Буюк къырым зиялысы Алим Герай Султан, 1772 сенеси Багъчасарай шеэринде (Къырым) догъду. Къырым падишасы Шахбаз Герай Ханнынъ огълу Алим Герай Султан ильки тасильни ана юрдунда алгъан сонъ, Истанбулгъа (Тюркие) кетип, окъувны анда девам этти.

О, Истанбулда медениет ве эдебият эхли иле, оларнынъ эсерлериле, дюньябакъышлары иле якъындан таныш олду.

О заманы, хусусан Османлы Императорлыгъы укюм сюрген тарихий девирлерде, онынъ пайтахты Истанбул озюнинъ медениет ве бильги оджакълары иле бутюн дюньягъа мешур эди. Иште бойле бир муит ичерисинде булунгъан Алим Герай Султан, Истанбул – Порта тарафындан Къырымгъа къайтарыла ве Къалгъай (наместник) вазифесине таин этиле. Велякин арадан чокъ вакъыт кечмей, насылдыр анълашылмагъан себеплерле о кенди вазифесинден бошатыла.

Бойлеликле, Алим Герай Султан белли бир девир Къырымда яшай сонъ кене Истанбулгъа кете. Онынъ сонъки омюри де, анда кече.

Алим Герайт Султан 1823 сенеси Истанбулда вефат этти. О, Ферхад Паша Джамиси янындаки мезарлыкъта дефн олунды.

Юксек бильги саиби Алим Герай Султан (эдебий техеллюси Халимий) эм шаир, эм де тарихчи оларакъ беллидир. О, тарихчи сыфатында «Гулбун-и Ханан» («Ханлар Гуль Тереги») серлевалы тарихий эсер яратты. Муэллиф озюнинъ бу буюк ильмий ишинде, Къырымнынъ кечмишине – тарихына мураджаат эте, экскурс япа. Къырым девлети тахтында булунгъан къыркъ дёрт падиша – хан хусуста сёз юрюте. Менъли Герай Хандан тутып (1466 с.) Бахыт Герай Хангъа баргъандже (1766 с.) эр бири узеринде айры-айры тавсилятлы токътала, эр бирининъ омюр-аят лабораториясына дала. Тарихий –ильмий эсерде олар джесюр, къоркъубильмез ве айны заманда юксек бильгили зиялы укюмдарлар – шахслар олгъанлары косьтериле, делиллер кетириле. Меракълы ери даа шунда ки, Къырым тахтына минген ханларнынъ эксериети терен фельсефий маналы шиирлер яраткъан иджадкярлар – шаирлер эдилер. Китапта ханлар тарафындан яратылгъан шиирлерден нумюнелер де ер ала ве иляхре… ве иляхре.

Тарих илими ичюн гъает къыйметли мезкюр «Гульбун-и Ханан» китабы 1870, 1909, 1990 сенелери Тюркиеде нешир этильди. Ве айны заманда бу ильмий эсер муэллифнинъ – Алим Герай Султаннынъ ветаны Къырымда да дюнья юзюни корьди десек, мубалягъа олмаз. Эдебиятшнас алим Кемал Усеин Конъратлы тарафындан неширге азырланылгъан «Гульбун-и Ханан» эсери «Йылдыз» меджмуасынынъ 1998 сенеси 2, 6, 7 санларында дердж олунды.

Теэссюф ки, асырлар зарфында дюнья сиясетине – тарихына кенди тесирини кечирип кельген Къырым девлетининъ ичтимаий-сиясий дурумыны ве онынъ тахтында булунгъан падишалар – ханлар омюрини, тюшюнджелерини, укюмдарлыкъларыны тасвирлеген бойле ильмий-тарихий эсер гъайры тиллерде даа нешир этильмеди. Эр альде, бугунь де – бугунь элимизде бойле малюмат ёкъ эсапта.

Алим Герай Султан тарихле огърашмакъ иле бир сырада, о белли шаир де эди. Онынъ назмиетине дикъкъат этильсе, андаки сатырлар, сатырлардаки сёзлер бири дигери артындан ойле къураштырылгъан ки, гуя олар арды-сыра нагъышлангъан ибаре инджилери. Иште, Алим Герай Султаннынъ бойле инджилерини кенди ичине къаврап алгъан тек бир «Диван»ы – шиирлер джыйынтыгъы беллидир.

Мезкюр шиирлер китабы Тюркиеде 1842, 1862, 1992 сенелери басылып чыкъты.

Шаир ве тарихчи Алим Герай Султаннынъ къыйметли мирасына олгъан меракъ, кеттикче эп артып бармакъта, илим-фен дюньясында эп огренильмекте. Бу да акъикъат!

кешф-и шуhуд эйле – беян эт; ачыкъ-ачыкъкъа бильдир

этме мукъаййед – багълама; бугъавлама

азад-ы къуйуд эйле – бугъавдан азат эйле; багълылыкътан къуртар; чез

синеде ол дагълар ким – кокюсте о яралар ки…

ульф-и сияхкярынъдан – эсир алгъан зульфинъден

*Мунаджат – молитва; молитва с жалобой на свою судьбу, с просьбой к Аллаху – Богу; название классической мелодии