Къадимий Къырымстан дияры ве къараманане къырым миллети мевзусына мураджаат этип кельген Абдулла Шер, Барот Исроиль, Уктам Хакимали киби бир талай озьбек иджадий интеллектуаллар сырасына, акъикъатта «эдебият челигини» анъдыргъан Темир Пулат да къошула.

Бу заты алийлернинъ эм исми, эм де сойады демир ве челик – маден «сулялесине» аит олуп, айны шу «сюляле» эснасында шекилленди. Чюнки Алланынъ ирадеси иле, эр бир инсан терен мана ташыгъан кенди ады иле шекилленип бара.

Эм, керчек, Темир агъамызнынъ ирадеси де, тюшюнджеси де, табияты да, фикир юрютиви де – бутюн фельсефеси челик киби къавий. Атта онынъ тыш корюниши биле гъает пишкин челикни анъдыра. Эбет, бойле исимни ве сойадны ташыгъан инсанда энди алельхусус олуп къалгъан табият ве омюр чизгилери мытлакъа онынъ яраткъан эсерлеринде де акс олуна.

Языджынынъ къалеми астындан чыкъкъан икяе, повесть, романларнынъ саифелеринден ер алгъан бедий къараманлар да, онынъ озюне бенъзейлер. Башкъаджа сёйлейджек олсакъ, эсер къараманлары да Темир Пулат киби челик ирадели шахслардыр.

Муэллиф эбедиеттен ер алгъан бу къараманларны зенгин фольклор «сандыгъы»ндан, тарих къатламларындан ве мытлакъа замандашларынынъ арасындан тапып чыкъара. Иште, къалем саиби ойле шахсиетлерге базанып, бедий эсерлер ярата. Онынъ «Къаплыбакъа Тарази» («Черепаха Тарази»), «Тикбаш бухаралынынъ терджимеиалы» («Жизнеописание строптивого бухарца»), «Бухара эвинде къызгъын вакъиалар» («Страсти бухарского дома») ве дигер эсерлеринде – романларында иште тамам бойле челик ирадели къараманларгъа расткелесинъ.

Темир Пулат, челик ирадели инсанларны къырым миллетинде де булды. Нетиджеде айдын, парлакъ къырымлы шахслар эсасында «Дженнеттен къувулув» («Изгнание из Рая»), «Бир авдетнинъ тарихы» («История одного возвращения»), «Олюмге «Ёкъ!» де!» («Скажи смерти, «Нет!») серлевалы роман ве повестьлер догъду.

Занымджа, Темир Пулат озюнинъ невбеттеки «Самурайлар театросы»* («Театр самураев») эсеринде де, акъикъатта челик ирадели шахсларнынъ эписини бир ерге топлады. Булар Ботана, Акено, Кимура, Горо, Акира, генерал Охара, Абэ, Шима – олар чокълар, юзлерле… эписи Квантун ордусынынъ арбий эсирлери.

Мезкюр романда япон эсирлернинъ алайы самурайлар** киби челик ирадели шахслар сыфатында джанланалар. Окъуйыджы бу чизгилерни оларнынъ самурайларгъа хас арекетлеринде, яшайыш тарзында коре, буны бутюн барлыгъы иле ис эте.

Япон арбий эсирлери иле ян-янаша турып Мустафаев, Шайхов, Къуртчы, академик Гусев, Барон фон Гумбольд киби кене челик ирадели шахыслар чалышалар.

Алишер Навоий*** ады бериледжек театронынъ къуруджылыкъ мейданы, табиат тарафындан саналаштырылгъан кок тюбюндеки джанлы театро санасыны анъдыра. Къуруджылыкъ ишлери кеткен мейданда – «санада», гуя къадимий япон самурайларнынъ акс-седалары эшитилип тургъан киби келе.

Мезкюр «акс-седалар» ичинде коммунистлер къурумы тарафындан къыргъынлыкъкъа укюм этильген къадимий къырым миллетине менсюп, экинджи джиан дженки иштиракчиси, лейтенант Асан Къуртчы да къарышып кете. Асан Къуртчы самурайлар несили киби, терен тарих къатламларындан негиз атып кельген тавэрлер – къырым несилинден олуп, о да омюрнинъ аят-мемат гирдабындан даа зияде пишкинлешип чыкъкъан челик ирадели къарамандыр…

Меним сёйлемек истегеним, Темир Пулат озюнинъ невбеттеки романында да кенди адына хас челик ирадели шахсларны бир ерге топлап, аятнынъ ич бир тюрлю афаты, фаджиасы – эскенджеси оларнынъ ираделерини къырып – беллерини буктюрип оламагъаныны ифаделемеге арекет этти. О буны театронынъ къуруджылыкъ мейданында, ачыкъ кок тюбюндеки санада «Самурайлар театросы»нынъ «ильки темсилинде – премьерасында» нумайыш этти. Албу исе, муэллифнинъ эдебият джерьянында эльде эткен невбеттеки мувафакъиетидир – енъишидир.

Занымджа, эфсаневий тюркнинъ – къудретли Аттиланынъ несилине менсюп икметли озьбек халкъы энди «азыр – табий сценарие»ге къавий темель къойылгъан «Самурайлар театросы» эсерине дикъкъат этмели. Яъни чокътан къурулып битирильген Алишер Навоий адына опера ве балет Девлет Академик Буюк театронынъ**** санасында «Самурайлар театро»сыны саналаштырмакъ вакъыты кельди. Бойле япылгъан такъдирде театроны къургъан япон арбий эсирлернинъ – самурайларнынъ рухлары эр кезден шад олур эди.

Бундан гъайры эсирлернинъ эдждадлары – умумен япон халкъы озьбек халкъандан миннетдар оладжагъы шубесиздир. Къудретли тюрк къавмынынъ сагълам бир далы эсап этильген озьбек халкъына, озюнинъ бойле интеллектуаль арекети иле япон миллетинден кери къалмагъаныны бутюн дюньягъа нумайыш япув имкяны догъаджакъ.

Энъ эсасы, адалетпервер Мир Алишер Навойининъ рухы кенди несиллеринден шад оладжакъ.

Бу да инкяр этильмейджек акъикъат!

МУЭЛЛИФТЕН (постскриптум ерине)

*«Самурайлар театросы» (Роман) – Темир Пулатнынъ «Дженнеттен къувулув», «Олюмге «Ёкъ!» де», «Бир авдетнинъ тарихы» эсерлери киби онынъ мезкюр романы да «КЪЫРЫМ» муарририетининъ тешеббюси иле русчадан къырым тилине чевирилип, агъымыздаки 2020 сенеси толусы иле «КЪЫРЫМ» газетинде дердж этильди. Невбеттеки «Самурайлар театросы» романнынъ да ана тилине басылып чыкъувы исе, къырым миллий эдебиятында эльде этильген невбеттеки енъиштир, мувафакъиеттир, буюк вакъиадыр.

Терен мундериджели эм де гъает кениш севиели – диапазонлы «КЪЫРЫМ»гъа ве айны заманда Ветан, Миллет, Халкъ огърунда гедже-куньдюз манълай терини тёкюп усанмадан чалышып кельген онынъ аджайип ве айны заманда гъает алидженап хадимлерине ЭВАЛЛА! Аллау Теаля сизлерге, урьметли «КЪЫРЫМ»нынъ хадимлери, эр вакъыт ве эр ерде ярдымджы олсун, кенди мерхаметинден махрум япмасын – имандан айырмасын джумле къырымлар иле берабер! Амин.

**Самурай – Японияда самурайлар арбий табакъасы 7-нджи юзйыллыкънынъ орталарында пейда олду. Мифик дестанлары ве Будда талиматы эсасында мейдангъа кельген мезкюр арбий табакъанынъ эсас аскерлик еткини олюмге, къоркъугъа, агърыгъа битарафлы бакъувдыр – янашувдыр. Самурайнынъ эсас табият чизгиси – сабырлы, джесаретли, къоркъубильмез, мерд юрекли, чыдамлылыкътыр.

***Алишер Навои (1441 – 1501) – шаир, мутефеккир, девлет эрбабы, озьбек эдебий тилининъ эсасчысы.

****Алишер Навоий адына опера ве балет Буюк театросы къуруджылыгъында (Ташкент шеэри) Квантун ордусынынъ япон арбий эсирлери чалыштырылды, (1945 – 1947). Мезкюр тарихий театронынъ къапылары исе, 1947 сенесининъ экинджи ярысында ачылды.