Yolcular ile rıqma-rıq tolu "İkarus" avtobusı zar-zorle töpege çıqqan soñ, yolnıñ kenarına burulıp, toqtadı.

- Arqadaşlar, maña avtobusnıñ motorını baqmaq kerek, biraz sabır eteceksiñiz! – dedi aydavcı.

Yolcular arasında:

- Ya ne içün bozuq avtobusnen yolğa çıqasıñ?!– dep ökelengenler de oldı.

Men avtobustan tüştim. Fursattan faydalanıp, yolnıñ kenarındaki mezarlıqnı ziyaret etmek içün araba qapıdan içeri kirdim. Sol tarafta ustahane yerleşken. Mında çalışqan ustalar mermer taşlarğa türlü yazılarnı öyle ustalıqle oya ediler ki, dersiñ ufaq közevçikni taşqa yanaştırğanda, ondaki dülber arifler oz-ozlüginden peyda olalar. Ustalarnıñ yapqan işlerini biraz seyir etken soñ, qabirler yanında dolandım. Zift töşelgen yolçuqnıñ er eki tarafında çeşit renkte mermer abideler saf çekip turalar. Olarnıñ üzerindeki yazılarnı ve resimlerni seyir eterek, yoldan bayağı uzaqlaşqanım. Artıma qaytacaq olğanda, diqqatımnı avlaqta körüngen yekâne qara renkli abide celp etti. Onı da barıp köreyim, dedim.

Abidege qoyulğan yaş, dülber qadınnıñ iri kozleri ufuqqa tikilgen. Onıñ qarşısında bir yigit tura. O meni abaylamadı. Men yigitniñ şu resimge baqıp aytqan sözlerini eşitip, turğan yerimde, qıbırdamay, qatıp qaldım.

- … Anaçığım, anam! Men seniñ merametli kozleriñe, sıcaq sözleriñe, basqan izleriñe muhtacım. Evge kelsem, ev sensiz, büs-bütün boş olıp körüne, başımı qayda qoyacağımnı bilmegenimden, qabiriñni kormege isteyim! Qabiriñe aşıqam!..

"İkarus"nıñ uzaqtan eşitilgen düdük sesi meni seskendirdi. Aydavcı yolcularnı çağırmaqta edi. Artıma qaytacaqta qadınnıñ resim tübünde yazılı şu satırlarğa közüm tüşti:

Men avtobusqa aşıqtım. Artımdan ise, yigitniñ kederli sesi ep eşitilmekte edi.

Küñlerniñ birinde aqşam üstü Svetlana adlı tanış qız ile "Olimpiya" restoranına kirdik. Sarışın öfitsiant qadın bizni pencere yanındaki boş stolğa oturtıp, sımarışımıznı aldı. Svetlana alâ daa "Menü"de yazılı aşlarnı oqumaqta. Men pencerege yaqın çekilip, bir tütün yaqtım. Büyük pencereniñ yarısı azaçıq açıq olğanından, baar yelçigi yüzüme kelip urula.

Şu vaqıt:

- Dostlar, bu yer boşmı? – degen ses eşitildi.

Men ses kelgen tarafqa baqtım. Kozlerim ögünde bundan bir qaç sene evelsi men ziyaret etken mezarlıq içindeki abide ve yigit asıl oldı. Yer sorağan o yigit edi. Sol yanağında o yaşnıñki kibi beñi bar. Saçları da sim-siya. Sesi de qabir ögünde turğan yigitniñ sesi. Yigit, ne Svetlanadan, ne de menden bir türlü cevap almağan soñ sualini tekrarladı. Men oña yer boş ekenini bildirdim. O stol başına yerleşerek:

- Siz endi aş sımarladıñız, ğaliba, - dedi ve etrafqa baqındı.

- Ebet, sımarladıq, - dedi Svetlana ve elindeki "Menü"ni yigitke uzattı.

Menim qalbimde şübe qığılçımı yandı ve birden söndi. Şu abide qarşısındaki yigit şimdi menim qarşımda oturğanına bütünley emin oldım.

Bu arada öfitsiant qadın yemeklerimizni ögümizge ketirip qoydı, yigitten sımarış qabul etip, aşhanege doğruldı.

Men yigitke şarap teklif ettim. O red etti ve şübelenip soradı:

- Afu etiñiz, siz qrımlı degilsiñizmi?

- Ebet, lâkin… - dedim ve iştianen aşamaqta olğan Svetlanağa baqtım.

Azırcevap Svetlana özüniñ sırlı kozlerini maña, soñra yigitke tikti:

- Men ise, slavân qızım! – dedi külümsirep.

- Demek, üçümiz de vetandaş ekenmiz! – dedi şaqa ile, yigit. – Men de qırımım.

Çoq vaqıt keçmeden, öfitsiant qadın kene peyda oldı, yigitke ketirgen yemeklerini stol üstüne qoydı ve tebessüm ile:

- Aşıñız tatlı olsun! – dep, diger stolğa ketti.

Yigit grafindeki raqıdan qadesini toldurdı, sağlıq-selâmetlik içün, dep qadesini kötermesile, içmesi bir oldı. Biraz qapındı, soñra qadesini kene toldurdı.

- Musaadeñizle tanış olayıq, - dedi yigit. – Menim adım Ümer… meditsina institutında oquyım.

- Men Vaitim. – Svetlana da özüni taqdim etti. – Biz ta balalıqtan bir yerde bereber ostik, dedim men, subetdeşime.

- Mende bir teklif bar, - dedi yigit. – Aydıñız ögümizdeki qadelerni tanışlıq şerefine kötereyik!..

Qadeler boşalğan soñ subetimiz daa ziyade canlandı.

- Zenaatıñız ne? – dep soradı Ümer.

Ekimiz de ocalıq etemiz, - dedim men.

- Demek, yaş nesilni…

O oz fikiriniñ soñuna çıqmay, qorantam aqqında sorap başladı.

Birazdan soñ soramaq nevbeti maña keldi. Men eñ evelâ onıñ anası aqqında soradım. Amma sorağanıma peşman ettim. Sualimni eşitkeni kibi çeresi ciddiyleşti, sustı… tüşüncege daldı. Onda deminki şeñlikten eser bile qalmadı. O, grafindeki qalğan soñki raqını qadege qoydı. Qadeni eline aldı, lâkin içmedi. Onı stol üstüne qaytarıp qoydı.

- Sen, qardaş, maña ağır sual berdiñ, pek ağır! – dedi o, ve kederli kozlerini Svetlanağa çevirdi. Soñ bizden izin sorap, sigar yaqtı, teren köküs keçirdi, oz başına laqırdı eter kibi söylendi: "Ana! Düñya üzerinde onıñ kibi aziz insan barmı, aceba? O, maña ayat bağışladı, terbiyeledi, ostürdi! İlki adımımnı atqanda maña tayanğıç oldu, doğmuş topraqnı ve halqımnı sevmege ögretken de anam oldu! Orduğa ketkende kozyaş tökip…"

Ümer lafınıñ soñuna çıqmay, toqtaldı.

- Meni afu etiñiz, - dedi. –Bazan öyle coşqan adetim de bar.

O sönip qalğan sigarını tekrar yaqtı. Ğamlı kozlerini qadege tikti, soñra… olıp keçken vaqianı hatırladı.

… Sabalein postnı arqadaşıma teslim etip, qısımımızğa keldim. Yuvunğan soñ, askerler aşhanesinde biraz qapındım da, kazarmağa kelip yattım. Yuquğa ketken edim, meni rota nevbetçisi uyantıp, polk komandiri çağırğanını söyledi. Men tezlikle kiyinip, ştabqa kettim. Komandirge temenna berip, onıñ emirine binaen kelgenimni bildirdim. O, maña nevbetten tış otpuska berilgenini… alınğan haberge köre, menim anam hasta ekenini añlattı ve ketip, anam ile körüşmek içün saat on bir samolötına bilet alınıp qoyulğanını ayttı.

- Sizge aeroportqa cönemek kerek, - dep maña biletni uzattı.

Men beklenilmegen böyle haberni eşitip, qasevetke daldım. O vaqıtta menim çekken azabımnı bilse ediñiz!

Samolöt büyük suratle uçsa da, maña pek yavaş uçqan kibi kele. Canım sıqıla. Pencereden tışqa baqam, lâkin bir şey körip olamayım. Kozlerim ögünde tek anamnıñ dülber qiyafeti, merametli kozleri tura. Yüregim iñley, kimdendir imdat aray. "Yardım et, men anaçığımnı tiri köreyim! Onıñ sıcaq ellerini, iç olmasa bir kere daa öpeyim! Yardım et, anam meni bir an bağrına bassın! Ana duyğusı ile bir añ oğlum, desin! Yardım et!.."

Yanımda oturğan esli-başlı adamnıñ meni türtüvinden özüme keldim. O, qulağıma:

- Oğlum, saña ne oldı ya ? – dep soradı.

Soñra o kene nelerdir soradı ve söyledi, men artıq bir şey eşitmedim. Bütün fikirim anamda edi.

Niayet, samolöt qondı. Yerge tüşkenimle, aptemni kordim. Biri-birimizge sarıldıq. Men anamnı soraycaq olam, lâkin ne içündir tilim barmay, soramağa qorqam. Aptemniñ solğun yüzüne tikilip:

- Anam… anaçığım ne alda?! – dedim.

Sualimni eşitken aptem maña daa ziyade sarıldı, ökürip ağlamağa başladı. Men qorantamıznıñ başına tüşken facianı añladım. Aptemniñ göñülini almağa tırıştım, lâkin şu vaqıtta menim özümniñ göñülimni almağa da adam kerek edi! Soñundan añlaşılğanına köre, anam qısqaç hastalığından vefat etken…

Ordudan arbiy hızmetimni bitirip qaytqan soñ, bir yıl çalıştım, anamnıñ qabiri üstünde qara mermerden abide yasattım…

Ümer ikâyesini bölip, bir sigar daa yaqtı. Zalnı kozden keçirdi. Çalğı taqımı tesirli ava çalmaqta. Bahıtlı gençler ise, biri-birine sarılıp oynamaqtalar. Ümer olarnı biraz seyir etken soñ, yüzüni bizge çevirip, ikâyesini devam etti:

- Men tap balalığımdan uçucı olmaq istey edim. Samolötqa öyle sevda olğan edim ki, onsız yaşamaqnı tasavur etip olamay edim. Avada samolöt korsem, o yoq olıp sesi tınğance baqıp tura edim, yazıq ki, insan bazıda oz ümütlerine irişip olamay… Yüregimde silinmez izler qaldırğan o küñlerde evelki bütün arzularımdan vazgeçtim. Men ekim olıp, hastalarnı tedaviy etmek arzusına tüştim. Anamnı qabirge alıp ketken o, deşetli hastalıqtan adamlarnı qurtarmaq, onıñ sırını ve tedaviy usulını tapmaq içün anamnıñ qabiri ögünde ant ettim! Soñki nefesime qadar bu hastalıqle küreşecegim, onı yeñecegim! Anam içün ve anam kibi nice-nice insanlar içün o hastalıqtan intiqam alacağım!..

Ümer elindeki sigar tüpçigini küllükke bıraqtı.

- Qana, bütün düñyadaki analarnıñ bahtı ve uzaq ömür kormeleri içün birer qade içeyik! – dedi.

- Niyetiñe nail ol! – dedim men onıñ kozlerine baqıp.

- Sağ ol, Vait! – dedi o memüniyetle.

Bundan soñ Ümer alel-acele cebinden aqça çıqarıp, stolnıñ kenarına qoydı.

- Afu etiñiz, men ketmesem, olmaycaq, - dedi.

Biz ile acele sağlıqlaştı, restorandan çıqıp ketti. Menim kozlerim ögünde kene mermer abide, resim tübündeki yüksek isli sözler ve onıñ qarşısında turğan siya saçlı yigit canlandı.