"Taşkentten aytamız! Esselâmun aleyküm, bizim çoq ürmetli diñleycilerimiz! Qırım tilinde yayınları muarririyeti tarafından azırlanılğan "Qaynar çoqraq" muzıkalı informasion radioyayını DÜLBER SEYYAREMİZNİÑ ava dalğalarında!..".

Bundan çerik asır evelsi, ecdadlarımnıñ Altın Beşiginden – Qırımımımdan iraqta, daa doğrusı Taşkent şeerinde Özbekstan Devlet Teleradiokompaniyası çerçivesinde çalışıp kelgen qırım tilinde yayınları muarririyetinde azırlanılğan yayınlar efirge, işte böyle tılsımlı sözlerle çıqa turğan…

Söylemek istegenim, o zamanı bu eyecanlı sözlerni coşqunlıqle mikrofon qarşısında telâfuz yapqanımda, vaqıt-saatı kelir, men dünyanı – aqiqatta DÜLBER SEYYAREMİZNİ dolaşırım degen oylar aqılıma-fikirime kelmedi. Çünki o devirde maña böyle fikir yürütmek, bu aqta arz etmek menim içün hayaliy bir istek, tüşünce ola bilir, vesselâm.

Velâkin şunı da qayd etmeli ki, men aslı da tabiat boyunca romantik olsam, tabiyattan ise, optimistim. Kim bilsin, belki o vaqıtları qalbimniñ gizli bir köşeçiginde Dümanıñ*, Gügonıñ* Parijinde Yelisey alanları ve Versal Sarayı dülberliklerni seyir etmek… Eyfel Qubbesi töpesinde ucu-bucağı körünmegen qadimiy Parij manzarası alğışında qırım qavesini añdırğan qoqulı-lezetli qave içmek… Yahud Rimniñ qadimiy soqaqlarında bu cümleden Köllizey etrafında teren hayallarğa dalıp, adımlar atmaq… Ya da İspaniyanıñ cenübinde yerleşken qudretli İslâm medeniyetiniñ bir bölgesi esap etilgen meşur El Hamranı (Al Ğambr) ziyaret etmek… Temiz – yıq Afina soqaqlarını, andaki eki buçuq biñ yıl evelsi qurulğan mühteşem Akropolni ve bu mücizeviy yükseklikten bütün Afina şeerini seyir etmek… Efsanelerniñ tam manada efsanesi – qadimiy ve aynı zamanda daima genç ekinci Mekke namını qazanğan İstanbul ya da Bursa kibi tarihniñ Beşiklerini, andaki alemşumul Camilerni, yadikârlıqlarnı ziyaret yapmaq, Avropa – Asiya qıtalarnı biri-birinden ayırdı etken masallarğa has Bosfor (İstanbul) boğazı boylap gemilerde seyahat yapmaq – masal içinde bulunmaq… Kanadada alemşumul Niagara Şellâlesine, onıñ sehrli körünişine ayretlenmek (voshişçatsâ)… Merkeziy Amerika tıynağında yerleşken ve aynı zamanda masalnı hatırlatqan Dominikanada – Punta Kana şeerinde kezinmek… İrlandiyanıñ Dublin şeerinde mühteşem eki qatlı avtobuslarğa minip, güya til ile yalanğan temiz-pak şeer soqaqlarını, caddelerini, yüksek binalarnı seyir etmek… kibi ümüt qığılçımı parıldap turğandır… Kim bilsin, belki de, em aqiqatta öyledir.

Allanıñ ikmetile, vaqıt keçtikçe, çoq yıllar zarfında Özbekstan Devlet Teleradiokompaniyası studiyasından qadimiy Seyyaremiz adına göndergen büyük sevgi-ürmet tolu qalb sözlerime cevap-ihsan olaraq, DÜLBER SEYYAREMİZ meni özüniñ cümert bağrına basıp, dünya seyahatına alıp çıqtı. Zanımca, bu da tabiatnıñ bitmez-tükenmez sırlarından biri olsa kerek…

Böylelikle, eki biñ yigirmi dört senesi, mart ayınıñ ortalarında men ikmetli qırım ecdadlarımdan qalğan milliy ve aynı zamanda diniy anane mücibi, Çapçah köyündeki (Qırım) evimde abdez aldım - arındım, eki Rekât sefer Namazını qıldım, soñra Haq Taalânıñ merhametile, üyle avğanda Yer denilgen DÜLBER SEYYAREMİZNİÑ Büyük Yoluna çıqtım…

Menim doğmuş Qara deñizim boyunda yerleşken Soçi şeer halqara aeroportından samolötqa oturıp, İstanbulğa – Ebediy Şeerge keldim. Bu efsaneviy şeer ziyaretini – yapacaq kezintimi kelecekke, yani Avropa-Amerika-Avropa seyahatınıñ soñki basamağına – noqtasına qaldırdım.

İşte, şu sebeple İstanbulğa kelgen künümniñ ertesi künü sabası, Rahmi oğlumnıñ (kiyevim) maña yapqan sürprizine, ediyesine – VIP TRANSFERniñ yüksek seviyede donatılğan ve hızmet köstergen bol-sal arabasına, andaki yımşaq mebellerge yerleşip… Sabiha Gökçen* aeroportına kelip çıqtım. Mından, yani mühteşem Sabiha Gökçen halqara İstanbul aeroportından Belgiyanıñ merkezine – Brüsselge doğru yol aldım.

Eki saatke yaqın vaqıt uçqan samolöt, halq tilinde söylegende, ihtiyar Avropanıñ "yüregine", Brüssel-Şarlerua adına halqara aeroportqa kelip qondı.

Samolöttan çıqıp, Brüssel şeerinden elli kilometr mesafede yerleşken mezkür aeroport binasına kirgende, Avropanıñ aqiqatta bayağı qartayğanını añladım. Sebebi, binanıñ tış ve içeriki körünişinde, göñülge tesir etici qaranlılıq (mrak) sezildi. Özümni nasıldır yarıqaranlıq labirentler ile bağlı balaban yertolede is ettim…

Deycegim, menim "yevro" param olmağanı sebep, "yertolede" aqça deñiştirgen noqtanı qıdırdım, velâkin öyle yerni iç bir labirentte tapmadım.

Aeroportnıñ balaban azbarına çıqqanımda ise, çevre-çette yatqan kâğıtlarnı-püsürliklerni körip, bir tamam taaciplendim! Doğrusı, men şimdi kendimniñ ne yerde bulunğanımnı bile añlamadım. Sebebi, bütün zaman Avropa menim añlı tasavurımda medeniyetli bir qıta sıfatında yaşap keldi. Albu ise, aksine olup çıqtı. Özbek qardaşlarnıñ tili ile söylegende, elimdeki qarpız tüşti-ketti!..

Tertipsiz azbarda, tesadüfen, avtobus "kassasına" rastkeldim. "Tesadüfen" degenim sebebi, bilet kassasını tapmaq içün de, sehirbaz olmaq kereksiñ. Çünki, azbarda – divar tübüne yerleştirilgen masa başında bilet satıp oturğan yigitniñ etrafında, iç bir türlü "kassa" degen alâmet – yazı yoq. İşte, onıñ bilet satqanını bar da añla…

Ne de olsa, men yigitten rus tilinde Brüssel yönelişine bilet soradım ve oña amerika parasını – dollar uzattım. O maña dülber fransız tilde nelerdir mıdırdadı. Soñra, men onıñ aytqanlarını añlamağanımnıñ farqına barsa kerek, o ingliz tiline keçti. Menim ingliz tilim martaval olsa da, er alda biri-birimizge fikirlerimizni zar-zorle añlatıp olduq.

Qısqa kelâm, o, amerika dollarına bilet satuvdan red etti. Biletni yalıñız yevro aqçasına satacağını bildirdi…

Bu yerde şunı da qayd etmeli ki, yigitniñ rus tilini añlamağanını körip, men bir kereden ana-qırım tiline keçtim. Daa doğrusu, menim telâfuz etken bir qaç ingliz sözlerine doğmuş ana-qırım tilini qarıştırıp añlattım.

Yigitke iste rus tilinde, iste qırım tilinde lafet. Oña bunıñ emiyeti yoq. O episi bir, ekisini de añlamay. Böyle ekeç, menim qalbimde: "Ya ne içün o añlamağan doğmuş qırım tilni degil de, episi bir o añlamağan rus tilni qullanıp lafetmek kerekim degen "menlik" peyda oldu.

Şimdi Brüssel-Şarlerua adına halqara aeroport azbarında mende işte böyle mantıqlı fikir doğdu. Daa doğrusı, Avropanıñ yüreginde – Belgiya devletinde, halqara tiller arasında ana-qırım tili birinci planğa çıqtı.

Dünyada eñ tatlı, lezetli, qudretli, muqades Ana-Sütü ile aşlanğan doğmuş qırım tili seyyaremizniñ yollarında maña maneviy, ruhiy, psihologik ceetten er vaqıt ve er yerde müsbet rol oynadı – yol kösterici Cetemen Yıldızğa çevirildi. Ana-qırım tili dünyanıñ soqaqlarında yañğıradı…

Men seyyaremizniñ ne yerinde bulunsam da, qarşımdaki insanğa tilsiz körünmemek içün onıñle ana-qırım tilinde lafetip başladım. Soñra "assistent" sıfatında azaçıq bilgen ingliz tilini ve telefonımdaki tilmaçnı – tercimannı qullandım.

Böylelikle, Brüsselden başlap, uzun-uzadiye seyahat vaqıtlarında maña rastkelgen er bir ecnebiy til, ana-qırım tilime yardımcı-assistent rolüni ödedi, vesselâm.

Bu da inkâr etilmeycek aqiqat!..

Söylemek istegenim, kassir yigit kesen-kes, "yevro"dan başqa aqçağa bilet satmaycağını bildirgen soñ, o yerden kene basıq yertoleni añdırğan aeroport binasına doğruldım. Bina içerisine kirip, ne bermegen Alla, dep, kene aqça deñiştirilgen yerni soraştırıp başladım, velâkin nevbetteki qıdıruvım da müsbet netice bermedi.

Bu arada qarşımda qapısı açıq turğan ufaq kafeteriyanı abayladım. "Ya, çast!" dep, qapıdan içeri kirdim. Vitrin artında bulunğan esmeri satıcı hanım ile közlerimiz çatıştı.

– Selâm aleyküm! – dedim hanımğa ana-qırım tilinde.

Satıcı hanım, beklenmeden:

– Aleyküm selâm, – dep, cevaplandı.

Doğrusı, men şimdi hanımnıñ "selâmından" biraz şaşmaladım ve aynı zamanda pek quvandım. Sebebi, bu iranlı azeri hanım (bunı soñundan añladım) mıtlaqa menim itiacımnı yerine ketirecegine eminlik besledim. Em öyle de olup çıqtı. Zaten, başqa türlü olmaqnıñ da çaresi yoq.

Ebet, hanım başta adet üzre biraz nazlandı. Soñra o özüne bayağı faydalı fiyatta menim işimni bitirdi, yani meni "yevro" aqçası ile teminledi…

Böylelikle, men azbarğa çıqıp, kene bilet satqan yigitke yanaştım. Oña "yevro" uzatıp, ana-qırım tilde dedim:

– Maña, lütfen, Brüsselge bir bilet beriñiz!

Yigit, meni körüp külümsiredi, elimden yevronı aldı da qaytımı ile bilet berdi. O bizden biraz avlaqta turğan avtobus tarafqa qolı ile işmar etti, kendi tilinde daa nelerdir söyledi. Ebet, o maña şimdi minecek avtobusım hususta añlatmaqta.

Men oña qırım ve fransız tillerde:

– Sağ ol! Mersi! – dep, avtobusqa taba kettim.

Bizde yürgen macar "İkarus"larnı añdırğan balaban avtobusda endi yerleşip oturğan yedi-sekiz yolavcığa men de qoşuldım.

Avtobus yerinden köçti. Daa doğrusı, o, cam kibi tüm-tüz yolğa çıqtı da, Belgiyanıñ paytahtına yol aldı.

Belgiya memleketi ğarbiy Avropanıñ merkezinde – Şimaliy deñiz sailleri boyunda yerleşken. Mezkür memleket şarqtan Almaniya ve Lüksemburg, şimal betten ise, Niderland devletleri ile sıñırdaş ise, cenüpte em de cenübiy ğarpta Fransiya ile sıñırdaş. Meydanı bizim Qırımdan biraz ziyade olup, ealisi qararle, dört kere ziyade.

Anayasa mücibi, Belgiya devletini qral idare ete. Fransız ve niderlend tilleri resmiy devlet tili esap etile…

(Resimde: Brüssel müsülman Camisi, 1880 senesi quruldı. Mında Belgiya İslâm Medeniyet Merkezi yerleşken.

Camide balalar ve üykenler içün arap tili dersleri keçirile.)

Bizim avtobusımız köylerden, qasabalardan, şeerçiklerden keçip, elli kilometr mesafeni qararle bir saat etraflarında basıp keçti. Brüsselniñ ğayet eski tar soqaqlarından ötip, got usulında qurulğan yüksek binalar yanında toqtadı. Bu soñki duraq olğanını añladım.

Er kez ile men de avtobusdan tüştim de, tar soqaqnı, onıñ eki tarafındaki mimariy binalarnı seyir ettim. Soñ, şu binalardan birisiniñ içine kirdim.

Tışarıda taraşlıq olsa da, bina içerisi pek keniş. Mında adam da çoq. Bu yer demiryol vokzalı olğanını añladım. Maña da keregi şu edi. Sebebi, Alla qısmet etse eki künden soñ menim seyahat yolum mezkür vokzaldan poyezdge minip, Brüsselden on eki kilometr mesafede – şeerniñ şimaliy-şarqında yerleşken Brüssel-Zaventem namında halqara aeroportına baracam.

Zaten, bu şeerde eki halqara aeroport mevcut. Olardan birisi endi bilgenimiz kibi basıq yertoleni añdırğan Brüssel-Şarlerua v Şarlerua adına halqara aeroport olsa, ekincisi men mından uçıp ketecek Brüssel-Zaventem aeroportı.

Demiryol vokzalda biraz dolandım, Brüssel-Zaventem aeroportına ketmek içün biletni ne yerden alacağımnı, poyezdge ne yerden minecegimni ögrendim.

Vokzalda kezingende, seyahatçı bir ukrain hanım ile tanış oldum. Hanım özüniñ eki evlâdı ile seyaatqa çıqqan. Qızı ingliz tilini mükemmel bilgenini añladım.

Hanımnıñ qızı maña telefonımdaki tilmaçtan ve haritadan faydalanmaqnıñ bayağı qolay usulını ögretti. Bu qoranta maña Brüsselniñ kezinilecek bazı degerli yerleri hususta söyledi…

Şeerniñ adı qadimiy niderland ibaresi olup, bruoc (bruos – bataqlıq) ve sella (sella – qasaba) demektir. Bruocsella (bataqlıq üzerinde qasaba) manasını taşıy.

Brüssel şeeri VI-ncı asırda meydanğa kelgen.

Ğarbiy Avropanıñ yüreginde yerleşken bu qadimiy şeerniñ közge körüngen yerleri pek çoq demek mümkün. Brüssel meni esasen özüniñ eski got usulda qurulğan yüksek binaları ile meftün etti. Men qart Avropanıñ bu qadimiy şeer soqaqlarında kezingenimde, endi közlerim alışıp qalğan sabıq sovetler birligindeki şeerlerniñ (atta Türkiye kentleri) medeniy-mimarcılıq ceetinden bir tamam farqlı olğanını abayladım. Kendimi yañı bir dünya içerisinde is ettim. Mında er şey, çevre-çet menim közlerime bam-başqa reñkte köründi…

Brüsselde Avrobirligi (Yevrosoyuz) idaresi, NATO ofisi, Benilüks* devletleriniñ Kâtibiyatı kibi sıra-sıra halqara teşkilâtları faaliyet köstere. Bundan ğayrı, mında Ticaret Merkezleri, İstraat bağçaları, Müzeyler… mevcut.

Velâkin, Brüsselniñ merkezinde yerleşken meşur Grand-Plas meydanı seyaatçını bir tamam esir ala. Şeerniñ yüregi esap etilgen mezkür meydan etrafında XVII-nci asırda götika usulında qurulğan binalar, bu cümleden Qral Evi (XIII a.), Ratuşa (XV a.), Gildiya evleri (XVII a.) kibi mimarcılıq şaheserleri şimdi güya yüksek podiumda* turıp, başlarını mağrurane köterip, menim kibi bir qırım evlâdına ve artı üzülmeden aqıp turğan seyahatçılarğa özleriniñ qadimiliklerini – tekrarlanmaz dülberliklerini numayış yapmaqtalar.

Bir biñ doquz yüz yetmiş bir seneden itibaren, er eki yılda bir kere – yaz mevsiminiñ soñlarında, Grand-Plas meydanında çeçeklerden qocaman kilim yasala. Millionlarle çeşit reñli dekoratif çeçekler vastası ile biñ sekiz yüz kvadrat metrni teşkil etken mezkür meydan dülber bir sañat şaheserine çevirile…

Böylelikle, menim eki künlük Brüssel seyaatım da soñuna keldi. Büyük teessuratlar ile men sabadan, yaşağan miniotelimden çıqıp, yaqın yerde yerleşken demiryol vokzalına cayav kettim. Vokzalğa kelip, onıñ birinci qatında yürgen nezaretçi-nevbetçi zenci qadınnıñ yardımı ile, avtomat kassadan bilet aldım. Soñ ekinci qatqa çıqıp, poyezdge mindim. Poyezd üç-dört daqqadan yerinden köçti ve Brüssel-Zaventem halqara aeroportına doğru yöneldi. Demir köpçekli "araba" on eki kilometr mesafeni tez arada basıp keçti.

Brüssel-Zaventem aeroportı özüniñ mühteşemligi ve Avropa tertibi ile menim daa keçenlerde kelip tüşken Brüssel-Şarlerua v Şarlerua aeroportından yer ile kök qadar farq etkenini kördim. Velâkin, bunıñ, yani böyle kontrastnıñ – farqnıñ sebebini öyle de añlamadım…

Vaqıtım daa olğanı sebep, aeroport binası içerisinde biraz dolaştım. Oñaytlı kafeteriyalarnıñ birisinde qapındım, qave içtim.

Bundan soñ barıp, registratsiyadan keçtim de, samolötqa mindim.

Men Karib tıynağına, daa doğrusı Dominikana Respublikanıñ Punta Kana şeerine yol aldım…

(Resimde: Poyezdda. Brüssel-Zaventem aeroportı yolunda.)