Halim Geray Sultan*
Doğdı: 1772 senesi
Vefat etti: 1823 senesi
____________________
* Bu resim http://vkjournal.ru sayttan alındı
Şair ve tarihçi –
Halim Geray Sultan
Büyük qırım ziyalısı Alim Geray Sultan, 1772 senesi Bağçasaray şeerinde (Qırım) doğdu. Qırım padişası Şahbaz Geray Hannıñ oğlu Alim Geray Sultan ilki tasilni ana yurdunda alğan soñ, İstanbulğa (Türkiye) ketip, oquvnı anda devam etti.
O, İstanbulda medeniyet ve edebiyat ehli ile, olarnıñ eserlerile, dünyabaqışları ile yaqından tanış oldu.
O zamanı, hususan Osmanlı İmperatorlığı üküm sürgen tarihiy devirlerde, onıñ paytahtı İstanbul özüniñ medeniyet ve bilgi ocaqları ile bütün dünyağa meşur edi. İşte böyle bir müit içerisinde bulunğan Alim Geray Sultan, İstanbul – Porta tarafından Qırımğa qaytarıla ve Qalğay (namestnik) vazifesine tain etile. Velâkin aradan çoq vaqıt keçmey, nasıldır añlaşılmağan sebeplerle o kendi vazifesinden boşatıla.
Böylelikle, Alim Geray Sultan belli bir devir Qırımda yaşay soñ kene İstanbulğa kete. Onıñ soñki ömüri de, anda keçe.
Alim Gerayt Sultan 1823 senesi İstanbulda vefat etti. O, Ferhad Paşa Camisi yanındaki mezarlıqta defn olundı.
Yüksek bilgi saibi Alim Geray Sultan (edebiy tehellüsi Halimiy) em şair, em de tarihçi olaraq bellidir. O, tarihçi sıfatında "Gulbun-i Hanan" ("Hanlar Gül Teregi") serlevalı tarihiy eser yarattı. Müellif özüniñ bu büyük ilmiy işinde, Qırımnıñ keçmişine – tarihına muracaat ete, ekskurs yapa. Qırım devleti tahtında bulunğan qırq dört padişa – han hususta söz yürüte. Meñli Geray Handan tutıp (1466 s.) Bahıt Geray Hanğa barğance (1766 s.) er biri üzerinde ayrı-ayrı tavsilâtlı toqtala, er biriniñ ömür-ayat laboratoriyasına dala. Tarihiy –ilmiy eserde olar cesür, qorqubilmez ve aynı zamanda yüksek bilgili ziyalı ükümdarlar – şahslar olğanları kösterile, deliller ketirile. Meraqlı yeri daa şunda ki, Qırım tahtına mingen hanlarnıñ ekseriyeti teren felsefiy manalı şiirler yaratqan icadkârlar – şairler ediler. Kitapta hanlar tarafından yaratılğan şiirlerden nümüneler de yer ala ve ilâhre… ve ilâhre.
Tarih ilimi içün ğayet qıymetli mezkür "Gülbun-i Hanan" kitabı 1870, 1909, 1990 seneleri Türkiyede neşir etildi. Ve aynı zamanda bu ilmiy eser müellifniñ – Alim Geray Sultannıñ vetanı Qırımda da dünya yüzüni kördi desek, mubalâğa olmaz. Edebiyatşnas alim Kemal Üsein Koñratlı tarafından neşirge azırlanılğan "Gülbun-i Hanan" eseri "Yıldız" mecmuasınıñ 1998 senesi 2, 6, 7 sanlarında derc olundı.
Teessüf ki, asırlar zarfında dünya siyasetine – tarihına kendi tesirini keçirip kelgen Qırım devletiniñ içtimaiy-siyasiy durumını ve onıñ tahtında bulunğan padişalar – hanlar ömürini, tüşüncelerini, ükümdarlıqlarını tasvirlegen böyle ilmiy-tarihiy eser ğayrı tillerde daa neşir etilmedi. Er alde, bugün de – bugün elimizde böyle malümat yoq esapta.
Alim Geray Sultan tarihle oğraşmaq ile bir sırada, o belli şair de edi. Onıñ nazmiyetine diqqat etilse, andaki satırlar, satırlardaki sözler biri digeri artından öyle quraştırılğan ki, güya olar ardı-sıra nağışlanğan ibare incileri. İşte, Alim Geray Sultannıñ böyle incilerini kendi içine qavrap alğan tek bir "Divan"ı – şiirler cıyıntığı bellidir.
Mezkür şiirler kitabı Türkiyede 1842, 1862, 1992 seneleri basılıp çıqtı.
Şair ve tarihçi Alim Geray Sultannıñ qıymetli mirasına olğan meraq, kettikçe ep artıp barmaqta, ilim-fen dünyasında ep ögrenilmekte. Bu da aqiqat!
Lutfuñle baña keşf-i şuhud eyle, ilâhi,
Sırr-ı dili tevhid-i vucud eyle, ilâhi.
Bendikle olan bendelige etme muqayyyed,
Çöz bendimi azad-ı quyud eyle, ilâhi.
* * *
Sinede o dağlar kim, bende vardır, kimde var?
Nar-ı aşqından eser kim, bende vardır, kimde var?
Yar teşrif etmege vad eylemiş ğamhanemi,
Bu neşat-efza haber kim, bende vardır, kimde var?
* * *
Vetanımdan felegin gerdişi ayırdı ayırdı beni,
Etdim Allağa emanet seni, ey yar-ı seni.
Giderken Arif Efendiye bir ziyaret içün,
Suv serpdi payımıza asman riayet içün.
* * *
Gelirmi yadıña lutfuñle dilşad olduğım künler,
Añılmazmı acep aşqıñle mutad olduğım künler.
Yine birzalımıñ oldum esir-i pence-i aşqı,
Seniñ zulf-i siyahkârıñdan azad olduğım künler.
* * *
Qasd-ı ihvan ile Yusuf gibi biçare Alim,
Aqibet cilvegâhi güşe-i rindan oldı.
keşf-i şuhud eyle – beyan et; açıq-açıqqa bildir
etme muqayyyed – bağlama; buğavlama
azad-ı quyud eyle – buğavdan azat eyle; bağlılıqtan qurtar; çez
sinede ol dağlar kim – köküste o yaralar ki…
zulf-i siyahkârıñdan – esir alğan zulfiñden