Ветанымнынъ хош аэнки...



⇦ къайтмакъ

Майе Сафетнинъ

иджадындан нумюнелер

БАР ОЛУР...


Бакъий дюнья яратылгъан, дейлер, Къыямет къопкъандже.

Халкъымыз чокъракълар ве нидже озен къошулып олгъан.

Амма, биз - денъизни ёкъ этмек истегенлерге бир илян,

Миллетим бар олур Раббимиз яраткъан дюнья тургъандже.



Башкъа сувларда чаяджакъ олды, къургъакъкъа девирдилер,

Чешмелер сувлары кесильди, кельмешек ятлардан гизленди,

Амма пак сувуны озь халкъы авдет оладжакъ куньге сакълады.

Халкъымыз бар олур, Къырымда чокъракълар къайнагъандже.



Бу ойле бир сыр, эджнебий мында, зевкъ сюрсе биле, анъламаз...

Тенимиз топракътан гъыда алмакънен, кене бу топракъкъа къайта...

Кечмишлер, рух олуп, сакъчы хызметтелер, бизни къалдырмаз,

Деделер торунгъа къадимий тарихны огретип эп айта, айта...





ЧАЛ БОРУНЫ!


Ал боруны, юр кетейик яйлаларгъа,

Чал бир ава, чал бир «Пешраф», бир «Къайтарма».

Чал бир нагъме, барсын, етсин йылдызларгъа,

Чал, акс сада берсин давуш далгъаларгъа.



Мен бар сесим иле йырлайымчы: "Ай, ольмем мен!"

Эм "Порт-Артур", эм "Шомпол"ны, "Урал дагъ"ны

Сесим кетсин эм долансын Къырымны,

Барсын етсин Буджакъларгъа, Тамангъа.



Йырларым мен, бар сесимнен, ельге къаршы.

Батакъларны къайнатып, сель акътырып.

Баариме къаст этменъиз, эль узатып.

Баарь келир, укюм сюрер, акълы олып.



Ачар вишнем копюрип, ачар бадем,

Филис атар къадим дагъда агъачлар.

Шималь беттен кельген сувукъ боранлар

Ёкъ оладжакъ. Къачар бакъыр борудан.





ГУРЬЛЕР БАГЪЧА – КЪЫРЫМЫМ!


Наврез кельди, къарлар ирий,

Къушлар къайта узакътан.

Ветан беклей, топракъ истей

Къырым ачсын гъайрыдан.



Гурь багъчалар, берекет,

Салкъым-салкъым юзюм багъда.

Эвлятлары бирдем миллет

Мавы озендай Ветанда.



Мавы денъиз, мавы кокюм,

Алтын кунеш - алтын тамгъам!

Эвлятларынъ эр кунюни

Феда эте Ветангъа.



Эр не ерде олсанъ биле,

Кимлигинъни айтаджанъ,

Бу мукъаддес адгъа илле

Ляйыкъ олып яшайджанъ.



Къушлар къайта ябан беттен

Сеснен тола орманлар

Уяндыра гъафлеттен

Бутюн этрафны олар...



Ешиль Адам, кениш чёлюм,

Булутларгъа саркъкъан къырым...

Къарлар ирир, душман кетер...

Гурьлер багъча - Къырымым.





АРЗУМ


Бир кунь сорар озюнден эр бир инсан:

Меним ичюн недир Юртум, недир Ветан?

Ветан ичюн феда олгъандыр нидже джан,

Ветан ичюн бахтлы олмакътыр арзум.



Олсун бахтлы сабалар Ветанымда,

Тойлар олсун, байрам олсун аятында.

Халкъым темиз мавы сема алтында

Саип олсун Юртуна - будыр арзум.





ЯША, МЕНИМ ВЕТАНЫМ!


"Мен бу ерде яшалмадым..."

Балам, торнум яшасын.

Бу аваны - тоя-тоя,

Сувны къана-къана ичсин.

Къартал киби

Ешиль Ада

узеринде

авеленсин.

Яша, халкъым!

Яша, халкъым!

Къаранлыкъны айдын нурлар

Ярсын,

ахыры,

кунеш енъсин.

Алтын тамгъам

Парылдасын

Гурь багъчалар

гуллесин.

Янъы несиль,

Къырым сизге -

джевхердир -

Эманет олсун

Яша, халкъым!

Яша, Къырым!

Яша, меним Ветаным!





РЕНЪКЛИ ЫШЫКЪ


Кок къушагъы ичинде

Ренъкли ышыкъ ичимде.

Заман акъып кечкенде,

пармакъларны сылатып,

ягъмур ягъа.



Кетем ягъмур пешинден,

Айретленем эр шейден,

Кок къуббеси эшиле,

Ренъкли къушакъ созула

Бойдан бойгъа.



Учмасам да, кенъ керем эллеримни.

Синъдирем ичиме бу ренъклерни.





ЕШИЛЬ КЯИНАТ


Бурум-бурум сарылгъан,

Зерре къадар Кяинат.

Бу назичик авуччыкъта

Къыш юкъусы сакълангъан,

Баарининъ шырасы,

Яз акъшамнынъ тюркюси,

Кузьнинъ парлакъ бакъыр тюсю,

Ренъкли, номай, толгъун аят -

Ешиль, тазе кяинат -

Япракъ олуп куньге чыкъа.

шеффаф, хафиф, юфкъа...



Кокюс къафесимде кок парчасы, беяз булут иле.

Булут де ягъмурлы - кусе, агълай, де шакъылдап куле.

Кок сув ола, къабургъалар арасындан акъа.

Къанып нефес алам, ава олам, шеффаф, хафиф, юфкъа...





СУРЕТИМНИ…


Суретимни юрегинъе муурьлединъми?

Къысмет дие, мени озюнъ сечип алдынъ.

Менсиз азат, менсиз сербест ве урь эдинъми?

Меним олуп, сен озюнъе саип къалдынъ.





ТАБЫНА МАНЪА


Дерсинъ, севгинъ юрегинъде къайнап-къайнап, ташты.

Дерсинъ, азат селлер олуп, ярды сукют ташны.

Дерсинъ, кокнинъ къуббесинде йылдыз олып яна.

Эм ярата, эм девире ве табына манъа.





СЕН БАРСЫНЪМЫ ДЮНЬЯДА…


Сен барсынъмы дюньяда –

Онъа разым.

Меним умютсиз севгим,

Меним арзум.

Яваш элинънен токъун

Омузыма.

Нурлы нагъмелер токъур

Гедже манъа.

Гуль гъонъджесинден назик

Сенинъ тенинъ.

Чешме сувунъдан темиз

Сенинъ сесинъ.

Сен барсынъмы дюньяда –

Манъа кяфи.

Кельсенъ де хаялларгъа

Руя киби.





АЙДЫН ХАЯЛСЫНЪ СЕН


Мелек сандым сени, мелек эдинъми?

Менчюн шавленъ тез вакъытта янып сёнди.

Къальбим, оны бир эдиенъ дединъми?

Ёкъ, о инсан, адий инсан эди...

Кобелекнинъ учушындан енгильдир

Бу къаарим – джанлы бир ельпазе...

Инсан, акъикъатта, мелек дегильдир.

Эм не исе, айдын хаялсынъ сен.





ХУДЖУР ГЪАЛЕБЕ


Янгъынлар сёнди,

Фуртуна ятышты.

Даркъады чёллерде

сют тюслю тютюн.



Сеферге чыкъкъанда

ракъиплер анълашты:

я да ич бир шей,

я да бус-бутюн.



Козь-козьге илишип,

чёллерде атышты -

кеманда кескин

уджлу окълары.



Гъайретле пычакълап

къабургъаларыны,

кими юткъузды,

Ким чыкъты устюн?!



Я да ич бир шей...

Я да бус-бутюн...



Силяхсыз мугъалип

эгди башыны,

ракъиби алдында

тизине энди:



"Озюме къалдырам

бус-бутюн агърыны...

Ич бир шей - сенинъки,

файдалан энди..."





СУСКЪУНЛЫКЪ…


Энъ муим шейлерни озюнде сускъунлыкъ сакълай.

Энъ муим козьяшлар – о ягъмур. О, сакин агълай.

Энъ муим дуйгъумны ошатырым къоргъа, бельким.

Атештен чыкъарсанъ да, къолда тутамаз ич ким.



Энъ муим шей ичюн фысылты да патлав киби...

Энъ муим сёзлерге давушлар да – азыр къабир.

Энъ муим дуйгъуны озюнде сускъунлыкъ сакълай,

Саф ислер топланып, козьлерден яваштан тамлай...





АШЫКЪ ОЮНЫ


Тозгъа тюше бир къач сюек, бир къач ашыкъ...

Шаат олсанъ да, сен иштиракчисинъ,

Шеит кетсенъ де, сен иштиракчисинъ,

Къатиль олсанъ да, сен иштиракчи.

Тозда сердилер бир танылмайджакъ вуджут,

Аркъасында сыза орьнеклерни къамчы...

Этраф акъсыз, тильсиз, сокъур, сакъат... –

сюкют...

Ерден атлап кете ашыкъ.

Шаат олсанъ да, сен иштиракчисинъ,

Шеит кетсенъ де, сен иштиракчисинъ,

Къатиль олсанъ да, сен иштиракчи.





СЕС


кет-кете бир истегим башкъалардан устюнлик ала:

бир дивар тапып,

бу дивардан йигирми-йигирми беш адым месафеге кетип,

бу диваргъа къаршы турмагъа ве

бир кереден озь еримден чапып

тез-тез, даа да тез чапмагъа,

догъру, эп тездже, дивардан козь алмайып чапмагъа

ве бу диваргъа атылып,

онъа урулып,

чиль-парча олмагъа,

я да дивардан ашагъы къаймакъ киби акъып кетмеге,

я да ташларнынъ ичине синъип кетмеге...

ёкъ, зиядедже ерге акъып кетмекни истейим.

дивар серс, ёсунлы, ташлары деликли-деликли...

сесим бир деликтен башкъа деликке кирип-далып,

бинъ дане давуш олып,

дагъылыр.





АММАЛ


белькемик

инсаннынъ бутюн мучелерине

озектир

о вуджудынънынъ кергиси

вуджудынънынъ таянчы

вуджудынънынъ къазыгъы

белькемик

бойнунъа, омузларынъа

юкленген къасеветлерининъ агъырлыгъыны

озюне ала

сенинъ вуджудынънен берабер бу агъырлыкъны, юкни

бир ерден бир ерге

месафелер кечип алып бара

белькемик

сенинъ табиатынъны да озюнен ташый

я тик ола, я эгик, я йымшакъ, я къатты

белькемик, о ойле бир шей ки

ерге ятсанъ

топракънынъ козьге корюнмеген тепрентиси

бу сюеклер боюнджакъларындан кече

оларны догъру сырагъа тизе

корюнмеген отларнынъ корюнмеген тамырлары

кемиклеринъден йылышып оларны сара

ве санъа бираз кучь бере

коктен кунеш сыджагъы далгъаларынынъ набызы

кемиклерге ете ве оларны къыздыра

къолларынъны кенъ ачып ятсанъ

пармакъларынънынъ уджунда

корюнмеген ярычыкълар янып башлай

тур да кет, арекетинъни девам эт.

белькемик

инсаннынъ бутюн мучелерине озектир

табиатынънынъ аляметидир

бойнунъа юкленген къасеветлерини ташыгъан аммал





КЪАЯНЫНЪ КЕНАРЫ


мен о ерде бир кере олгъан эдим.

аякъ тюбюнде къаянынъ кенары

огде буюктен-буюк дерья ачыла

ве бу ерде

къама киби уджлу

таш киби агъыр

зеэр киби агъу

къум киби къуру

акъикъат сёзлери айтыла.

мантыкъ боюнджа

бу сёзлер дерьянынъ ичине авдарылмакъ кереклер

я да дерьянынъ устюндеки куль тюслю

булутлы кокке котерильмек

кереклер,

дигер алда, не макъсатнен олар айтылалар?

макъсадынъ бу юкни мында къалдырмакъ:

тотлансын ве паслансын

ёсун къапласын

кучю кетсин

сувда джибисин.

амма, ёкъ

бу сёзлер сеннен берабер

йипке багълангъан киби

сюйрекленип озюнъе къайталар.

кене о дерьянынъ янына кельмекнинъ файдасы бармы?

озь данъгъырдавукъ юкюнъни ташып юр.

эм де алыштынъ онъа, ялан дегиль де...





СЕВГИНЪ…

-- сиз озь эйкеллеринъизни насыл япасынъыз?

-- мен арткъачны кесип атам.

Микеланджело Буонарроти



аят сени керчектен эйкельтыраш япа

усталыгъынъ осе,

меаретинъ юкселе,

элинъ сезгирлеше

козюнъ мергинлеше

озюнъ озюнъе зияде ишанып

арткъач ташны кесип

пычып

таш устюни джулялап

йылтыратып

тек эсерни

даа догърусы

сенинъ фикиринъдже

мутешем эсернинъ

нумюнесине

энъ зияде ошагъан

эсерни асыл этесинъ.

бу темиз

яни арткъач къошмалары олмагъан

тюшюнджелеринъ

мунасебетлеринъ

субетлеринъ

севгинъ.

севгинъ...





СОЛАКЪ БАЛЫ


кузь этрафкъа бал тёкти

ашыкъып, сюрюнип,

къолайсызлыкънен бал къубусыны авдарды

деп беллеменъиз

ёкъ, о, ойле ойнап япты,

бу ойле оюн, эглендже –

этрафкъа бал тёкмек…

эр шей бакъыр, алтын, кербар балгъа чевирильди

индже татлы къокъунен

бурунларымызны къытыкълай

базыда серсемлете

ве биз бу серсемликни чокъусы алда тумав деп

кене де бакъыр тюслю чайгъа кербар балны къшып

тедавийленемиз.

балгъа кунеш чевириле

бал эр шейге синъип кете

файдалы бир едек

къышта керек олур

авада бал киби созулып

орюмчек йиплери

бетлеримизни енгильден

утанчакълыкънен охшап ала

кузь этрафны балгъа тойдура

татлы кунешли куньлер

солакъ балы.





НАЗАРЛАР…

Базы назарлар пек агъыр ола. Дерсинъ балабан таш алтындасынъ, дуюла. Тикленип тургъан о козьлерге чыдамакъ кучь. Амма кене бакъ о козьлерге,бакъ.

Бу козьлер не истей менден сорамагъа? Инсан, сен меним акъкъымда не билесинъ? Базы бир бакъыш ола, ольдюрип къоя... Базы назардан эль-аякъ къата... Сен, меним акъкъымда не билесинъ? Омюрде къач кере расткелиштик? Козьлеринъ манъа не айтаджакъ ола? Не билесинъ сен? Ве тюшюнесинъ нелер?

Козьлеринъ эм сорай, эм де джевап бере....





АЯТ КЪАРАЛАМА ДЕГИЛЬ…


аят къаралама дегиль

бу мустакъиль иш ичюн тек бир кере бир кягъыт бериле. яз. чыз. силь. арифлер ве ишаретлер яса.

эр бир чызыкъ ве арифнинъ, ишаретнинъ манасы бир олмай. Не ичюндир, о бир къач маналы, базан къарама-къаршы маналы ола биле.

язгъан сёзлерим озьара анълашмайлар. Давалашалар.

ифаде эткен давушларым озьара анълашмайлар. Давалашалар.

Себеби: бир къач манагъа аит олмалары.

Мономана ёкъ. Стереомана исе, дикъкъатны таркъата. Шашмалата.

Кягъыттаки сатырлар къыйыша. Ишаретлер ве арифлер чиркин чыкъа.

Не айтаджакъ эдинъ? Инсанджа анълашылгъан сёзлернен анълатып оламайсынъмы?

Менми?

Ёкъ.

Ал язылы-чызыкълы кягъытны, бир агъач диваргъа пекиттир.

Бириси оны илян деп беллер.





АЯЗ КЪОКЪУЙ АВАДА…


Дагъда бельки къар ягъгъан,

Къар къокъусы азбарда.

Къарыштырдым долафларны

Сыджакъ урба азырлап.



Бу тек кузьнинъ ильки айы

Озь сонъуна етеята.

Ай тёпеден кете тайып

Къаранлыкънынъ этегинден...



Аяз къокъуй авада...

Къышнынъ сувукъ ваады.





НЕДИР О?..


даима сайламакъ керек

сагъгъа я да солгъа

къаверенъкли я да сары

денъиз я да къара

сув я да туз

ачыкъ я да къапалы

о я да бу

даима бу сайлавынъ

шубели

шубели я да къатий

къатий я да меджбурий

меджбуриет я да истек

даима бу сайлавынънынъ нетиджеси

къандырмай

я да къандыра

къандыра я да кедерлете

къандыра я да ачувландыра

рух бере я да рухтан тюшюре

сенинъ сайламакъ имкянынъ бар

санъа сайламакъ имкяны

эсас бир къанун оларакъ берильген

Нео, къырмызы я да мавы ап?

Нео

Не о?

Недир о?





КЪЫНТАВ МЕЙДАНЛЫГЪЫ

Меним къынтав мейданлыгъым, бельки, даире шекилинде, бельки де, о джогърафик хариталарда тасвир этильген мемлекетнинъ ресимине бенъзейдир. Меним къынтав мейданлыгъым эвимнинъ босагъасындан сонъ бите. Меним кунь тертибимден тышта, юрегимнинъ тынч урувындан кенарда.

О къынтав мейданлыгъы пуф тёшельген къуш ювасына бенъзей.

Къушларнынъ къаарь-къасевети башкъа дагъ-орманнынъ къушларынен, бельки, атта, озь орманындаки къушларнынъ аятынен ич багълы дегиль. Озь ювачыгъы, озь яврулары. Тек дагъда янгъын олмасайды...

Меним къынтав мейданлыгъымнынъ сынъырлары бир еринде узюльген я да бозулгъан, чюнки тыштан даима сувукъ ель урып тургъаны дуюла.

Манъа дейлер ки, бу дюньяда бир эмиети олгъан шей япмакъ ичюн, шу къынтав мейданлыгъыны мытлакъ терк этмеге керек. Меним къынтав мейданлыгъымда ойле де инсанларгъа нисбетен ишанчсызлыкъ, умютсизлик, сакъынув рузгярлары эсмекте... Дигерлерде даа къоркъу ве первасызлыкъ зеэрли ташламалары да юзь бере.

Бу еллер, рузгярлар озьлери там иле сынъыр дегильми?



ЛУГЪАТ:

аммал – грузчик

данъгъырдавукъ – гулко звучащий

джуляламакъ – полировать

джибимек – размякать

ёсун – мох

йылышмакъ – ползти, скользить, двигаться

къама, ханджер – кинжал; затвор винтовки

къынтав – уют

меарет – мастерство

мергинлешмек – становиться метким

мухтешем – великолепный

мучелер – органы тела

набыз – пульс

нумюне(ли) – образец (образцовый)

пасланмакъ – ржаветь

первасызлыкъ – равнодушие

пуф – пух

сакъынув – осторожность

сезгирлик – чувствительность, способность предчувствовать

тепренти – колебание, сотрясение

умютсизлик – безнадёжность

харита – карта (географ.)

явру – дитя, детёныш (мында: птенец)