Джынгъыз Дагъджы 1919 сенеси Къырымнынъ Гъурзуф шеэрине якъын, Къызылташ коюнде догъду. Акъмесджиттеки Нумюне мектебини битирген сонъра, о Къырым Педагогика институты тарих болюгинде тасилини девам этти (1937 с.). Велякин, 1939 сенеси экинджи джиан дженки башлагъан сонъ, Джынгъыз Дагъджы арбий хызметке чагъырыла…

1941 сенеси, август айы. Джынгъыз Дагъджы булунгъан взвод немсе ве совет ордулары атеши арасында къала. О тесадюфен сагъ къалгъан бир къач аскерлер ичинде ола ве эсир тюше, немсе концентрацион лагерлеринде булуна.

Дженкнинъ сонъларында, энди немсе эсиринден къуртулгъан Джынгъыз Дагъджы, Варшава шеэринде (Польша) Регина исимли ханым иле таныша. Олар эвленелер ве Лондон шеэрине келелер, анда да ерлешелер.

Джынгъыз Дагъджы о агъыр куньлерде, эм чалыша эм де иджад иле огъраша.

Муэллифнинъ «Къыш» эм де «Къартанай ве эчки» серлевалы ильки шиирлери 1936 сенеси дюнья юзюни коре… Эллинджи сенелернинъ экинджи ярысындан башлап исе, бири-бири артындан несир жанрында эсерлери нешир этилип башлай. Джынгъыз Дагъджынынъ «Къоркъунч йыллар» (1956), «Юртуны гъайып эткен адам» (1957), «Олар да инсан эди» (1958) киби ильки романлары айры-айры эсерлер олса да, олар, бири дигерининъ девамы сыфатында эпопея юкюни ташый демек мумкюн. Себеби, мында пек чокъ шахслар (персонажлар) иштирак эте ве айны заманда совет империясы ичерисиндеки халкълар башына, бу джумледен къырымларнынъ башына тюшкен мудхиш фаджианы – фаджиалы бир девирни къаврап ала.

Джынгъыз Дагъджы «О топракълар бизим эди», «Дёнюш», «Генч Темучин», «Бадем далына асылы къокълалар», «Ушюген сокъакъ», «Анама мектюплер», «Меним киби бири», «Ёлдашлар», «Биз бу ёлны берабер кечтик», «Маркус Буртон эфендининъ копеги» киби бир талай романлар иле бир сырада аджайип шиирлер де яратты. Онынъ назмиети де несири киби эсасен догъмуш Къырымгъа, онынъ эвлятларына багъышлана. Муэллиф «Къырым мени анъасынъмы», «Кой акъшамы», «Гуль», «Йылдыз», «Беринъиз атамнынъ къылычын манъа» ве дигер шиирлеринде Къырымны ве айны заманда къадимий тюрк илини йырлай.

Джынгъыз Дагъджынынъ иджады иле таныш олгъанда, окъуйыджы текрар-текрар шунъа эминлик беслей ки, омюрнинъ – аятнынъ ич бир мушкюль фаджиалы ёллары муэллифнинъ башыны эгдирип оламады, белини букип оламады. Аксине, кеттикче, о эп пишкинлешти ве къылыч киби кескин къалеми иле урриет ашкъында адалетсизликке къаршы курешмеге азыр турды эм де амансыз курешти. Албу исе, асырлар къатламларындан пишкинлешип кельген къадимий ве айны заманда даима генч Къырым халкъына – къырымларгъа аит типик бир мисальдир, яъни ич бир ольчю иле ольченильмейджек миллий чизгидир…

Джынгъыз Дагъджы 2011 сенеси иджретте – Лондон шеэринде (Буюкбритания) Бакъий дюньягъа авушты. Эдипнинъ япкъан весиети муджиби, онынъ джеседи догъмуш Къызылташ кою (Къырым) къабирстанында дефн олунды.