i Yusuf ve Zuleyha" eserniñ müellifi doğğanda, Ezan çağırıp onıñ qulağına Mahmud degil de, Muhammed isimi seslendirildi. Soñra, kettikçe onıñ Ezan çağırılıp qoyılğan aqiqiy Muhammed adı sadeleştirilip, Mahmud denildi ve ne içündir bugünece öyle de qaldı. Meselâ, Özbekstannıñ qadimiy özbek ealisi Muhammed isimli qırımlığa ekseriyeti alda Mahmud ya da Mahmud aka dey ediler… İşte, epimizge fikir yürütmek içün talilge muhtac bir mevzu.

Fursattan faydalanıp, şunı da qayd etmeli ki, İslâm qaidesinde – qanunında – şeriatında er bir adamnıñ cenazesi Ezan çağırılıp qoyılğan isimi ile qılına ve qılınmalı. Buña riayet etilmegen taqdirde, mevta baracaq yerine – menziline barıp olamay. Bu da Alladan ğayrı kimsege daa belli olmağan, bu mücizeviy dünyanıñ ücsüz-bucaqsız sırlarından biri.

Muhammed Qırımlınıñ tedqiqatçıları, yuqarıda beyan yapılğan fikirlerni mıtlaqa köz ögüne alırlar ve bunıñle bu büyük sımanıñ aziz ruhunı şad eterler İnşalla.

Muhammed Qırımlı XIII asırnıñ (hicri esap ile VIII-nci yüzyıllıqnıñ) başlarında – birinci yarısında vefat etti. Allanıñ rahmetinde olsun! Yatağı-durağı nur olsun! Amin, YARABBİM!