Ёлджулар иле рыкъма-рыкъ толу «Икарус» автобусы зар-зорле тёпеге чыкъкъан сонъ, ёлнынъ кенарына бурулып, токътады.

- Аркъадашлар, манъа автобуснынъ моторыны бакъмакъ керек, бираз сабыр этеджексинъиз! – деди айдавджы.

Ёлджулар арасында:

- Я не ичюн бозукъ автобуснен ёлгъа чыкъасынъ?!– деп океленгенлер де олды.

Мен автобустан тюштим. Фурсаттан файдаланып, ёлнынъ кенарындаки мезарлыкъны зиярет этмек ичюн араба къапыдан ичери кирдим. Сол тарафта устахане ерлешкен. Мында чалышкъан усталар мермер ташларгъа тюрлю языларны ойле усталыкъле оя эдилер ки, дерсинъ уфакъ козевчикни ташкъа янаштыргъанда, ондаки дюльбер арифлер озъ-озълюгинден пейда олалар. Усталарнынъ япкъан ишлерини бираз сейир эткен сонъ, къабирлер янында доландым. Зифт тёшельген ёлчукънынъ эр эки тарафында чешит ренкте мермер абиделер саф чекип туралар. Оларнынъ узериндеки языларны ве ресимлерни сейир этерек, ёлдан баягъы узакълашкъаным. Артыма къайтаджакъ олгъанда, дикъкъатымны авлакъта корюнген екяне къара ренкли абиде джельп этти. Оны да барып корейим, дедим.

Абидеге къоюлгъан яш, дюльбер къадыннынъ ири козълери уфукъкъа тикильген. Онынъ къаршысында бир йигит тура. О мени абайламады. Мен йигитнинъ шу ресимге бакъып айткъан сёзлерини эшитип, тургъан еримде, къыбырдамай, къатып къалдым.

- … Аначыгъым, анам! Мен сенинъ мераметли козълеринъе, сыджакъ сёзлеринъе, баскъан излеринъе мухтаджым. Эвге кельсем, эв сенсиз, бус-бутюн бош олып корюне, башымы къайда къояджагъымны бильмегенимден, къабиринъни коръмеге истейим! Къабиринъе ашыкъам!..

«Икарус»нынъ узакътан эшитильген дюдюк сеси мени сескендирди. Айдавджы ёлджуларны чагъырмакъта эди. Артыма къайтаджакъта къадыннынъ ресим тюбюнде язылы шу сатырларгъа козюм тюшти:

Мен автобускъа ашыкътым. Артымдан исе, йигитнинъ кедерли сеси эп эшитильмекте эди.

Кунълернинъ биринде акъшам устю Светлана адлы таныш къыз иле «Олимпия» ресторанына кирдик. Сарышын официант къадын бизни пенджере янындаки бош столгъа отуртып, сымарышымызны алды. Светлана аля даа «Меню»де язылы ашларны окъумакъта. Мен пенджереге якъын чекилип, бир тютюн якътым. Буюк пенджеренинъ ярысы азачыкъ ачыкъ олгъанындан, бааръ елъчиги юзюме келип урула.

Шу вакъыт:

- Достлар, бу ер бошмы? – деген сес эшитильди.

Мен сес кельген тарафкъа бакътым. Козълерим огюнде бундан бир къач сене эвельси мен зиярет эткен мезарлыкъ ичиндеки абиде ве йигит асыл олды. Ер сорагъан о йигит эди. Сол янагъында о яшнынъки киби бенъи бар. Сачлары да сим-сия. Сеси де къабир огюнде тургъан йигитнинъ сеси. Йигит, не Светланадан, не де менден бир тюрлю джевап алмагъан сонъ суалини текрарлады. Мен онъа ер бош экенини бильдирдим. О стол башына ерлешерек:

- Сиз энди аш сымарладынъыз, гъалиба, - деди ве этрафкъа бакъынды.

- Эбет, сымарладыкъ, - деди Светлана ве элиндеки «Меню»ни йигитке узатты.

Меним къальбимде шубе къыгъылчымы янды ве бирден сёнди. Шу абиде къаршысындаки йигит шимди меним къаршымда отургъанына бутюнлей эмин олдым.

Бу арада официант къадын емеклеримизни огюмизге кетирип къойды, йигиттен сымарыш къабул этип, ашханеге догърулды.

Мен йигитке шарап теклиф эттим. О ред этти ве шубеленип сорады:

- Афу этинъиз, сиз кърымлы дегильсинъизми?

- Эбет, лякин… - дедим ве иштианен ашамакъта олгъан Светланагъа бакътым.

Азырджевап Светлана озюнинъ сырлы козълерини манъа, сонъра йигитке тикти:

- Мен исе, славян къызым! – деди кулюмсиреп.

- Демек, учюмиз де ветандаш экенмиз! – деди шакъа иле, йигит. – Мен де къырымым.

Чокъ вакъыт кечмеден, официант къадын кене пейда олды, йигитке кетирген емеклерини стол устюне къойды ве тебессюм иле:

- Ашынъыз татлы олсун! – деп, дигер столгъа кетти.

Йигит графиндеки ракъыдан къадесини толдурды, сагълыкъ-селяметлик ичюн, деп къадесини котермесиле, ичмеси бир олды. Бираз къапынды, сонъра къадесини кене толдурды.

- Мусааденъизле таныш олайыкъ, - деди йигит. – Меним адым Умэр… медицина институтында окъуйым.

- Мен Ваитим. – Светлана да озюни такъдим этти. – Биз та балалыкътан бир ерде беребер осътик, дедим мен, субетдешиме.

- Менде бир теклиф бар, - деди йигит. – Айдынъыз огюмиздеки къаделерни танышлыкъ шерефине котерейик!..

Къаделер бошалгъан сонъ субетимиз даа зияде джанланды.

- Зенаатынъыз не? – деп сорады Умэр.

Экимиз де оджалыкъ этемиз, - дедим мен.

- Демек, яш несильни…

О озъ фикирининъ сонъуна чыкъмай, къорантам акъкъында сорап башлады.

Бираздан сонъ сорамакъ невбети манъа кельди. Мен энъ эвеля онынъ анасы акъкъында сорадым. Амма сорагъаныма пешман эттим. Суалимни эшиткени киби череси джиддийлешти, сусты… тюшюнджеге далды. Онда деминки шенъликтен эсер биле къалмады. О, графиндеки къалгъан сонъки ракъыны къадеге къойды. Къадени элине алды, лякин ичмеди. Оны стол устюне къайтарып къойды.

- Сен, къардаш, манъа агъыр суаль бердинъ, пек агъыр! – деди о, ве кедерли козълерини Светланагъа чевирди. Сонъ бизден изин сорап, сигар якъты, терен кокюс кечирди, озъ башына лакъырды этер киби сёйленди: «Ана! Дюнъя узеринде онынъ киби азиз инсан бармы, аджеба? О, манъа аят багъышлады, тербиеледи, осътюрди! Ильки адымымны аткъанда манъа таянгъыч олду, догъмуш топракъны ве халкъымны севмеге огреткен де анам олду! Ордугъа кеткенде козъяш тёкип…»

Умэр лафынынъ сонъуна чыкъмай, токъталды.

- Мени афу этинъиз, - деди. –Базан ойле джошкъан адетим де бар.

О сёнип къалгъан сигарыны текрар якъты. Гъамлы козълерини къадеге тикти, сонъра… олып кечкен вакъианы хатырлады.

… Сабалеин постны аркъадашыма теслим этип, къысымымызгъа кельдим. Ювунгъан сонъ, аскерлер ашханесинде бираз къапындым да, казармагъа келип яттым. Юкъугъа кеткен эдим, мени рота невбетчиси уянтып, полк командири чагъыргъаныны сёйледи. Мен тезликле кийинип, штабкъа кеттим. Командирге теменна берип, онынъ эмирине бинаэн кельгенимни бильдирдим. О, манъа невбеттен тыш отпуска берильгенини… алынгъан хаберге коре, меним анам хаста экенини анълатты ве кетип, анам иле корюшмек ичюн саат он бир самолётына билет алынып къоюлгъаныны айтты.

- Сизге аэропорткъа джёнемек керек, - деп манъа билетни узатты.

Мен бекленильмеген бойле хаберни эшитип, къасеветке далдым. О вакъытта меним чеккен азабымны бильсе эдинъиз!

Самолёт буюк суръатле учса да, манъа пек яваш учкъан киби келе. Джаным сыкъыла. Пенджереден тышкъа бакъам, лякин бир шей корип оламайым. Козълерим огюнде тек анамнынъ дюльбер къияфети, мераметли козълери тура. Юрегим инълей, кимдендир имдат арай. «Ярдым эт, мен аначыгъымны тири корейим! Онынъ сыджакъ эллерини, ич олмаса бир кере даа опейим! Ярдым эт, анам мени бир ань багърына бассын! Ана дуйгъусы иле бир анъ огълум, десин! Ярдым эт!..»

Янымда отургъан эсли-башлы адамнынъ мени тюртювинден озюме кельдим. О, къулагъыма:

- Огълум, санъа не олды я ? – деп сорады.

Сонъра о кене нелердир сорады ве сёйледи, мен артыкъ бир шей эшитмедим. Бутюн фикирим анамда эди.

Ниает, самолёт къонды. Ерге тюшкенимле, аптемни коръдим. Бири-биримизге сарылдыкъ. Мен анамны сорайджакъ олам, лякин не ичюндир тилим бармай, сорамагъа къоркъам. Аптемнинъ солгъун юзюне тикилип:

- Анам… аначыгъым не алда?! – дедим.

Суалимни эшиткен аптем манъа даа зияде сарылды, окюрип агъламагъа башлады. Мен къорантамызнынъ башына тюшкен фаджианы анъладым. Аптемнинъ гонъюлини алмагъа тырыштым, лякин шу вакъытта меним озюмнинъ гонъюлимни алмагъа да адам керек эди! Сонъундан анълашылгъанына коре, анам къыскъач хасталыгъындан вефат эткен…

Ордудан арбий хызметимни битирип къайткъан сонъ, бир йыл чалыштым, анамнынъ къабири устюнде къара мермерден абиде ясаттым…

Умэр икяесини болип, бир сигар даа якъты. Залны козъден кечирди. Чалгъы такъымы тесирли ава чалмакъта. Бахытлы генчлер исе, бири-бирине сарылып ойнамакъталар. Умэр оларны бираз сейир эткен сонъ, юзюни бизге чевирип, икяесини девам этти:

- Мен тап балалыгъымдан учуджы олмакъ истей эдим. Самолёткъа ойле севда олгъан эдим ки, онсыз яшамакъны тасавур этип оламай эдим. Авада самолёт коръсем, о ёкъ олып сеси тынгъандже бакъып тура эдим, языкъ ки, инсан базыда озъ умютлерине иришип оламай… Юрегимде силинмез излер къалдыргъан о кунълерде эвельки бутюн арзуларымдан вазгечтим. Мен эким олып, хасталарны тедавий этмек арзусына тюштим. Анамны къабирге алып кеткен о, дешетли хасталыкътан адамларны къуртармакъ, онынъ сырыны ве тедавий усулыны тапмакъ ичюн анамнынъ къабири огюнде ант эттим! Сонъки нефесиме къадар бу хасталыкъле курешеджегим, оны енъеджегим! Анам ичюн ве анам киби нидже-нидже инсанлар ичюн о хасталыкътан интикъам аладжагъым!..

Умэр элиндеки сигар тюпчигини куллюкке быракъты.

- Къана, бутюн дюнъядаки аналарнынъ бахты ве узакъ омюр коръмелери ичюн бирер къаде ичейик! – деди.

- Ниетинъе наиль ол! – дедим мен онынъ козълерине бакъып.

- Сагъ ол, Ваит! – деди о мемюниетле.

Бундан сонъ Умэр алель-аджеле джебинден акъча чыкъарып, столнынъ кенарына къойды.

- Афу этинъиз, мен кетмесем, олмайджакъ, - деди.

Биз иле аджеле сагълыкълашты, ресторандан чыкъып кетти. Меним козълерим огюнде кене мермер абиде, ресим тюбюндеки юксек исли сёзлер ве онынъ къаршысында тургъан сия сачлы йигит джанланды.