Гедженинъ дер маали…

Мен, бираз тыныш алмакъ ичюн, язы маса башындан къалкътым да, чардакъкъа чыкътым. Ачыкъ пенджере къаршысында турып, бол-сал нефес алдым. Чапчах коюнинъ гедже манзарасыны сейир эттим. Кимер эвлерде чыракълар энди сёнген, базы пенджерелерде исе, даа ышыкълар корюне. Кой яваш-яваш юкъугъа далмакъта.

Койнинъ сыртында, зифт къаранлыкъ кийимге – къара урбагъа бурюнген юксек дагъ насылдыр эфсаневий махлюкъатны анъдыра. О шимди, гуя койни ве онынъ ортасындан кечкен сабыкъ Пошта ёлуны къорумакъта.

Догърусы, мен мында келип ерлешкенимден берли, Акъмесджид – Багъчасарай ёлунынъ къабыргъасында тургъан бу койнинъ тарихий намыны чокъ араштырдым, сораштырдым, эски менбалардан, хариталардан усанмадан къыдырдым. «Арагъан Мевлямыны булур» дегенлери киби, ниает мезкюр койнинъ ады Чапчах олгъаныны анъладым. Буны манъа къомшу Аджыбике коюнде яшагъан гъает аджайип инсан – кой молласы Сейран Абдураман Огълу сёйледи. Сейран Эфенди бойле меракълы тарихий малюматны бу орталыкъларда догъуп оськен къартлардан эшиткен…

Эвеллери, мезкюр Пошта ёлунда ерлешкен бу уфакъ койде учь-дёрт ходжалыкъ олгъан. Мында, койнинъ шималь тарафындаки дагъ беттен чектирилип кетирильген улукътан – чешмеден номай чокъракъ сувы акъкъан. Буз киби салкъын, бал киби татлы сув келип, балабан чапчах ичине акъып тюшкен. Бойле даа бир къач чапчах олуп, чокъракъ сувы биринджи чапчахтан экинджисине, сонъ учюнджисине… акъып, чапчахларнынъ эписини толдурып тургъан. Ёлдан кечкен-кеткен кишилер, арабалар бу ерде токъталып ял алгъанлар – атларыны суваргъанлар, «Къаве»де къапынгъанлар… Зем-Зем киби лезетли чешме башында раатлангъан сонъра кене ёлларына реван олгъанлар.

Бундан къарарле он – он беш йыл эвельси, сабыкъ Пошта ёлундан тахминле юз адым ичериде, бир заманлары чапчахлар тургъан ерде о тарихий кечмишнинъ акс-седасы сыфатында, номай олмаса да, чокъракъ сувы акъа эди. Меним эвимде даима о тарихий чешмеден кетирильген бир-эки къопкъа сувы ола тургъан.

Не олду-не олмады, сув бир кереден чекильди кетти. Бунынъ себебини анъламагъа тырыштым. Кимдир сувны кенди азбарына кечирген эмиш… Кимдир даа бир шей япкъан эмиш… Эмиш-демишлер етерли эди.

Велякин о заманы ишлерим-проблемлерим чокълугъындан олса керек, бунынъ сонъуна чыкъып оламадым…

Бугунь де-бугунь эп сыланып тургъан о тарихий чешме еринде яш джевиз теречиги осьмекте. Чешменинъ янчыгъындан кечкен сокъакъ исе, ресмий суретте Чешмели («Фонтанная») намыны ташый.

Мен чардакътан кабинетиме къайтып кирдим. Интернеттен фейсбук саифесини ачтым. Козюме Эльмаз ханымнынъ язылары илишти. Озюнинъ дюльбер сеси иле La Skala*** санасыны яраштырмакъ къабилиетине малик санъаткяр ве айны заманда мундериджели, меракълы телевизион яйынлары иле сейирджилернинъ алгъышыны къазанып кельген журналист Эльмаз Асан менимле субет япмакъ истегини бильдирмекте. Мен Эльмаз ханымгъа субетни насыл мевзуда алып бармакъ истегенини сорап яздым. О манъа джевап язды. Бойлеликле, бизлер язув шекильде бираз къонуштыкъ.

Сонъра, мен азачыкъ ял алмакъ ичюн маса башындан къалкътым да, дивар бою ерлешкен ятакъкъа узандым.

Эльмаз ханым ве онынъ теклифи башымда эп доланмакъта. Затен, мен эр вакъыт имкяныма коре бу генч ханымнынъ яйынларыны сейир этмеге ынтылам. Яйынларны меракълы азырлай. Журналистика тертибине – этикетине риает этмеге тырыша. Кендисини сербест тута. Башта озю ве телесейирджилер арасында копюр къура. Сонъра бу копюрни субетдеши иле багълай. Нетиджеде учь кошели тылсымлы багъ пейда ола. Мына шимди де…

Эльмаз Асан: Селям алейкум сайгъылы телесейирджилер! Акъшам шерифлеринъиз хайырлы олсун!..

Бизим гъает икметли сейирджилеримиз, мусааденъизле, сизге бугуньки мусафиримизни – Юсуф оджаны такъдим этмек истейим…

Оджам, студиямызгъа хош-сефагъа кельдинъиз!

Юсуф оджа: Хош булдыкъ, ханымэфендим!

Эльмаз Асан: Юсуф оджа, сизинъ рухсетинъизле бир кереден макъсадкъа кечмек истейим. Бугуньки субетни энди алышылып къалынгъан къалыпта – усулда кечирмеден, мен сизге бир тамам сербестлик яратмакъ истедим. Яъни, меним айтаджагъым, сиз истеген мевзуда сёз юрюте билесинъиз. Мен исе, сизинъ сёзлеринъизде бир де-бир анълашылмагъан фикир пейда олгъан киби олса, сизни токътатам ве суаль берем. Бойле алельхусус субетке разысынъызмы! Эгер де разы олсанъыз, бизим гъает сабырлы, икметли сейирджилеримиз де бунъа мытлакъа разы олурлар беллейм.

Юсуф оджа: Эльмаз ханым, сиз къонакъбайсынъыз, мен исе, сизинъ мусафиринъизим. Икметли эдждадларымыздан мирас къалгъан зенгин урф-адетлеримизге бойсунаракъ, сиз не десенъиз шай да оладжакъ. Мен разым.

Эльмаз Асан: Ойле исе, оджам, «Бисмилля!» деп, башладыкъ.

Юсуф оджа: Эльмаз ханым, энъ эвеля, сизинъ манъа яраткъан фурсаттан файдаланып, шимди бизлерни сейир этмекте олгъан чокъмиллетли телесейирджилерге: «Эсселямун алейкум! – демек истейим. – Джумленъизнинъ къальбинъизде Ветан Севгиси киби Мукъаддес Севги алеви ич бир вакъыт сёнмесин! Аксине о буюк, къудретли, Иляйи бир Севги Мешъалине чевирильсин. Бу Мукъаддес Севги Мешъали денъиз фенери киби сизлерни догъру ёлдан – Ветан ёлундан шашыртмасын!..».

Эльмаз Асан: Амин Я-Рабби!

Юсуф оджа: Амин… Ханым, эр бир инсаннынъ екяне анасы олгъаны киби, онынъ Ветаны да екянедир.

Даа теренге даладжакъ олсакъ, бизим бутюн къырым аналарымызнынъ екяне анасы Къырымдыр.

Билесинъизми, занымджа, инсан хатырасындан эр шейни сильмек мумкюн. Велякин, мукъаддес Ананы ве мукъаддес Ветанны хатырадан сильмекнинъ иляджы ёкъ. Образлы сёйлегенде, Анагъа ве Ветангъа нисбетен олгъан къудретли севги вирусына къаршы вакцина аля бугунедже тапылмады.

Тоталитар-коммунистлер къурумына аит «ильмий-тедкъикъат-джеза» институтлары бу меселе узеринде япмагъан «амелиятлары» къалмады. Мезкюр «ильмий» араштырувларгъа эсапсыз сермия быракъылды. Бойле «ильмий лаборатория» черчивесинде къырымлар узеринден теджрибелер кечирильди. Велякин оларнынъ бириси де, чултутмады.

Эбет, бельки де мезкюр «лабораториялар» бир я да «бир бучукъ» нуфускъа якъын манкъурт**** яратып олгъандыр. Амма бу, юзден тек бир фаизни тешкиль эте биле, весселям…

Эльмаз Асан: Оджам, багъышланъыз, сиз манкъурт акъкъында сёз юрютесинъиз. Я «манкъурт» келимеси, демичик анъылгъан вируснынъ бир де бир чешити дегильми экен, аджеба.

Юсуф оджа: Догъру, Эльмаз ханым, акъикъатта ойле. Империя дагъылгъан сонъра, коммунистлер къурумынынъ базы «гъаелери» вирус сыфатында къафаларымызда ойле ерлешип къалды ки, бизлер кимерде онынъ тесирине къапылып, не ишлеп къойгъанымызнынъ фаркъына биле барып оламаймыз.

Меселя, большевиклер – коммунистлер чар акимиетини девирмеден эвель адамлар, джемаат о я да бу шахсны, эрбабны онынъ къабири башында яхуд ибадетханеде… анъа тургъанлар. Велякин, «эбедий пекинюв» гъаеси иле кельген коммунистлер ве оларнынъ акимиети халкънынъ асырлар зарфында шекилленип – джуляланып кельген сагълам фикирини зайыфлаштырмакъ, сонъра исе зайыфлашкъан фикирни бир тамам гъайып этмек ичюн дюрбелер, ибадетханелер, атта мезарлыкълар тургъан ерлерде чешит имтиязлы «институтларны» мейдангъа кетирдилер. Коммунистлер къурумынынъ ёлбашчыларына – «эрбапларына» исе, империянынъ бутюн кошелерине бинълерле эйкеллер тиклеп чыкътылар. О эйкеллерге авам халкънынъ ким бильсин некъадар акъчасы да савурылгъандыр…

Сёйлемек истегеним, вакъыт-вакъыты иле бутюн мемлекет мыкъясында ерлештирилип чыкъылгъан эйкеллер этрафында джемаат топлана, оларгъа чечеклер къоюла, азырланылгъан девамлы нутыкъ окъула. Энъ эсасы натыкъ эйкельге седжде этмеге унутмай… Натыкъ бойле мерасимден сонъ озюни эйкельнинъ бир къысымы сыфатында ис эте.

Ханым, эгер де меним сёзлериме шубеленсенъиз, бир де-бир эйкельге багъышланылгъан «мерасим»ге баргъанда анда чыкъыш япкъанларгъа дикъкъат этинъиз. Сиз мытлакъа даа демичик бильдирильген фикирлеримнинъ шааты олурсынъыз. Атта анда булунгъанлар насылдыр анълашылмагъан «афьён»нынъ тесирине биле къапылалар.

Иште, эйкель этрафындаки бойле топлантылар-тедбирлер бир тамам путперестлик мерасимине чевирилип кете. Мезкюр мерасимлер аля бугунедже яшап кельмекте. Атта бойле мерасимлерни къолтутаракъ, анда озюмизнинъ иштирак этювимизни биле табий бир ал оларакъ къабул этемиз. Албу исе, Эльмаз ханым, о дешетли кечмиштен асабалыкъ оларакъ бизлерге синъип къалгъан вируснынъ-манкъуртлыкънынъ бир чешитидир, акс-седасыдыр.

Бундан гъайры о кечмиштеки коммунистлер къурумындан вирус сыфатында къалып кеткен чешит «иджадий» ве дигер бирликлернинъ алайы бир агъыздан: «Бизим де яшамагъа акъкъымыз бар!» деп, теллял багъырмагъа биле джурьат этелер. Коммунистлер къурумы махсус кенди менфааты ичюн догъургъан ве маддий джеэттен юксек севиеде теминлеп, чалыштырып кельген бойле «иджадий бирликлер» энди финансирленильмеселер де, олар бу куньгедже, «инерция къануны» боюнджа яшап кельген «вируслардыр».

Мунтазам суретте откерилип барылгъан чешит тедбирлерде, мерасимлерде, ярышларда… мезкюр вируснынъ менфий фаалиети де мисильсиздир. Алла бильсин, о тоталитар-коммунистлер къурумындан къалгъан бу ве бунъа бенъзеген асабалыкъларгъа – «вирус»ларгъа къаршы «вакцина» ишленилип чыкъылмаса, энди бозулув – деградация ёлуна минген дюньянынъ алы не иле бите билир аджеба!

Билесинъизми, Эльмаз ханым, базы да аятта ойле инсанларгъа расткелесинъ ки, олар омюрлерининъ энъ зинетли генчлик чагъыны коммунистлер дурумынынъ апсханелеринде – лагерлеринде кечирген олсалар да, бугуньки апсханелерге нисбетен «инсафлы» коммунистлер къурумынынъ апсханелерини аман-аман «пионер лагери»***** иле къыяслайлар…

«Къатты къыш. Карцернинъ** юкъарысындаки уфакъ ачыкъ пармакълы пенджеречигинден шимальнинъ аязлы ели эп уфюре. Мен исе, бузлатыджы сувукъ изоляторда – карцерде дыр-дыр къалтырап, козьлерим огюнден севимли емегим кино тасмасы киби кече…». Бу сёзлер, бугуньде коммунистлер лагерини «инсафлы» деп таныгъан сабыкъ мабюснинъ сёйлегенлеридир.

Я бойле алгъанда, бутюн мемлекетни апсханеге – лагерге чевирген коммунистлер къурумы бир талай миллетлерге, халкъларгъа, умумен дюньягъа, бу джумледен тарихлер корьмеген – ерлер титреген къырым миллетине нидже-нидже мусибетлер-фаджиалар кетирди, миллионларле адамнынъ ястыгъыны къурутты. Догърусы, о «инсафлы» коммунистлер къурумынынъ эткенини, там манада иблислер къурумы биле япмаз беллейим.

Меним сёйлемек истегеним, омюрнинъ мисли ёкъ мешакъатыны башындан кечирген базы сабыкъ мабюсте биле, даа демичик анъылып кечильген вирус бир тамам темеллешип къалгъанынынъ шааты олмакътамыз…

Бизлер инсаниет алеми, бу сырлы дюньянынъ къануныны ич бир вакъыт анълап оламамыз!

Икметли эдждадларымыз сёйлегени киби, «Адам озь-озюне эткенини бутюн кой джемааты япып оламаз». Баба-деделеримизнинъ мезкюр икметли фикирини умумийлештирип, бойле демек мумкюн: «Инсаниет кенди-кендине эткенини ич бир кимсе – ич бир къувет япып оламаз!». Бу фельсефени дюнья тарихы да исбатлап кельмекте.

Занымджа, инсаниет алеми бугунь де-бугунь элинден кельген шейни япмалы. «Бисмилля»сыны исе, энъ эвеля коммунистлернинъ асабылыкъларындан – тимсаллеринден башламалы ве кеттикче умумен бутюн эйкеллерден бир тамам къуртулмалы.

Эгер де бунъа лякъайдлыкъ косьтерильсе, инсаниетнинъ омюр тарзы феналаша билир. Себеби, бизлернинъ – инсанларнынъ догърудан-догъру ярдымы иле, энди кечмишке дёнген «эрбаплар» башкъа шекильге – эйкель шекилине чевирилелер (перевоплащаются). Вакъыт кечтикче, олар озьлеринден бир тамам менфий ве айны заманда кучьлю энергетика чыкъарып башлайлар. Бунынъле, олар этрафларында, даа догърусы мемлекет микъясында, атта сейяре ве кяинат микъясында менфий энергетика тесирлерини косьтерип баралар.

Образлы сёйлегенде, кеттикче эп чокълашып баргъан эйкеллер – путлар бутюн барлыкъны насылдыр анълашылмагъан зифт къаранлыкъ бир бельгисиз джерьян ичинде къыршавлап тутмакъталар. Джемиетке илери кетмеге – интеллектуаль ёлдан бармагъа маниа олмакъталар.

Албу исе, табиатнынъ битмез-тюкенмез сырларындан биридир. Себеби, биз яшагъан дюнья даа демичик анъып кечкенимиз киби, уджсыз-буджакъсыз гизли сырлар иле ортюли.

Онунджы ве он биринджи асырларда яшагъан дюльбер сейяремизнинъ буюк энциклопедик алими Абу Али Ибн Сина (Avicenna) биле сонъки нефесинде: «Мен бу дюньянынъ сырыны анълап оламадым, джаиль кельдим ве джаиль де кетем!» деп козьлерини юмды…

Мен бу ерде Ибн Синаны хатырлагъаным себеби, бизлер айгъа учамыз, йылдызларгъа, кяинатларгъа дикъкъат этемиз, профессорлар – академиклер оламыз… велякин олдугъы-оладжагъы сонъу корюнмеген къудретли денъизнинъ бир тамчысы къадар бильгиге малик олгъанымызнынъ фаркъына барып оламаймыз. Бу да, Эльмаз ханым, инкяр этильмейджек акъикъат.

Эльмаз Асан: Акъикъатта айтылгъан фикирлеринъизде темель бар. Мен оларгъа бир тамам къошулам…

Оджам, сёз сырасы сизден бир шей даа сорамакъ истейим. Я бизим миллий ёлбашчыларымыз акъкъында, хусусан Миллий Къурумымыз хусуста не айта билесинъиз.

Юсуф оджа: Пек чокъ шей сёйлее билем. Велякин, ханым, сизинъ мусааденъиз иле ич бир шей сёйлемейджем. «Торгъайны сойса да, къасап сойсын» дегенлери киби, эйиси, келинъиз, сизле берабер буны интеллектуаль тарихчилернинъ елькесине юклейик. Занымджа, бойле япсакъ, бу адалеттен олур. Амма, сизинъ суалинъиз ерде къалып кетмемеси ичюн, мен тек бир фикирни къыскъадан ачыкъламакъ истейим.

Билесинъизми ханым, «Къырым, миллет, ветан!» деп, бинълерле инсанны афъён иле шыпламакъ, бу, терек тюбюнде ятып: «Алма пиш – агъызыма тюш» демектир. «Элиф» денильген сонъ мытлакъа «Бэ»си… онынъ девамы олмалы. Яъни, образлы сёйлегенде, «Данко» киби олмалы, весселям… Эльмаз ханым, керчек, сиз мезкюр эдебият къараманыны бильмек борджлусынъыз.

Эльмаз Асан: Эбет, эбет, оджам! «Идём! – крикнул Данко и бросился вперёд на своё место, высоко держа горящее сердце и освещая им путь людям…».

Юсуф оджа: Озьбеклер бойле вакъытта: «Офарин! Отанга рахмат!» дее тургъанлар… МашАлла, Эльмаз ханыма. Максим Горькийни, хусусан онынъ «Изергиль къартий» эсерини севе экенсинъиз.

Эльмаз Асан: Изергиль къартийден «Данко», «Ларра» ве къырым ихтияры Надыр Раим Огълу тилинден «Шаин акъкъында йыр», «Фыртына-къушу акъкъында йыр» киби ольмез эсерлерни язып алып бизлерге бильдирген бу аджайип эдипни севмемек мумкюнми аджеба!.. Оларны окъугъанда тенинъ чымырдай, юрегинъ чапалана, вуджудынъны сёзле тариф этильмейджек эеджан сарып ала.

Бойле догъмуш ве къудретли эдебият абиделери къаршысында, акъикъатта Шаин олмакъ истейсинъ, Фыртына-къушу олмакъ, Данко олмакъ истейсинъ… Кимерде исе, акълен олса да Фыртына-къушуна, Шаинге чевирилесинъ… Аяткъа, омюрге Надыр Рахим Огълунынъ Къушлары киби, Изергиль къартийнинъ Данкосыдай тюшюнесинъ, олар киби яшамагъа арз этесинъ!..

Юсуф оджа: Эльмаз ханым, бизим баба-деделеримиз – эдждадларымыз Фыртына-къушу ве Шаин киби магърур, джесюр, къараман Инсанлар эдилер. Чюнки бу мукъаддес къырым топрагъынынъ эвлятлары эм акъикъатта ойле де олмалылар. Бизлер исе, несиль-несильден кечип кельген, о узакъ кечмиштен мирас къалгъан Къан Дамарларымызгъа – Юреклеримизге базанып, о икметли эдждадларымызгъа такълид этмелимиз, олар киби яшамагъа давранмалымыз, нефес алмалымыз, арекет этмелимиз! Эфсаневий «Йылнамелер»ни яратып кеткен къараман эдждадларымызгъа бенъземелимиз – ошамалымыз. Эр алда бунъа ынтылмалымыз. Бунынъле чевре-четимизде булунгъан баба-деделеримизнинъ, эдждадларымызнынъ азиз рухларыны шад этмелимиз.

Бизлер бу азиз къырым топрагъынынъ эвлятлары – саиби олгъанымызгъа магърурланмалымыз. Чюнки бу топракъ ялынъыз кенди догъмуш эвляды – къырым миллети иле ярашып кельди ве Хакъ Таалянынъ икмети – мерхамети иле ойле де девам этеджек. Бу да инкяр этильмейджек тарихий акъикъат!

Затен, башкъа тюрлю олмакънынъ чареси де ёкъ. Себеби, Къырым-Ананы къырым эвлядындан, къырым эвлядны Къырым-Анадан айырмакънынъ имкяны ёкъ. Албу исе, табиат къануны – диалектика къануныдыр…

Билесинъизми, Эльмаз ханым, къырым миллетине менсюп эр бир адам анасынынъ къарынындан тутып, терен ихтияр яшына баргъандже «Фыртына-къушу, Шаин, Данко» олуп догъмалы, тербиеленмели, осмели. Шанлы асырлар къатламларындан негиз атып кельген бизим бугуньки мутебер къырым аналарымыз, тарихий шахыс Темуджиннинъ******* анасы Оэлун ханым киби, бала даа къарында экенде Иляий Тербиеге дикъкъат этмели. Ана къарнында шекилленюв ёлуна минген бала тербиесини мытлакъа Ана тильде – къырым тилинде башламалы. Даа къарында булунгъан балагъа онынъ огюнде тургъан мукъаддес макъсадны энди ашлап бармалы…

Бу мубарек иш эр бир къырым ананынъ набыз урувы, агъыз тесписи олмалы.

Буны, эбет, къоранта негизи эсап этильген дюгюнден – Никях мерасиминден башламалы. Имам эки генчке Никях къийгъанда, оларнынъ дюньягъа келеджек эвляды – ана къарынында шекилленип баргъан вакъыттан башламакъ заруруриети олгъан Иляий Тербиенинъ эмиетини анълатмалы, оладжакъ ананынъ юрегине синъдирмели…

Дейджегим, эр вакъыт ве эр ерде артыны кесмеден хусусан къырым аналары черчивесинде тешвикъат ишлери алынып барылмалы. Мезкюр мукъаддес анълам исе, Къырым Миллий Гъаенинъ эсас маддеси олмалы.

Эбет Иляий Тербие иле бир сырада мувази оларакъ чешит мейданларда, юксек идарелерде, дипломатия «ёлларында» къырым миллетининъ байрагъыны энди янъы алельхусус бир усулда-шекильде юксеклерге котермели – теллял багъырмалы. Бу ишлерге мытлакъа тазе, заман иле адымлагъан генч миллий шахыслар джельп этильмели. Бойле шахыслар барлар, олар чокълар… сайылары да кеттикче эп артып бармакъта.

Вакъыт пек тез кече. Козьлеринъни ачып етиштирир-етиштирмез, куню де келир, Данконы, Фыртына-къушуны, Шаинни, Темуджинни анъдыргъан къырым миллети – халкъы бир якъадан баш чыкъарып, эр бир афаткъа къаршы тура билир, оны бир минсиз енъе билир. Яъни, тез арада Иляий Тербиенинъ ве мытлакъа янъы усулда алынып барылгъан арекетлернинъ бол-сал «берекети», онынъ мейвасы дуйылып, сезилип, корюнип башлар.

Кене текрарламакъ истейим, «Алма пиш – агъызыма тюш» шиары иле яшамакъ олмай… Аллау Тааля «Далап эт де къулум – берейим» дей… Эр шей кенди элимизде – къырым миллетининъ элинде. Ялынъыз бир якъадан баш чыкъарылып, къафаларны янъы дурумда чалыштырмалы. Весселям.

Эльмаз Асан: Сизинъ фикиринъизде джан бар. Амма хаялны – фантастиканы анъдыргъан бойле иляий фикирлерни насыл этип амельге кечирмели, оларны бизим къафаларымызгъа насыл синъдирмели. Мен догърусы оны тапыштырып оламайджам, гъалиба!

Юсуф Али: Бу фани дюньяда, хыным, эджельден гъайры эр шейнинъ чареси тапыла, яъни эр бир мешакъатлы вазиеттен гъалебе иле чыкъмакъ мумкюн. Дюньяда имкянсыз ич бир шей ёкъ. Атта, шимди меним сёйлегенлерим сизге бир хаял киби корюнди. Велякин, ойле дегиль. Базы да огюнъде тургъан дюньявий шейни корьмейсинъ, оны абайласанъ биле, дикъкъатсыз къалдырасынъ.

Билесинъизми, буюк, атта къудретли макъсадны эльде этмек «илядж»ы кимерде аягъынънынъ янчыгъында ола биле. Сизге бу меселеде бир мисаль кетирмек истейим.

Меселя, яхшы-ярамай, черик асыр зарфында халкънынъ къырым миллий идареси бар эсапта эди. Иште о девир ичерисинде эки-учь йылда я да эр сене Акъкъаядамы яхуд Чатырдагъдамы… бутюн Къырымдан иманлы, абдезли бир бинъ – эки бинъ къырымлы давет этилип, бир – эки бугъа иле Умумкъырым къурбаны чалынып Умуммиллет Тёвбе Дуасы япылса, Намаз къылынса, эдждадларымыз ве кенди адымыздан Аллау Таалядан биз асий къулларыны афу-магъфирет этмесини истеп, Дуалар окъулып, хулюстан ялварылса эр шей алем-гулистан олуп кете биле эди. Хакъ Таалянынъ мерхамети-икмети болдыр, битмез-тюкенмездир. Буны эр кез биле. Теэссюф ки, Буюк Мевлям огюнде бойле арынув, тазеленюв киби макъсадлы Умумкъырым – Умуммиллет мерасимлери кечирильмеди…

Эльмаз Асан: Оджам, багъышланъыз, бойле фикирни илери сюргенлер олдумы?

Юсуф оджа: Шахсен меним озюм бундан он еди йыл эвельси мезкюр меселени котерип, «Къырым» газетасында буюк колемли метн дердж эткен эдим. Велякин Миллий Идаремиз бойле ава киби зарур теклифке тырс этмеди… Сонъра, эшиткениме коре, менден эвель де бойле фикирлер бильдирильген.

Эгер де мезкюр гъае иле меракълансанъыз, «Ветанымнынъ хош аэнки» интернет сайтына кирип меним эдебият саифемни ачынъыз, анда – «О азиз сымаларнынъ изинден…» серлева астында ерлештирильген «Эссе» сатырларында таныш ола билирсинъиз…

Ханым, эр бир имкяндан, эр бир тутюмли фикирден, (насыл ве къайсы баштан – къафадан чыкъкъанындан къатий назар), махсулдарлы файдаланмалы. Эр биримиз бу меселеде японлардан нумюне алмалымыз, олардан огренмелимиз.

Эльмаз Асан: Алимлернинъ фикирлерине коре, инсан затынынъ баш чалыштырув – фикир юрютюв къабилиети сынъырланылмагъан. Амма адам заты бундан ялынъыз алты-еди фаиз файдаланып ола. Эгер де еди-секиз фаизлы сынъырны кечип олсакъ, нидже-нидже буюк файдалы ишлер япмакъ мумкюн олур эди, хусусан бизлерге, бизим халкъкъа.

Юсуф оджа: Билесинъизми, тамам бойле фикирни бир заманлары Юсуф агъадан – Юсуф Болаттан да эшиткен эдим…

Ким биле, Умумкъырым – Умуммиллет Тёвбе Дуасы кечирилип барылса, Алланынъ мерхамети иле халкъымызнынъ фикир юрютюв къабилиети миллий меселемизни чезе биледжек дереджеге – юксек фаизгъа котериле билир. Бизлер сырлы дюньяда яшагъанымызны унутмамалымыз.

Эльмаз Асан: Догъру! Биз – къырым аналарнынъ къальблеринде де Иляий Тербие меселесиндеки анъламлары даа зияде къавийлешир эди!.. Алла халкъымызгъа ярдымджы олсун. Амин…

Оджам, меним анълагъаныма коре, сиз Юсуф Болат, Шамиль Алядин ве медениетимизнинъ дигер эски кагортасы иле танышсынъыз, бераберликте чалыштынъыз. Бу буюк шахыслар акъкъында не сёйлее билесинъиз.

Юсуф оджа: Сиз, ханым, догъру къайд эттинъиз. Юсуф Болат, Шамиль Алядин, Абселям Ислямов, Аблямит Умеров, Эмир Фаикъ, Сабрие Эреджепова, Гъани Мурад… (олар чокълар) акъикъатта ири шахыслар. Бизлер къырым миллети оларакъ, бутюн миллий чизгилеримиз иле бир тамам гъайып олмадан сакъланылып къалувымызда бу заты алийлернинъ хызметлери гъает буюктир. Олар о мудхиш тоталитар-коммунистлер къурумы шараитинде миллет огюндеки бойле буюк бордж тюбюнден чыкъып олдулар. Албу исе, тарихий акъикъат.

Алланынъ ярдымы иле бу буюк сымалар Ана-Къырым тилимизни ве тилимиз иле сыкъы багъы олгъан Иманымызны сакълап къалдылар. Бу инсанлар Ветаныны, миллетини, халкъыны джан-юректен севген, онынъ огърунда хызмет эткен шахыслардыр. Оларнынъ эр бир аткъан адымларында, эр бир япкъан арекетлеринде буны абайламакъ мумкюн эди. «Дёрт козь» иле такъип этип баргъан «цензорлар» къаршысында биле олар иманларыны сакълап къалдылар. Къырым миллетине хас бойле бойсунмагъан чизгилер оларнынъ эсерлеринде де акс олуна.

Эйиси, шимди о я да бу эсерге далмайыкъ. Акс алда андан чыкъмакъ къыйын оладжакъ, бундан гъайры вакъытымыз да сынъырлангъан.

Меним сёйлегенлерим боштан-бош корюнмемеси ичюн, Юсуф Болатнынъ тек бир хусусиетини анъып кечмек истейим.

Ташкентнинъ тамам меркезинде ерлешкен юксек бинанынъ докъузынджы къаты. «Ленин байрагъы» газетасы муарририети. Мен «Эдебият ве санъат болюги» язылы кабинетте отурып, табиатыма коре баса-бас чалышмакътам. Сол тарафымда къапы ачылгъаныны сездим. Башымны маса узериндеки кягъытлардан котерип, къапы тарафкъа чевирдим. Босагъада Юсуф агъа тура. Устаз озюнинъ ачыкъ юзюнде ойнап тургъан балагъа хас тебессюм иле: «Айды, Юсуф, куннинъ экинджи ярысында да япмагъа иш къалсын!» деерек мени уйле емегине теклиф этти.

Затен, Юсуф агъадан бойле даветлер сийрек-сепелек ола тургъан. Эксериет алда олар ашханеге баш муаррир Абселям Ислямов иле бераберликте тюшелер. «Бесебелли, Абселям агъанынъ иши чыкъып къалса керек» деп, тюшюндим мен.

Биз Юсуф агъа иле берабер лафэте-лафэте лифтке минип экинджи къаткъа эндик. Сонъра узун-узадие софалардан кечип, ашханеге келип чыкътыкъ.

Юсуф Болат табиатынджа аз лафэткен инсан. Велякин о, бу сефер баягъы бир шейлер сёйледи. Субетимиз эсасен эдипнинъ «Анифе», «Садакъат» романлары иле бир сырада къырым тили акъкъында кетти. «Зенгин ве гъает дюльбер тилимиз бар! Бизим темиз-пак аэнкли тилимиз Къырымнынъ манзаралы юксек дагъындан, къадимий къаялар арасындан ирмакъ олуп, ашагъы ашыкъкъан чокъракъ сувыны ве онынъ текрарланмаз нагъмесини анъдыра!» деди Юсуф агъа джошкъунлыкъле ве къапулары ачыкъ ашхане босагъасындан ичери адымлады. Бизлер залгъа кирип, невбетте турдыкъ. Адам чокъ.

Затен, ашханеде махсус баш муаррир ве баш муаррир муавинлери ичюн уфакъ зал да айырылгъан. Анда официант чалышса да, емеклернинъ фиятлары паалы дегиль, уджуз. Велякин Абселям агъа ве Юсуф агъа бойле имтияздан сийрек файдалана тургъанлар, олар чокъусы умумий залгъа кечип, невбетте тура эдилер. Эбет, меселе бунда дегиль, буны сёз сырасы анъып кечтим. Меним сёйлейджегим башкъа.

Шимди, ашханеде, бизим огюмизде невбетте тургъанларнынъ эксериети ерли халкъны тешкиль эте. Невбет яваш-яваш джылышмакъта. Бу арада адашым Юсуф агъа манъа чевирилип деди: «Юсуф, эгер де бизлер шимди Къырымда олсакъ эдик, мына бу невбетте тургъанлар бизим халкътан оладжакъ эдилер!». Юсуф Болатнынъ бу элемли сёзлери онынъ ипрангъан – яралы юрегинден янардагъ киби фышкъырып чыкъкъаныны мен бутюн вуджудымле сездим, тап теним чымырдады.

Эльмаз ханым, тюшюн де бакъынъыз. Бутюн омюр советлер – коммунистлер къурумына хызмет этип кельген ве энди етмиш яшнынъ этрафларында булунгъан бу инсан, омюрининъ сонъки басамакъларында саде бир шей истей – арз эте. Коммунистлер къурумы исе, оны бойле гъает аддий шейден биле махрум япты. Бу ялынъыз бир адам – Юсуф Болат хусуста кете. Я бойле Болатлар юз бинълерле – бутюн къырым миллети эди де!..

Велякин, теэссюф ки, бизим миллий эрбапларымыз озь ерлерине мунасип девамджыларны азырламадылар, бу меселеде гъафлет къалдылар. Алла бильсин, бельки де эр ерде «козю» ве «къулагъы» олгъан коммунистлер къурумы оларгъа буны япмагъа маниа олгъандыр!..

Бойле бакъкъанда, бизлер Бешигимизге – Къырымымызгъа къайтып кельдик. Амма, къыргъынлыкъкъа огъратылгъан ерлерде – гъурбетликте козь бебеги киби айбетленилип келинген мубарек къырым тилимизни бугунь де – бугунь юксек ярнынъ уджуна кетирип ташладыкъ. Бу дешетли фаджиа сонъки он беш – йигирми йыл ичерисинде садыр олду. Зенгин миллий аньанелеримиз, миллий вариетлеримиз ве дигер миллий дегерликлеримиз де бу белялы – фелякетли ярнынъ уджуна келип къалдылар.

Яр уджуна келип къалмамызнынъ себепчиси ким? Бунъа ким къабаатлы? Мезкюр суаллерге, Эльмаз ханым: «Къабаат менде, сенде, онда… озюмизде – къырым миллетинде!» деп, бутюн къыталаргъа сепильген къырымларгъа сёйлеп анълатмакъ истейим!.. Мен де, Роки****** киби дюньянынъ джеми радиодалгъаларындан, телевизион агъларындан: «Сейяремизнинъ екяне текрарланмаз джанлы музей сергисини, экспонатыны анъдыргъан къадимий халкънынъ – къырым миллетининъ махв олувына ёл берменъиз!!!» деп, ферьяд-фигъан къопармакъ, бутюн джиангъа – кяинаткъа теллял багъырмакъ истейим!..

Базы да исе, акълен олса да, миллий тимсалимиз Чатырдагъымыз узериндеки манзаралы Яйланынъ дёрт-бир тарафына чапып-чапкъылап, агълап-сызлап, Буюк Мевляма ильтиджа этем:

«Эй мазлумын дуасыны къабул этен Аллахим! Гунахларымызнынъ чокълугъы себебиле бизлере – къырым миллетине азап эйлеме! Бизлери афу эт, бизлере рахмет эт! Эгер бизлере азап этер исенъ, гунахларымызнынъ себебиле этерсинъ. Эгер афу этсенъ шубесиз Сен Азиз ве Хакимсинъ!

Аллахим, къырым халкъыны – къырым миллетини мерхаметинъден махрум япма, иманыны къавийлештир!

Эй Аллахим! Душманлары бизлере – къырым миллетине мусаллат этме! Душманлары бизим халкъымыз устюне салма!

Эй Аллахим! Хаинлери, ийлекярларнынъ ийлесини, залымларнынъ зулумуны бизлерден – Къырымдан ве къырым миллетинден узакълаштыр!

Эй Раббимиз! Эй мерхаметлилернинъ энъ мерхаметлиси юдже Раббимиз! Ана-бабаларымыза, Къырымнынъ къараманане Йылнамесини язып къалдыргъан эдждадларымыза, падишаларымыза – ханларымыза… бугунь де селяметликте булунан бутюн акърабаларымыза, муминлере, миллетимизе – халкъымыза рахмет эт! Иманымызны шейтаннынъ шерринден къору! Фазлу кереминъле гуняхларымызы афу эт! АМИН!

Алла Экбер!..

Алла Юдже!..».

Недир, тарс этти. Мен козь къапакъларымны ачтым. Ич бир шей анъламадым. Не де къаршымда отургъан Эльмаз ханымдан, не де яп-ярыкъ телевизион студиясындан нам-лишан биле къалмады. Муджизе десенъ муджизе…

Нейсе де, озюме кельдим. «Къабаат» Элмаз ханымда – фейсбуктаки язышувымызда олгъаныны анъладым. Бунынъ тесиринден, бутюн гедже юкъу алгъышында субет къургъанмыз.

Мен энди бир тамам кендиме кельдим. Бу арада кене недир тарс этти. Яткъан еримден башымны къапу тарафкъа чевирдим. Чардакънынъ ачыкъ пенджересинден эсип кирген серин ельчиги тесиринден одамнынъ къапысы акъырындан ачылып, сес чыкъарып орьтюльмекте эди.

Яткъан еримден къалкътым. Кене чардакъкъа – пенджере янына бардым. Догъмуш азиз Мекянымнынъ – Къырымымнынъ багъ-багъчалары, денъизлери, дагълары, къаялары, къуван чёллери, парылдагъан йылдызлары къучагъындан – багъырындан серин ельчик иле келип чыкъкъан рушенли, мельэмли, шифалы Ветан авасындан терен нефес алдым.

Чапчахнынъ сыртында озюнинъ сиях урбасына бурюнген махлюкъат, койни ве Пошта ёлуны эп къорумакъта. Геджелери, акъикъатта насылдыр эфсаневий махлюкъатны анъдыргъан бу юксек яры чыплакъ дагъгъа акъырындан башымны эгдим – селям бердим…

Догъу бетте, уфукъта текрарланмаз Къырымымнынъ дюльбер кокю билинир-билинмез агъарып башлагъаныны корьдим.

Демек, Хакъ Таалянынъ икметиле, мерхаметиле Тюрк дюньясынынъ, Ислям дюньясынынъ, Медениет дюньясынынъ бир къысымы эсап этильген меним гъает къадимий ве айны заманда даима генч Ветанымда Аттиланынъ, Мухаммед (Махмуд) Къырымлынынъ, Герайларнынъ несили къырым миллетининъ Азиз Топрагъында – Къырымстанда мубарек танъ атмакъта!

Бу да инкяр этильмейджек тарихий акъикъат!..