«Ташкенттен айтамыз! Эсселямун алейкум, бизим чокъ урьметли динълейджилеримиз! Къырым тилинде яйынлары муарририети тарафындан азырланылгъан «Къайнар чокъракъ» музыкалы информасион радиояйыны ДЮЛЬБЕР СЕЙЯРЕМИЗНИНЪ ава далгъаларында!..».

Бундан черик асыр эвельси, эдждадларымнынъ Алтын Бешигинден – Къырымымымдан иракъта, даа догърусы Ташкент шеэринде Озьбекстан Девлет Телерадиокомпаниясы черчивесинде чалышып кельген къырым тилинде яйынлары муарририетинде азырланылгъан яйынлар эфирге, иште бойле тылсымлы сёзлерле чыкъа тургъан…

Сёйлемек истегеним, о заманы бу эеджанлы сёзлерни джошкъунлыкъле микрофон къаршысында теляфуз япкъанымда, вакъыт-сааты келир, мен дюньяны – акъикъатта ДЮЛЬБЕР СЕЙЯРЕМИЗНИ долашырым деген ойлар акъылыма-фикириме кельмеди. Чюнки о девирде манъа бойле фикир юрютмек, бу акъта арз этмек меним ичюн хаялий бир истек, тюшюндже ола билир, весселям.

Велякин шуны да къайд этмели ки, мен аслы да табиат боюнджа романтик олсам, табияттан исе, оптимистим. Ким бильсин, бельки о вакъытлары къальбимнинъ гизли бир кошечигинде Дюманынъ*, Гюгонынъ* Парижинде Елисей аланлары ве Версаль Сарайы дюльберликлерни сейир этмек… Эйфель Къуббеси тёпесинде уджу-буджагъы корюнмеген къадимий Париж манзарасы алгъышында къырым къавесини анъдыргъан къокъулы-лезетли къаве ичмек… Яхуд Римнинъ къадимий сокъакъларында бу джумледен Коллизей этрафында терен хаялларгъа далып, адымлар атмакъ… Я да Испаниянынъ дженюбинде ерлешкен къудретли Ислям медениетининъ бир больгеси эсап этильген мешур Эль Хамраны (Аль Гъамбр) зиярет этмек… Темиз – йыкъ Афина сокъакъларыны, андаки эки бучукъ бинъ йыл эвельси къурулгъан мухтешем Акропольни ве бу муджизевий юксекликтен бутюн Афина шеэрини сейир этмек… Эфсанелернинъ там манада эфсанеси – къадимий ве айны заманда даима генч экинджи Мекке намыны къазангъан Истанбул я да Бурса киби тарихнинъ Бешиклерини, андаки алемшумуль Джамилерни, ядикярлыкъларны зиярет япмакъ, Авропа – Асия къытъаларны бири-биринден айырды эткен масалларгъа хас Босфор (Истанбул) богъазы бойлап гемилерде сеяхат япмакъ – масал ичинде булунмакъ… Канадада алемшумуль Ниагара Шеллялесине, онынъ сехрли корюнишине айретленмек (восхищаться)… Меркезий Америка тыйнагъында ерлешкен ве айны заманда масалны хатырлаткъан Доминиканада – Пунта Кана шеэринде кезинмек… Ирландиянынъ Дублин шеэринде мухтешем эки къатлы автобусларгъа минип, гуя тиль иле ялангъан темиз-пак шеэр сокъакъларыны, джадделерини, юксек биналарны сейир этмек… киби умют къыгъылчымы парылдап тургъандыр… Ким бильсин, бельки де, эм акъикъатта ойледир.

Алланынъ икметиле, вакъыт кечтикче, чокъ йыллар зарфында Озьбекстан Девлет Телерадиокомпаниясы студиясындан къадимий Сейяремиз адына гондерген буюк севги-урьмет толу къальб сёзлериме джевап-ихсан оларакъ, ДЮЛЬБЕР СЕЙЯРЕМИЗ мени озюнинъ джумерт багърына басып, дюнья сеяхатына алып чыкъты. Занымджа, бу да табиатнынъ битмез-тюкенмез сырларындан бири олса керек…

Бойлеликле, эки бинъ йигирми дёрт сенеси, март айынынъ орталарында мен икметли къырым эдждадларымдан къалгъан миллий ве айны заманда диний аньане муджиби, Чапчах коюндеки (Къырым) эвимде абдез алдым - арындым, эки Рекят сефер Намазыны къылдым, сонъра Хакъ Таалянынъ мерхаметиле, уйле авгъанда Ер денильген ДЮЛЬБЕР СЕЙЯРЕМИЗНИНЪ Буюк Ёлуна чыкътым…

Меним догъмуш Къара денъизим боюнда ерлешкен Сочи шеэр халкъара аэропортындан самолёткъа отурып, Истанбулгъа – Эбедий Шеэрге кельдим. Бу эфсаневий шеэр зияретини – япаджакъ кезинтими келеджекке, яъни Авропа-Америка-Авропа сеяхатынынъ сонъки басамагъына – нокътасына къалдырдым.

Иште, шу себепле Истанбулгъа кельген кунюмнинъ эртеси куню сабасы, Рахми огълумнынъ (киевим) манъа япкъан сюрпризине, эдиесине – VIP TRANSFERнинъ юксек севиеде донатылгъан ве хызмет косьтерген бол-сал арабасына, андаки йымшакъ мебеллерге ерлешип… Сабиха Гёкчен* аэропортына келип чыкътым. Мындан, яъни мухтешем Сабиха Гёкчен халкъара Истанбул аэропортындан Бельгиянынъ меркезине – Брюссельге догъру ёл алдым.

Эки саатке якъын вакъыт учкъан самолёт, халкъ тилинде сёйлегенде, ихтияр Авропанынъ «юрегине», Брюссель-Шарлеруа адына халкъара аэропорткъа келип къонды.

Самолёттан чыкъып, Брюссель шеэринден элли километр месафеде ерлешкен мезкюр аэропорт бинасына киргенде, Авропанынъ акъикъатта баягъы къартайгъаныны анъладым. Себеби, бинанынъ тыш ве ичерики корюнишинде, гонъюльге тесир этиджи къаранлылыкъ (мрак) сезильди. Озюмни насылдыр ярыкъаранлыкъ лабирентлер иле багълы балабан ертоледе ис эттим…

Дейджегим, меним «евро» парам олмагъаны себеп, «ертоледе» акъча денъиштирген нокътаны къыдырдым, велякин ойле ерни ич бир лабирентте тапмадым.

Аэропортнынъ балабан азбарына чыкъкъанымда исе, чевре-четте яткъан кягъытларны-пусюрликлерни корип, бир тамам тааджиплендим! Догърусы, мен шимди кендимнинъ не ерде булунгъанымны биле анъламадым. Себеби, бутюн заман Авропа меним анълы тасавурымда медениетли бир къытъа сыфатында яшап кельди. Албу исе, аксине олуп чыкъты. Озьбек къардашларнынъ тили иле сёйлегенде, элимдеки къарпыз тюшти-кетти!..

Тертипсиз азбарда, тесадюфен, автобус «кассасына» расткельдим. «Тесадюфен» дегеним себеби, билет кассасыны тапмакъ ичюн де, сехирбаз олмакъ керексинъ. Чюнки, азбарда – дивар тюбюне ерлештирильген маса башында билет сатып отургъан йигитнинъ этрафында, ич бир тюрлю «касса» деген алямет – язы ёкъ. Иште, онынъ билет саткъаныны бар да анъла…

Не де олса, мен йигиттен рус тилинде Брюссель ёнелишине билет сорадым ве онъа америка парасыны – доллар узаттым. О манъа дюльбер франсыз тильде нелердир мыдырдады. Сонъра, мен онынъ айткъанларыны анъламагъанымнынъ фаркъына барса керек, о инглиз тилине кечти. Меним инглиз тилим мартавал олса да, эр алда бири-биримизге фикирлеримизни зар-зорле анълатып олдукъ.

Къыскъа келям, о, америка долларына билет сатувдан ред этти. Билетни ялынъыз евро акъчасына сатаджагъыны бильдирди…

Бу ерде шуны да къайд этмели ки, йигитнинъ рус тилини анъламагъаныны корип, мен бир кереден ана-къырым тилине кечтим. Даа догърусу, меним теляфуз эткен бир къач инглиз сёзлерине догъмуш ана-къырым тилини къарыштырып анълаттым.

Йигитке исте рус тилинде, исте къырым тилинде лафэт. Онъа бунынъ эмиети ёкъ. О эписи бир, экисини де анъламай. Бойле экеч, меним къальбимде: «Я не ичюн о анъламагъан догъмуш къырым тильни дегиль де, эписи бир о анъламагъан рус тильни къулланып лафэтмек кереким деген «менлик» пейда олду.

Шимди Брюссель-Шарлеруа адына халкъара аэропорт азбарында менде иште бойле мантыкълы фикир догъду. Даа догърусы, Авропанынъ юрегинде – Бельгия девлетинде, халкъара тиллер арасында ана-къырым тили биринджи плангъа чыкъты.

Дюньяда энъ татлы, лезетли, къудретли, мукъадес Ана-Сютю иле ашлангъан догъмуш къырым тили сейяремизнинъ ёлларында манъа маневий, рухий, психологик джеэттен эр вакъыт ве эр ерде мусьбет роль ойнады – ёл косьтериджи Джетемен Йылдызгъа чевирильди. Ана-къырым тили дюньянынъ сокъакъларында янъгъырады…

Мен сейяремизнинъ не еринде булунсам да, къаршымдаки инсангъа тильсиз корюнмемек ичюн онынъле ана-къырым тилинде лафэтип башладым. Сонъра «ассистент» сыфатында азачыкъ бильген инглиз тилини ве телефонымдаки тильмачны – терджиманны къулландым.

Бойлеликле, Брюссельден башлап, узун-узадие сеяхат вакъытларында манъа расткельген эр бир эджнебий тиль, ана-къырым тилиме ярдымджы-ассистент ролюни одеди, весселям.

Бу да инкяр этильмейджек акъикъат!..

Сёйлемек истегеним, кассир йигит кесен-кес, «евро»дан башкъа акъчагъа билет сатмайджагъыны бильдирген сонъ, о ерден кене басыкъ ертолени анъдыргъан аэропорт бинасына догърулдым. Бина ичерисине кирип, не бермеген Алла, деп, кене акъча денъиштирильген ерни сораштырып башладым, велякин невбеттеки къыдырувым да мусьбет нетидже бермеди.

Бу арада къаршымда къапысы ачыкъ тургъан уфакъ кафетерияны абайладым. «Я, част!» деп, къапыдан ичери кирдим. Витрин артында булунгъан эсмери сатыджы ханым иле козьлеримиз чатышты.

– Селям алейкум! – дедим ханымгъа ана-къырым тилинде.

Сатыджы ханым, бекленмеден:

– Алейкум селям, – деп, джевапланды.

Догърусы, мен шимди ханымнынъ «селямындан» бираз шашмаладым ве айны заманда пек къувандым. Себеби, бу иранлы азери ханым (буны сонъундан анъладым) мытлакъа меним итиаджымны ерине кетиреджегине эминлик беследим. Эм ойле де олуп чыкъты. Затен, башкъа тюрлю олмакънынъ да чареси ёкъ.

Эбет, ханым башта адет узьре бираз назланды. Сонъра о озюне баягъы файдалы фиятта меним ишимни битирди, яъни мени «евро» акъчасы иле теминледи…

Бойлеликле, мен азбаргъа чыкъып, кене билет саткъан йигитке янаштым. Онъа «евро» узатып, ана-къырым тильде дедим:

– Манъа, лютфен, Брюссельге бир билет беринъиз!

Йигит, мени корюп кулюмсиреди, элимден евроны алды да къайтымы иле билет берди. О бизден бираз авлакъта тургъан автобус тарафкъа къолы иле ишмар этти, кенди тилинде даа нелердир сёйледи. Эбет, о манъа шимди минеджек автобусым хусуста анълатмакъта.

Мен онъа къырым ве франсыз тиллерде:

– Сагъ ол! Мерси! – деп, автобускъа таба кеттим.

Бизде юрген маджар «Икарус»ларны анъдыргъан балабан автобусда энди ерлешип отургъан еди-секиз ёлавджыгъа мен де къошулдым.

Автобус еринден кочьти. Даа догърусы, о, джам киби тюм-тюз ёлгъа чыкъты да, Бельгиянынъ пайтахтына ёл алды.

Бельгия мемлекети гъарбий Авропанынъ меркезинде – Шималий денъиз саиллери боюнда ерлешкен. Мезкюр мемлекет шаркътан Алмания ве Люксембург, шималь беттен исе, Нидерланд девлетлери иле сынъырдаш исе, дженюпте эм де дженюбий гъарпта Франсия иле сынъырдаш. Мейданы бизим Къырымдан бираз зияде олуп, эалиси къарарле, дёрт кере зияде.

Анаяса муджиби, Бельгия девлетини кърал идаре эте. Франсыз ве нидерленд тиллери ресмий девлет тили эсап этиле…

(Ресимде: Брюссель мусюльман Джамиси, 1880 сенеси къурулды. Мында Бельгия Ислям Медениет Меркези ерлешкен.

Джамиде балалар ве уйкенлер ичюн арап тили дерслери кечириле.)

Бизим автобусымыз койлерден, къасабалардан, шеэрчиклерден кечип, элли километр месафени къарарле бир саат этрафларында басып кечти. Брюссельнинъ гъает эски тар сокъакъларындан отип, гот усулында къурулгъан юксек биналар янында токътады. Бу сонъки дуракъ олгъаныны анъладым.

Эр кез иле мен де автобусдан тюштим де, тар сокъакъны, онынъ эки тарафындаки мимарий биналарны сейир эттим. Сонъ, шу биналардан бирисининъ ичине кирдим.

Тышарыда тарашлыкъ олса да, бина ичериси пек кениш. Мында адам да чокъ. Бу ер демирёл вокзалы олгъаныны анъладым. Манъа да кереги шу эди. Себеби, Алла къысмет этсе эки куньден сонъ меним сеяхат ёлум мезкюр вокзалдан поездге минип, Брюссельден он эки километр месафеде – шеэрнинъ шималий-шаркъында ерлешкен Брюссел-Завентем намында халкъара аэропортына бараджам.

Затен, бу шеэрде эки халкъара аэропорт мевджут. Олардан бириси энди бильгенимиз киби басыкъ ертолени анъдыргъан Брюссель-Шарлеруа в Шарлеруа адына халкъара аэропорт олса, экинджиси мен мындан учып кетеджек Брюссель-Завентем аэропорты.

Демирёл вокзалда бираз доландым, Брюссель-Завентем аэропортына кетмек ичюн билетни не ерден аладжагъымны, поездге не ерден минеджегимни огрендим.

Вокзалда кезингенде, сеяхатчы бир украин ханым иле таныш олдум. Ханым озюнинъ эки эвляды иле сеяаткъа чыкъкъан. Къызы инглиз тилини мукеммель бильгенини анъладым.

Ханымнынъ къызы манъа телефонымдаки тильмачтан ве харитадан файдаланмакънынъ баягъы къолай усулыны огретти. Бу къоранта манъа Брюссельнинъ кезиниледжек базы дегерли ерлери хусуста сёйледи…

Шеэрнинъ ады къадимий нидерланд ибареси олуп, bruoc (бруос – батакълыкъ) ве sella (селла – къасаба) демектир. Bruocsella (батакълыкъ узеринде къасаба) манасыны ташый.

Брюссель шеэри VI-нджы асырда мейдангъа кельген.

Гъарбий Авропанынъ юрегинде ерлешкен бу къадимий шеэрнинъ козьге корюнген ерлери пек чокъ демек мумкюн. Брюссель мени эсасен озюнинъ эски гот усулда къурулгъан юксек биналары иле мефтюн этти. Мен къарт Авропанынъ бу къадимий шеэр сокъакъларында кезингенимде, энди козьлерим алышып къалгъан сабыкъ советлер бирлигиндеки шеэрлернинъ (атта Тюркие кентлери) медений-мимарджылыкъ джеэтинден бир тамам фаркълы олгъаныны абайладым. Кендими янъы бир дюнья ичерисинде ис эттим. Мында эр шей, чевре-чет меним козьлериме бам-башкъа ренъкте корюнди…

Брюссельде Авробирлиги (Евросоюз) идареси, НАТО офиси, Бенилюкс* девлетлерининъ Кятибияты киби сыра-сыра халкъара тешкилятлары фаалиет косьтере. Бундан гъайры, мында Тиджарет Меркезлери, Истраат багъчалары, Музейлер… мевджут.

Велякин, Брюссельнинъ меркезинде ерлешкен мешур Гранд-Плас мейданы сеяатчыны бир тамам эсир ала. Шеэрнинъ юреги эсап этильген мезкюр мейдан этрафында XVII-нджи асырда готика усулында къурулгъан биналар, бу джумледен Кърал Эви (XIII а.), Ратуша (XV а.), Гильдия эвлери (XVII а.) киби мимарджылыкъ шахэсерлери шимди гуя юксек подиумда* турып, башларыны магъруране котерип, меним киби бир къырым эвлядына ве арты узюльмеден акъып тургъан сеяхатчыларгъа озьлерининъ къадимиликлерини – текрарланмаз дюльберликлерини нумайыш япмакъталар.

Бир бинъ докъуз юз етмиш бир сенеден итибарен, эр эки йылда бир кере – яз мевсимининъ сонъларында, Гранд-Плас мейданында чечеклерден къоджаман килим ясала. Миллионларле чешит ренъли декоратиф чечеклер вастасы иле бинъ секиз юз квадрат метрни тешкиль эткен мезкюр мейдан дюльбер бир санъат шахэсерине чевириле…

Бойлеликле, меним эки куньлюк Брюссель сеяатым да сонъуна кельди. Буюк теэссуратлар иле мен сабадан, яшагъан миниотелимден чыкъып, якъын ерде ерлешкен демирёл вокзалына джаяв кеттим. Вокзалгъа келип, онынъ биринджи къатында юрген незаретчи-невбетчи зенджи къадыннынъ ярдымы иле, автомат кассадан билет алдым. Сонъ экинджи къаткъа чыкъып, поездге миндим. Поезд учь-дёрт дакъкъадан еринден кочьти ве Брюссель-Завентем халкъара аэропортына догъру ёнельди. Демир копчекли «араба» он эки километр месафени тез арада басып кечти.

Брюссель-Завентем аэропорты озюнинъ мухтешемлиги ве Авропа тертиби иле меним даа кеченлерде келип тюшкен Брюссель-Шарлеруа в Шарлеруа аэропортындан ер иле кок къадар фаркъ эткенини корьдим. Велякин, бунынъ, яъни бойле контрастнынъ – фаркънынъ себебини ойле де анъламадым…

Вакъытым даа олгъаны себеп, аэропорт бинасы ичерисинде бираз долаштым. Онъайтлы кафетерияларнынъ бирисинде къапындым, къаве ичтим.

Бундан сонъ барып, регистрациядан кечтим де, самолёткъа миндим.

Мен Кариб тыйнагъына, даа догърусы Доминикана Республиканынъ Пунта Кана шеэрине ёл алдым…

(Ресимде: Поездда. Брюссель-Завентем аэропорты ёлунда.)