Kadimiy Qırımstan diyarı ve qaramanane qırım milleti mevzusına muracaat etip kelgen Abdulla Şer, Barot İsroil, Uktam Hakimali kibi bir talay özbek icadiy intellektuallar sırasına, aqiqatta "edebiyat çeligini" añdırğan Temir Pulat da qoşula.

Bu zatı aliylerniñ em ismi, em de soyadı demir ve çelik – maden "sulâlesine" ait olup, aynı şu "sülâle" esnasında şekillendi. Çünki Allanıñ iradesi ile, er bir insan teren mana taşığan kendi adı ile şekillenip bara.

Em, kerçek, Temir ağamıznıñ iradesi de, tüşüncesi de, tabiyatı da, fikir yürütivi de – bütün felsefesi çelik kibi qaviy. Atta onıñ tış körünişi bile ğayet pişkin çelikni añdıra. Ebet, böyle isimni ve soyadnı taşığan insanda endi alelhusus olup qalğan tabiyat ve ömür çizgileri mıtlaqa onıñ yaratqan eserlerinde de aks oluna.

Yazıcınıñ qalemi astından çıqqan ikâye, povest, romanlarnıñ saifelerinden yer alğan bediy qaramanlar da, onıñ özüne beñzeyler. Başqaca söyleycek olsaq, eser qaramanları da Temir Pulat kibi çelik iradeli şahslardır.

Müellif ebediyetten yer alğan bu qaramanlarnı zengin folklor "sandığı"ndan, tarih qatlamlarından ve mıtlaqa zamandaşlarınıñ arasından tapıp çıqara. İşte, qalem saibi öyle şahsiyetlerge bazanıp, bediy eserler yarata. Onıñ "Qaplıbaqa Tarazi" ("Çerepaha Tarazi"), "Tikbaş buharalınıñ tercimeialı" ("Jizneopisaniye stroptivogo buhartsa"), "Buhara evinde qızğın vaqialar" ("Strasti buharskogo doma") ve diger eserlerinde – romanlarında işte tamam böyle çelik iradeli qaramanlarğa rastkelesiñ.

Temir Pulat, çelik iradeli insanlarnı qırım milletinde de buldı. Neticede aydın, parlaq qırımlı şahslar esasında "Cennetten quvuluv" ("İzgnaniye iz Raya"), "Bir avdetniñ tarihı" ("İstoriya odnogo vozvraşçeniya"), "Ölümge "Yoq!" de!" ("Skaji smerti, "Net!") serlevalı roman ve povestler doğdu.

Zanımca, Temir Pulat özüniñ nevbetteki "Samuraylar teatrosı"* ("Teatr samurayev") eserinde de, aqiqatta çelik iradeli şahslarnıñ episini bir yerge topladı. Bular Botana, Akeno, Kimura, Goro, Akira, general Ohara, Abe, Şima – olar çoqlar, yüzlerle… episi Kvantun ordusınıñ arbiy esirleri.

Mezkür romanda yapon esirlerniñ alayı samuraylar** kibi çelik iradeli şahslar sıfatında canlanalar. Oquyıcı bu çizgilerni olarnıñ samuraylarğa has areketlerinde, yaşayış tarzında köre, bunı bütün barlığı ile is ete.

Yapon arbiy esirleri ile yan-yanaşa turıp Mustafayev, Şayhov, Qurtçı, akademik Güsev, Baron fon Gumbold kibi kene çelik iradeli şahıslar çalışalar.

Alişer Navoiy*** adı berilecek teatronıñ qurucılıq meydanı, tabiat tarafından sanalaştırılğan kök tübündeki canlı teatro sanasını añdıra. Qurucılıq işleri ketken meydanda – "sanada", güya qadimiy yapon samuraylarnıñ aks-sedaları eşitilip turğan kibi kele.

Mezkür "aks-sedalar" içinde kommunistler qurumı tarafından qırğınlıqqa üküm etilgen qadimiy qırım milletine mensüp, ekinci cian cenki iştirakçisi, leytenant Asan Qurtçı da qarışıp kete. Asan Qurtçı samuraylar nesili kibi, teren tarih qatlamlarından negiz atıp kelgen taverler – qırım nesilinden olup, o da ömürniñ ayat-memat girdabından daa ziyade pişkinleşip çıqqan çelik iradeli qaramandır…

Menim söylemek istegenim, Temir Pulat özüniñ nevbetteki romanında da kendi adına has çelik iradeli şahslarnı bir yerge toplap, ayatnıñ iç bir türlü afatı, faciası – eskencesi olarnıñ iradelerini qırıp – bellerini büktürip olamağanını ifadelemege areket etti. O bunı teatronıñ qurucılıq meydanında, açıq kök tübündeki sanada "Samuraylar teatrosı"nıñ "ilki temsilinde – premyerasında" numayış etti. Albu ise, müellifniñ edebiyat ceryanında elde etken nevbetteki muvafaqiyetidir – yeñişidir.

Zanımca, efsaneviy türkniñ – qudretli Attilanıñ nesiline mensüp ikmetli özbek halqı endi "azır – tabiy stsenariye"ge qaviy temel qoyılğan "Samuraylar teatrosı" eserine diqqat etmeli. Yani çoqtan qurulıp bitirilgen Alişer Navoiy adına opera ve balet Devlet Akademik Büyük teatronıñ**** sanasında "Samuraylar teatro"sını sanalaştırmaq vaqıtı keldi. Böyle yapılğan taqdirde teatronı qurğan yapon arbiy esirlerniñ – samuraylarnıñ ruhları er kezden şad olur edi.

Bundan ğayrı esirlerniñ ecdadları – umumen yapon halqı özbek halqandan minnetdar olacağı şübesizdir. Qudretli türk qavmınıñ sağlam bir dalı esap etilgen özbek halqına, özüniñ böyle intellektual areketi ile yapon milletinden keri qalmağanını bütün dünyağa numayış yapuv imkânı doğacaq.

Eñ esası, adaletperver Mir Alişer Navoyiniñ ruhı kendi nesillerinden şad olacaq.

Bu da inkâr etilmeycek aqiqat!

MÜELLİFTEN (postskriptum yerine)

*"Samuraylar teatrosı" (Roman) – Temir Pulatnıñ "Cennetten quvuluv", "Ölümge "Yoq!" de", "Bir avdetniñ tarihı" eserleri kibi onıñ mezkür romanı da "QIRIM" muarririyetiniñ teşebbüsi ile rusçadan qırım tiline çevirilip, ağımızdaki 2020 senesi tolusı ile "QIRIM" gazetinde derc etildi. Nevbetteki "Samuraylar teatrosı" romannıñ da ana tiline basılıp çıquvı ise, qırım milliy edebiyatında elde etilgen nevbetteki yeñiştir, muvafaqiyettir, büyük vaqiadır.

Teren mündericeli em de ğayet keniş seviyeli – diapazonlı "QIRIM"ğa ve aynı zamanda Vetan, Millet, Halq oğrunda gece-kündüz mañlay terini töküp usanmadan çalışıp kelgen onıñ acayip ve aynı zamanda ğayet alicenap hadimlerine EVALLA! Allau Tealâ sizlerge, ürmetli "QIRIM"nıñ hadimleri, er vaqıt ve er yerde yardımcı olsun, kendi merhametinden mahrum yapmasın – imandan ayırmasın cümle qırımlar ile beraber! Amin.

**Samuray – Yaponiyada samuraylar arbiy tabaqası 7-nci yüzyıllıqnıñ ortalarında peyda oldu. Mifik destanları ve Budda talimatı esasında meydanğa kelgen mezkür arbiy tabaqanıñ esas askerlik yetkini ölümge, qorquğa, ağrığa bitaraflı baquvdır – yanaşuvdır. Samuraynıñ esas tabiyat çizgisi – sabırlı, cesaretli, qorqubilmez, merd yürekli, çıdamlılıqtır.

***Alişer Navoi (1441 – 1501) – şair, mütefekkir, devlet erbabı, özbek edebiy tiliniñ esasçısı.

****Alişer Navoiy adına opera ve balet Büyük teatrosı qurucılığında (Taşkent şeeri) Kvantun ordusınıñ yapon arbiy esirleri çalıştırıldı, (1945 – 1947). Mezkür tarihiy teatronıñ qapıları ise, 1947 senesiniñ ekinci yarısında açıldı.