Ветанымнынъ хош аэнки...



⇦ къайтмакъ

Хаджы Нурий Мустафанынъ

назмиетинден нумюнелер

БИЗИМДИР


Бу ветаннынъ чамлары, дагълары бизим,

Чайыры, байыры, къырлары бизим.

Бизимдир зумбюли эм мелевшеси,

Къобалары, дереси, яйласы бизим.

Эренлернинъ, шеитлернинъ мекяны, юртум,

Седжделер санъа, эй, гузель Къырым!


Бизимдир улькемнинъ чыкъы, туманы,

Ай-Петриси, Чатыр-Дагъы, Бабугъаны.

Бизимдир чокърагъынынъ салкъын сувлары,

Койлерини яраштыргьан эрылгъаны.

Тарихий ветаным, бизимсинъ, юртум,

Седжделер санъа, эй, гузель Къырым!


Тарлалары бизимдир, озенлер бизим,

Бу ёллар, сокъакълар, тёпелер бизим.

Келе сенден даим Дженнет къокъусы,

Азизлер мекяны – дюрбелер бизим.

Дюньягъа нам берген Герайлар юрту,

Седжделер санъа, эй, гузель Къырым!


Оюн ве йырлар, нагъмелер бизим,

Мане ве чынълар, эзгилер бизим,

Джесюр, арслан киби къырым йигитлери —

Чора Батыр, Тогъай Бей, Алим де бизим,

Къарасувым, Сувдагъым, Байдарым – юртум,

Седжделер санъа, эй, гузель Къырым!


Денъизинъ бизимдир, ялысы бизим,

Аюв-Дагъы, эки Дива-Къаясы бизим.

Дёрт тарафынъ ювула далгъаларнен,

Донъузлавнынъ, Сасыкъ Гольнинъ шифасы бизим,

Ач къальбинъни хор халкъынъа, ана-Юртум,

Седжделер санъа, эй, гузель Къырым!


Хансарай Джамиси, Минареси бизим.

Козьяш Чешме, Чурюк-сув, Салачыкъ бизим.

Дуа этинъ аналар, Аллах къорусын

Эджнебийлер не десе де, бу ветан бизим.

Бол дюньяда миллетине тар юртум,

Седжделер санъа, эй, гузель Къырым!

1976 с.


ГЪУРБЕТЛИК


Гъурбет ильде юргенлер гъарип олур,

Козю яшлы, юреги гъамлы олур.

Догъру айтса — сёзлери ялан олур,

Гъам арасанъ, кель, аркъадаш, о мендедир.


Кимсе сормаз гъурбетлининъ алыны.

Гъурбетчи эп зарарда, бильмез кярыны.

Сыры гизли, айталмаз аизарыны,

Дерт арасанъ, кель, аркъадаш, о мендедир.


Гъурбет ильде дюньянынъ озю тардыр,

Гъурбеттеки гъарипнинъ дерди бардыр,

Юзю кулюп юрсе де, ичи гъамдыр,

Гъам арасанъ, кель, аркъадаш, о мендедир.

Гъурбетликте алевлене, яна юрек,

Гъурбетликке буюк сабыр, чыдам керек.

Бизим халкъкъа гъурбетликни язды фелек,

Мусибетни арасанъ кель — о мендедир.

1970 с. август


САГЪЛЫКЪНЕН КЪАЛ, КЪЫРЫМ

Узакъ 1944 сенеси халкъымыз ана топракътан сюргюн этильгенде адам толу айван ташыгъан вагонлар Къырымнынъ къапусы – Чонгъардан чыкъа экенлер, вагон аралыгьындан бакъып ана ве къартаналарымызнынъ окюр-окюр агълап: «Сагълыкънен къал, Къырым, сагълыкънен къал, койчюгим, эчкичигим, къойчугъым…» деген давушлары аля бугунь къулагъымда чынълай. Мен Нурий Мустафа огълу, даа яш олсам да, о манзара мени о дередже сарсытты ки, оларны язмай оламадым. О девирде ич кимде кягъыт-къалем ёкъ эди. Мен бир четке чекилип о бейитлерни эджалай-эджалай Озьбекистангъадже етип кельдим. Сонъ оларны бир кягъыткъа яздым. Ачлыкъ не къадар укюм сюрген олса да мен о бейитлерни джоймадым. Яздым-сыздым, кене яздым-сыздым, йыллар девамында «Сагълыкънен къал, Къырым» манзумеси догъду. Сюргюнлик йыллары артта къалса да, козюм огюмде о къартаналарнынъ агълавлары джанлы киби тура.


Сагьлыкънен къал, гузель Къырым, сагълыкънен къал, эй Ветан!

Сагълыкънен къал, багъ ве багьча, сагьлыкънен къал, къабристан.

Бизни бугунь сюргюн этип, юртумыздан къувалар,

Сагьлыкънен къал, къурт-къырмыскъа, сагълыкънен къал, савускъан.


Сагълыкънен къал, Къара денъиз, сагьлыкънен къал, далгъалар.

Сагьлыкънен къал, ешиль дагълар, сагълыкънен къал, къобалар.

Бильмем, гъурбетте не олур алымыз, такъдиримиз?!

Сагълыкънен къалынъыз, къырлар, сагълыкънен къал, обалар.


Сагьлыкънен къал, эй Озенбаш, сагълыкънен къал, Таракъташ,

Топрагъынъчюн бабам-дедем чокъ йыллар тёккен козьяш.

Хыдыр чексин къайдымызны, омюр Алланынъ иши,

Сагълыкънен къал, тувгъан юртум, сагълыкънен къал, топракъ-таш.


Сакълыкънен къал, Багъчасарай, сагълыкънен къал, Алушта.

Джебэде кеткен къурбанлар: Истиляда, Къувушта.

Бозулды тынч яшайыш, бу иште бар хаинлик,

Сагълыкънен къал, Къанлы Дере, сагълыкънен къал сен, Кошка.


Сагълыкънен къал, Роман-Къошым, сагълыкънен къал, Къарадагъ,

Тарихларгъа языладжакъ фаджиалы Тав-Бадракъ.

Боздулар танъ юкъусыны къыркъ дёрт сене танъ-саба,

Сагълыкънен къал, мор мелевше, сагълыкънен къал акъбардакъ.


Сагьлыкънен къал, буюк Салгъыр, сагълыкънен къал, Къарасув,

Къадиринъе мен етмедим, азиз юртум, эт афу.

Эки дюньягъа берильмез багъларынъ Дженнет къокъур,

Сагълыкънен къал, мунълы Чонгъар, сагълыкънен къал, Оркъапу.


Сагълыкънен къал, эй Аюдагъ, эм де Сувдагъ къалеси,

Къозу-къойларнынъ мекяны — юксек ешиль яйласы.

Асрет олуп кетем бугунь чайырынъа, къырынъа,

Сагьлыкънен къал, къарт чобаннынъ Дертли Къавал нагъмеси.


Сагълыкънен къал, гузель Ялта, сагьлыкънен къал, эльвида,

Джермай-Къачыкъ тешкиляты, Алименинъ ады да.

Къанлы куреште сыналды, къырымтатар халкъы да,

Эбедиен къаладжакътыр бутюн булар тарихта.


Сагълыкънен къал, Къамышбурун, сагълыкънен къал, тогъайлар,

Аджымушкъай къобасында эляк олгьан къурбанлар.

Биз эджельден аман къалсакъ, турналар селям айтыр,

Асретли юртумызгъа мутлакъа халкъым къайтыр.


Сагълыкънен къал, дагъ артындан чыкъкъан кунеш шавлеси,

Геджелеринъни бенъзетем, дерсинъ, гъурбет уйлеси.

Такъдир къыяметке къалмаз, топрагъынъны оперим,

Сагълыкънен къал, танъ-саарьде бульбуллернинъ отьмеси.


Сагълыкънен къал, Кильбуруну, сагълыкънен къал, Кезлеве,

Сагълыкънен къал, Чуфут-Къале, Байдарава, Искеле.

Ашыкъ Умер, Токътаргъазы дестанлары, чынълары,

Эльвида, эй, къабирлерде яткъан баба-деделер.


Сагълыкънен къал, Акъмесджитим эм де Сары-Къыятым,

Сагълыкънен къал, Ветанымнынъ бинъ-бинъ йыллыкъ аяты.

Бабалар дженкте курешкенде, бизге саткъын дедилер,

Сагълыкънен къал, залым фелек, акъсызлыкътыр фиятынъ.


Сагълыкънен къал, ачыкъ азбар, сёнген оджакъ ве эвлер,

Сагълыкънен къал, манърап къалгъан сыгъыр-къойлар, папийлер.

Келир куню, биз къайтырмыз топрагъынъны опьмеге,

Сагьлыкънен къал, медреселер, сагълыкънен къал, Азизлер.


Сагълыкънен къал, Михрабымыз, сагълыкънен къал, Къыбламыз,

Сагълыкънен къал, айдын гедже, эм де серин сабамыз.

Имкяны ёкъ алып кетмек эки нефес аванъны,

Сагълыкънен къал, дертке дева къызылчыкъ ве алмамыз.


Сагълыкънен къал, той-дюгюнлер, сагълыкънен къал, адетлер,

Эльвида, эй, дженазеси къылынмагъан джеседлер.

Эджельсиз эляк олгъангъа Дженнет ачар къапусын,

Сагълыкънен къал, гузель Къырым, халкъны сюргюн этелер.


Келир куню, биз къайтырмыз, кене сени сарармыз,

Багъ-багьчагъа, дагъ-къырларгъа кене селям айтырмыз.

Биз ольмемиз, адалетсиз укюмлерни енъермиз,

Чюнки бизлер эвлятларнынъ, асыл къырымтатармыз.

1944-1950 сс.


ИСТЕРИМ


Миллетим аслыдыр – Къырымнынъ къырымы,

Ветангъа къайтмагъа истерим мен бугунь,

Даянмай юрегим, намусым эм арым,

Ветангъа къайтмагъа истерим мен бугунь.


Видждан ич даянмай акъикъат олмаса,

Юртундан къувгъанлар алынъны сормаса,

Сюргюнлик муддетнинъ ахыры олмаса,

Ветангъа къайтмагъа истерим мен бугунь.


Къырымда догъулгъан эдждадым, къартбабам,

Тувгъаным, къартанам эм анам, эм бабам,

Юртумнынъ сефасын сюрсин деп, озь балам –

Ватангьа къайтмагъа истерим мен бугунь.


Эгилип ичмекчюн чокъракътан сувуны,

Къокъламакъчюн тазе ачылгъан гулюни,

Сеяат этмеге чёлюни, къырыны…

Ветангъа къайтмагъа истерим мен бугунь.


Чайырда ачылгъан пейгъамбер-дёгмеси,

Хораз-гуль, акъбардакъ эм мелевшеси,

Тоймагъа авагъа танъ, саарь эртеси

Ветангъа къайтмагъа истерим мен бугунь.


Даима асретим чыкъкъан сув башына,

Дагълары, дереси, къаясы-ташына,

Чананен таймагъа байырдан къышында,

Ветангъа къайтмагъа истерим мен бугунь.


Кочькен сонъ биз юрттан къалгъан чокъ мезарлыкъ,

Тегизлеп сюргенлер, эльбетте, чокъ языкъ.

Беклемек чевресин, къакъмакъчюн мен къазыкъ

Ветангъа къайтмагъа истерим мен бугунь.


Къалмады юртумда минаре ве джами,

Халкъымнынъ юрткъа бар чокътан-чокъ селямы,

Учан-Сув тюбюнде бермекчюн селямны,

Ветангьа къайтмагъа истерим мен бугунь.


Лякин сен буны да унутма, аркъадаш,

Диваргъа урулды эскирген мезарташ.

Бабалар къабрине тёкмекчюн козьден яш,

Ветангъа къайтмагъа истерим мен бугунь.


Булуттан чыкъкъан кунь нурундан рухланып,

Бакъмагъа яйланъда къозунъны, къоюнъны,

Чалмагъа тоюнъда кемане-сазымны

Ватангъа къайтмагъа истерим мен бугунь.


Чокъ йыллар къыдырдым ватаннынъ ёлуны,

Терк этмек истедим гъурбетлик илини,

Гъайрыдан огренмекичюн ана тилимни,

Ватангьа къайтмагъа истерим мен бугунь.


Ешере дагъларда тереклер япрагъы,

Бизлерге асреттир юртумнынъ топрагъы.

Ачмагъа токътагъан салкъын сув чокърагъын,

Ветангъа къайтмагъа истерим мен бугунь.


Тарихта язылгъан дервишлер теккеси,

Ер ексан этильди Оркъапу Къалеси,

Топламакъчюн кене Къырымнынъ айлесин,

Ветангъа къайтмагъа истерим мен бугунь.


Озенбаш гъуруры — юксек Къуш Къаясын

Къозу-къой отлагъан Бабугъан Яйласын,

Зиярет этмекчюн Азизлер Къобасын,

Ветангъа къайтмагъа истерим мен бугунь.


Корьмекчюн нам берген Чуфут-Къалесин,

Къадимий Хансарай, Салачыкъ мааллесин,

Ичмекчюн кене къокъулы къавесин,

Ветангъа къайтмагъа истерим мен бугунь.


Мени де бир инсан баласы догъургъан,

Менде де бар халкъ, Ветан севгиси,

Эшитмекчюн мен юртумнынъ эзгисин,

Ветангьа къайтмагъа истерим мен бугунь.


Айтмагъа утанам ве лякин айыбы ёкъ, —

Унуттым юртумнынъ Къыбласын,

Огренмекчюн Къырым топрагъын-фезасын,

Ветангъа къайтмагьа истерим мен бугунь.


Аз яшап къойнунъда чокъ сайгъы корьгеним,

Эй, меним севгили Ветаным!

Ёлунъа феда этерим джанымны,

Ветангъа къайтмагъа истерим мен бугунь.


Языджы дегилим, дегилим къарт кедай,

Ве лякин къальбимде ветаным-йырым.

Урь-сербест йырламакъчюн бульбульдай,

Ветангъа къайтмагъа истерим мен бугунь.

1965 с. Шахрихан ш. (Озьбекстан)


БЕР ВЕТАНЫМНЫ, МЕНИМ!


Зар олдум Къырым адына, къалмады ич сабырым,

Манъа тек бир чин сёз керек, мен къырым эвлядым,

Акъикъат та ич къалмады, боздынъ устюн-астарын,

Ольдюрсенъ де, къалдырсанъ да, айтаджагъым айтарым,

Манъа ич бир шей керекмей, бер ветанымны, меним.


Отьмей багъымда бульбуллер, эсмей къыбладан елим,

Сарып, къучакълар эдим, етмей узакълардан элим,

Залым-зулумынъдан артыкъ, чёкти, букюльди белим,

Ернен ексан эттинъ меним баба-деде темелим,

Манъа тек акъикъат керек, бер ветанымны, меним.


Чынълай дагълар, инълей топракъ, токътай акъкъан озенлер,

Хор олдулар бир заманлар бу ерлерде кезенлер,

Не этмиши бар миллетнинъ, козюмизге тюртелер,

Ана-баба асретликтен козьяшларын сюртелер,

Манъа сылтавлар керекмей, бер ветанымны, меним.


Тахткъа чыкъкъанда Сталин, халкъкъа уриет, деди,

Эм буюкке, эм кичикке, миллетке урьмет, деди,

Янъы яшав, янъы дюнья, янъы мемлекет, деди,

Эр бир миллет сербест олсун, гурь олсун девлет, деди,

Манъа бош сёзлер керекмей, бер ветанымны, меним.


Ленин ёлу догъру, деди, китапларда анълатты,

Бир сёзюне эки къошуп, шекерлетти, баллатты,

Яша Къырым мусульманы, деди, халкъны алдатты,

Ахыры къувды юртундан, халкъны зар-зар агълатты,

Манъа козь яшлар керекмей, бер ветанымны, меним.


Йыллар кечти сюргюнликте, бизлерни эсир эттинъ,

Бердинъ комендант къолуна, халкъымны этип етим.

Зулуму етти джаныма, бармы ич мерхаметинъ?!

Дюньядан сильмек истединъ къырымтатар миллетин

Гъурбетлигинъ ич керекмей, бер ветанымны, меним.


Эр ай бир кунь комендант къапусында беклетип,

Зорбалыкънен «саткъынсынъ», деп, манъа имза чектирдинъ,

Гъарип бабам даяналмай акъикъатсыз зулумгъа,

Къырым ичюн асрет олуп гъурбетликте кечинди.

Зулумынъа джан даянмай, бер ветанымны, меним.


Нидже йыллар яз-чилленинъ тозу толду козюме,

Беденимдир дельме-тешик, чиркий эмди къанымны,

Къурсагъым ач, устюм чыплакъ, къалтырайым сувукътан,

Эй, Яратан, корермисинъ меним бойле алымы?!

Асретликке джан даянмай, бер ветанымны, меним.


Бинъ докъуз юз къыркъ дёрттен сонъ нидже сув акъты-ташты,

Дженк мейданлары ешерди, чешит чечеклер ачты,

Неден себеп халкъымнынъ къолундан бахты къачты,

Залым дюнья нечюн бизге кенди нефретин сачты?!

Видждан, шефкьатынъ олса, бер ветанымны, меним.


Къана, гедже юкьламайып душмандан ахт алгъанлар,

Бекир Осман, Алимелер, Аметханлар, Дагъджылар,

Къана ветан ичюн кеткен, нидже-нидже къурбанлар?!

Келир заман, тарих язар кимлер эди саткъынлар.

Виждан, акъикъатынъ олса, бер ветанымны, меним.


Инълей къая, инълей къоба, ич зулумгъа даянмай,

Халкънынъ чеккен азабына душман юреги янмай,

Мерхамет ёкь, ар-намус ёкъ, арамлыкькьа о тоймай.

Ичимдеги дертлеримни айтсам, кимсе инанмай,

Ялан-ботенинъ керекмей, бер ветанымны, меним.


Чокь асырлар намы кеткен озь оюны-йырынен,

Къана меним миллетимнинъ оюнджысы, йырджысы,

Къана онынъ одаманы, сюрю-сюрю къоюнен,

Кеманеджи, давулджысы, манеджиси, чынъджысы?!

Сенден ич бир шей керекмей, бер ветанымны, меним.


Салгьырымда сув къуругъан, дагъда осьмей ювези,

Къана меним догъгъан коюм — «Буюк-Озеннинъ» башы,

Роман-Къошнынъ, Чатыр-Дагънынъ эшитильмей нагъмеси,

Недир миллетнинъ гуняхы, къурумай ич козьяшы?!

Урал-Сибиринъ керекмей, бер ветанымны, меним.


Сюрдюнъ, гъайып эттинъ халкънынъ мезарлыгьын, Дюрбесин,

Малы-мулькюн алып, дединъ: кунь ярыгъы корьмесин,

Къырымлылар эндиден сонъ бу ерлерде юрьмесин,

Миллет олуп озь юртунда яшап сефа сюрьмесин,

Зорбалыгъынъ етти джангъа, бер ветанымны, меним.


Гъайып эттинъ багъ-багъчаны, чайыр эм де койлерни,

Къана баба-деде эви, не тютемей оджагьы?!

Гедже-куньдюз «алгъышлайым»: сен де корьме хайырын,

Гуль десте деп топлагьанынъ тикен толсун къучагъынъ,

Ёкъ сенде видждан-намус, бер ветанымны, меним.


Келир бир кунь халкъым Къырымда къурар темель-оджагъын,

Азиз Юртум миллетиме ачар кенди къучагъын,

Бу макъсадкъа иришмекчюн атланайым атыма,

Илле бир кунь биз тапармыз бу дертлернинъ иляджын,

Джеэннеминъ сенинъ олсун, бер ветанымны, меним!

1967 с.


КЪЫЙМЕТЛИ ВЕТАНЫМ


Гуль-чечекли ветаным, къыйметли, ювам меним,

Ильхамымсынъ, къанатымсынъ, хаялымсынъ, эм йырым.


Меним омюр китабым къапанмасын ич заман,

Мен рухумнен келирим, санъа, асретли ветан.


Гедже-куньдюз ёл арап, сорайым йылдызлардан,

Эскен къыбладан ельчик: «Адашма!», – дей ёлунъдан.


Кечер гедже танъ атар, кунь сачар шавлелерин,

Ёл косьтерир турналар, ветаннынъ дагь-чёллерин.


Улькемнинъ яйлясына, келирим корюшмеге,

Кечмишлерни хатырлап, макъсадкъа иришмеге.


Мени сенден айырмаз, фуртуна эм де туфан,

Сен мени къучагъынъда эйбетлегенинъ заман.


Юректе сёнмез севгинъ, эй къыйметли ветаным,

Сенде яшамакъ ичюн, атешлерде янарым.

1987 с.


БАБА ВЕ ИНСАФСЫЗ БАЛАЛАР


Мал къалдырдынъ, биз севиндик, опюштик,

Сонъра къавгъа, дава иле болюштик.

Азгьа-чокъкъа къанаатсыз дёгюштик,

Мезарынъда тынчлан, раат ят, баба.


Сен бизлерге отьмек бердинъ, туз бердинъ,

Замет этип, язда-къышта терлединъ,

Къартлыгъынъда бизден сайгъы беклединъ,

Энди бакъий сефасыны тат, баба.


Эвлятлардан беклединъ хайыр-дуа,

Лякин бизде эр бир кунь къавгъа-дава,

Чюнки девлет къалды бизге бедава,

Эфкярынъны Аллахынъа айт, баба.


Эвлят бакъып осьтюрмек меним борджум, —

Деп, — дюньяда къалмасын гунях, сучум,

Он аршын без - бугунь бутюн бар кочюнъ,

Махшер тараф козюнъни ач, бакъ, баба.


Едимизни эйи бакътынъ, эркелеп,

Оськен сонъра хош корьмедик, опькелеп.

Кяде-кяде тазирледик эзмелеп,

Шифа берсин беденинъе «ляхт», баба.


Балаларым яшасын, деп тынч, раат,

Ашамадынъ-яшадынъ хор къанаат.

Эвлядынъдан санъа олсун насиат,

О дюньяда малынъ олса, сат, баба.

1980 с.


ТАКЪДИР


Бир кунь торуным яныма кельди де,

— Къартбаба, бир суаль сорайджам, — деди,

Бильсенъиз, айтынъыз, такъдир о не демек,

Ким ичюн, не ичюн айтылгъан эди.


Мен дедим: суальнинъ манасы пек терен,

Заманлар отелер, заманлар келе,

Такъдирде инсанчюн айны шу замандай

Кяде шенъ, кяде зор аллар расткеле.


Несилим яшады дюньянынъ тёрюнде,

Анъдыра о Дженнетнинъ чайыр-багьыны,

Мен анда догъдум. Такъдирим ёлунда

Не олуп къаладжам, бильмейим ярынны...


Анамнынъ сютюни юртумда эмдим мен,

Эм тоюп, эм тоймай, кяде агъладым.

Такъдирнинъ не экенин бильмеден,

Гъурбетлер илине кельген сонъ анъладым.


Къувдылар халкъымны озь ана-юртундан,

Кимсенинъ такъдирин сорамай.

Чокъ ольдюлер Уралнынъ дагъында,

Чокъусы Мырзачёль, Джамбайда…


Аналар даянмай пис, битли вагонда,

Хорланып ынджынып джан берди ёлда.

Бабалар айта ки, такъдирдир Аллахтан.

Не ичюн менимки инсан къолунда?


Мен сандым Уралны заманнынъ ахыры,

Яш эдим, бильмедим аслын темельден.

Асия чёллерин косьтерди манъа.

Беденим чокъ янды явуз чиркийден.


Сталин окюрди: — такъдирни мен бердим, —

Деп кяде къычырды, деди: «Мен, Аллах!»

Гъурбетте ачлыкътан къырылды къырымлар,

Эджельсиз ольдюлер, Ветандан иракъ.


Ачларнынъ алыны ич кимсе сормады,

«Саткъыннынъ» такъдири бу, — деп кульдилер,

— Отьмек! — деп, джан берген, инсанны кефинсиз,

Дженазе къылмайып комьдилер.


Айтсанъ да, дердинъни ич кимсе эшитмей.

Къалмады халкънынъ зерредай къыймети.

Ачлыкътан ольгенлер ёлларда къалдылар,

Шакаллар сюйреди терисин, этин.


Къырымлы мевталар, санки бир тёмеклер

Къоюлды беш-алты, бир ерге.

Топракълар бузлагъан, къабир ич къазылмай,

Аттылар бир къарлы дереге.


Бильмейим, бу бизим такъдирни ким язгьан.

Тиримиз укъукъсыз, олюмиз акъсыз...

Баарьде джесетлер комюльди топракъкъа,

Кимининъ къолу ёкъ, кимиси башсыз.


Къышлакътан къышлакъкъа мен пек чокъ айланып,

Бир парча питеге тилендим,

Базыда чайнадым бир локъма тапып,

Базыда ач яттым, меджалсыз эдим...


Ачлыкъкъа даянмай, къой киби отладым,

Чай-къаве ерине сув ичтим.

Такъдирим бу экен деп, гьурбет илинде

Мешакъат джеэннем ёлларын кечтим.


Миллетнинъ такъдири олсун озь къолунда,

Эр ким озь такъдири ичюн курешсин.

Зорбалыкъ кучюнен такъдирни таптагъан

Джехэннем тюбюне кетсин.


Эшит, сен, торуным, къартбабанъ айткъанын

Такъдирдир эм гъайрет, эм куреш.

Такъдиринъ ичюн джан фида этсенъ сен,

Нур сачар ёлунъа эп кунеш.

1991 с.


СИЛЯМ


Мен де бир инсаным, менде де тиль бар —

Къартана-анамдан къалгьан ядикяр.

Бу тильде лаф эткен бабам-дедемлер

Яратты масаллар, чынълар, манелер.


Эр инсан огренсе ана тилини,

Къорчалар юртуны, мемлекетини.

О тильнинъ кучюнен ёлуны ачар,

Онынънен къуллукътан, гъурбеттен къачар.


Тилимдир сёнмейджек, алевли севгим

Къанымда къайнай шаным, гьайретим,

Энъ гузель байлыгъым тилимдир, сорсанъ,

Геджелер куньдюздир, халкъынънен олсанъ.


Ана тилимде айткъанда сёзюми —

Миллетим гонълюнде дуям озюми,

Анамнынъ тилинен мен окъуп язам,

Эллерим дерт бильмей, болдурмам, талмам.


Дагьылыр онынънен зульмет, къаранлыкъ,

Миллетнинъ тилинен, артаджакъ барлыкъ.

Рухумдыр, джанымдыр — энъ кучьлю силям,

Халкъымны сакълайджакъ тувгъан тиль, ислям!

2001 с.


АНА ЮРТКЪА СЕЯАТ


Яш башымдан ят иллерде,

Ачлыкъ чектим, гьарип юрдим.

«Саткъын», олдым мен тиллерде,

Нидже агъыр куньлер корьдим.

Инсанлыкъны бутюн джойгъан

Комендантлар къаным ичти.

Балалыкътан фера корьмей

Он йыл омюр бойле кечти.


Лянет этип, кийик ульке,

Дешет сачкъан мудхиш Сырткъа,

Ёлгъа чыкътым бир сеяат

Япмакъ ичюн ана - Юрткъа.

Пек арз эттим Къырымымнынъ

Корьмеге дагь-обаларын,

Балалыкъта ойнап юрген

Дагъы-къыры, къобаларын.


Истек буюк, лякин бирден

Неден башлап, къайда барсам...

Бу аданы мен анамдай

Багьырыма басып сарсам.

Къучакъласам козьяш тёкип,

Асрет-аджыларым айтсам.


Мен гьурбеттен кельген огьлу,

Тизине баш къоюп ятсам…

Ниетиме къавуштым мен,

Мына, тувгьан Озенбашым.

Козьлериме инанмайым,

Туталмадан козюм яшын

Юрем эски, чокътан таныш,

Танылмагъан сокъакъларда.

Виран олгъан бу мемлекет,

Сув къалмагьан чокъракъларда.


Йыкъынтылар бою кетем,

Не Джами бар, не Минаре,

Ёл кенары — мезарлыкъта,

Учь-дёрт саргъуш къазакъ юре.

Къолларында демир таякъ,

Къабирлерни акътаралар.

Къолай келир санып олар

Алтын, инджи къыдыралар.


Базы бирде къалгьан эвлер,

Баш ташлардан этраф къора,

Мезарлыкъта япкъан аран,

Мында домузлары тура.

Эв алдында баш ташлары,

Ярым, сыныкъ базылары.

Бири афуз, эм мудерис,

Анълатмакъта язылары.


Энъиш-ёкъуш ёллар кеттим,

Тёпе-Къыргьа барым еттим,

Ёкъ Манаготра, тарлыгьы,

Тегизленген мезарлыгьы.

Къуртилернинъ маллесинде

Виран эвлер, диварлары.

Чыкъып бакътым юкъарыдан

Яры койде сув амбары.


Аллам! – дедим, кокке бакътым,

Келир куню алмакъ ахтым.

Бу алларгьа айлана баш,

Турмай келе козюмден яш.

Къана азбар, къана эвлер,

Эй, видждансыз, сиз динсизлер,

Бу юртларны, къургьан, тиккен,

Баба-деде, эм де бизлер.


Сонъсыз бир шей ёкъ дюньяда,

Эр зулумнынъ бир сонъу бар

Юрт саиби келир бир кунь,

Унутманъ сиз, юртбасарлар!

Ильки дегиль, баскъынлыкъны,

Корьгенмиз биз бир чокъ кере.

«Инсан, къолу япкъанына,

Башы иле джевап бере!»

1986 с.


АГЪЛАРЫМ


Гонълюми аджытыр гьамлар хаялы,

Акълыма тюшкенде, бозулыр алы.

Зорбалыкънен тюштим сенден узакъкъа,

Ветандан айрылдым, онъа агъларым.


О заманлар къолум сенден узюльди,

Асретли юрегим зынджыр тизильди,

Къаным тамчы-тамчы акъып сюзюльди,

Кимсе мендай агъламаз, зар агъларым.


Эль юртунда агьларым, рахиминъ кельсин,

Бу гъамны дердиме тюшсенъ, билирсинъ.

Ветанын къадрини гъурбетли билир,

Ёлларда агъларым, чёльде агъларым.


Чатырдагъ башыны баскъандыр туман,

Джисмимни саргъандыр къасевет-фигъан.

Дженнетдай юртумны ким этти виран,

Ахтымны алалмай, онъа агъларым.


Къырымнынъ зийнети, чайыр-къобалар,

Душманлар юртумдан мени къувалар,

Джан юрекке сыгъмай, даим чабалар,

Муминлер алыны корюп агъларым.


Етишсин тилегим Улу Раббиге,

Бу ульке бизимдир, анълатсын сизге.

Мумин къардашымнынъ агълав сесине,

Даянмай агьларым, кене агъларым.


Не ичюн етекчи кирип арагъа,

Топракъ ве укъукъны къоймай къараргъа?!

Эр ким арабасын чеке кенаргъа,

Бойле бир алына, халкъкъа агъларым.


Ветанда яшаймыз — фурсат ёкъ бизде,

Кетти такъатымыз, къувет ёкъ тизде,

Не ёлбашчы, не оджа къалды бизде,

Миллет азат олгъандже, зар агъларым.


Озюм къырымлыйым, будыр диярым,

Эм намусым, виджданым, эм де арым.

Шерефли инсанлар олсун сердарым,

Гъалебе кунюни беклер, агъларым.


Агъларым, агъларым ич чыкъмаз сесим,

Ичимде къаврулыр, янар нефесим,

Курешке атлансын халкъым, эр кесим,

Бумы миллет такъдири? — онъа агъларым.

2000 с.


ЮРТ АСРЕТЛИГИ


Аркъадашлар, мен айтайым сизге ойле адисе:

Янъы бир дерс олур, дейим, эм бизге, эм де сизге,

Йылын айтсам алтмыш бештир, тамам язнынъ ортасы,

Айы исе 15 июнь, озю джума сабасы.


Келип чыкъа бир къартбабай озю догъгъан коюне,

Ашай-иче эм ратлана, салкъын терек тюбюнде,

Сонъ бираздан акъылына тюше кой мезарлыгъы,

Мезарлыкъта ана-баба къабирлернинъ барлыгъы.


Барып бакъса мезарлыкъта ич къалмагъан мезар таш,

Буны корюп, къарт даянмай, тёке козьлеринден яш.

Пек ынджына, эм де агълай, бабасынынъ рухуна,

Агълай-агълай барып чёке эрик терек тюбюне.


Дей: мен бир кельдим озь коюме, бир даа къачан келеджем,

Кимлер бильсин къайсы юртта, къайсы койде оледжем.

Ала къолуна бир кягъыт, ала бир де къарындаш,

Сёзни башлай язмагъа, деп: — тувгъанлар, эм къардаш,


Ветандашлар, эм койдешлер, окъурсынъыз сёзюмни,

Чокъунъыз мени танымай, корьмегенсиз озюмни.

Виран олду ана-Юртум, сюрюльген бу мезарлыкъ,

Ана-баба къабирини тапмагъаным чокъ языкъ.


Чокъ агъладым файдасы ёкъ, козюмден тёкюльди яш,

Айтайым десем дердимни, ёкъ янымда аркъадаш.

Васиетим эди ольсем коминъ ана-Юртума.

Мына энди бугунь еттим юректе макъсадыма.


Малым ёкътыр, джебимдеги 140 кумюш парагъа,

Кефиниме, дефиниме, еткизирсиз дуагъа, —

Деп къартбабай бир ах чекип, битире озь сёзюни

Чыкъып эрик терегине аса озь-озюни.


...Ольмек къолай, лякин, достлар, бизге керек яшамакъ,

Ана-Юртнынъ сувун ичип, эм де ашын ашамакъ,

Ольмек къолай: биз истеймиз азат дюнья корьмеге,

Барып ана-Юртумызда зевкълы девран сюрьмеге.


Ольмек къолай: лякин бизлер истеймиз бир акъикъат,

Ачылсын багьларда гуллер, даим кульсин табиат.

Олюм акътыр эпимизге, ич бир сёз ёкъ бу акъта,

Лякин инсан белли бир из къалдыраджакъ тарихта.


Йыллар кечип силинмесин ана-Юрттан изимиз

Нурий дей ки: анъсынлар бизни яш несилимиз...

1966 с.


ИСЛЯМГЪА КЕЛЬ!


Шу дюньянынъ тюзюминден ибрет ал да, ислямгъа кель,

Устюндеки юргенлерден ибрет ал да, ислямгъа кель,

Динимиз дер, акъкъа табын, ачыкъ олсун Дженнет Къапунъ,

Санъа кефильдир япкъанынъ, ибрет ал да, ислямгъа кель.


Тарихдаки язылардан, шаирлерден, язгъанлардан,

Эр адымда мезарлардан, ибрет ал да, ислямгъа кель.

Яратылдынъ бир зерреден, Раббинъдир санъа лютф эткен,

Арадаки месафеден, ибрет ал да, ислямгъа кель.


Олюм хакътыр, оледжексинъ, ибрет ал да, ислямгъа кель.

Эсабыны береджексинъ, ибрет ал да, ислямгъа кель.

Далма янълыш хаялларгъа, кель сен диннинъ ёлуна

Бакъ бу дюнья эхвалына, ибрет ал да, ислямгъа кель.


Къушларгъа бакъ, эп учалар, инсанлардан эп къачалар,

Ибрет нурларыны сачалар, ибрет ал да, ислямгъа кель.

Инсан огълу, артыкъ етер, чокъ кяр этсенъ зарар этер,

Эхвалынъ олмасын бетер, ибрет ал да, ислямгъа кель.

1997 с.


ИЛИМНИ ОГРЕН


Эй, къардаш, Алланынъ динини огрен,

Сахабе, улема билимин огрен.

Ёл ачмакъ истесенъ ахиретинъе,

Мухаммед Мустафа илимин огрен.


Истесенъ билимни — сарыл илимге,

Фельсефе дегиль де, акъикъий динге.

Бахытлар тилесенъ эгер омюрге,

Мухаммед Мустафа илимин огрен.


Дюнья, эм ахирет тилеген инсан

Илимге сарылсын, ёкъ башкъа дерман.

Илимнен ислямны огренмек ихсан,

Мухаммед Мустафа илимин огрен.


Базылар илимни билирлер янълыш,

Бисмилля айтмазлар, юрерлер сархош.

О илим файдасыз, амелидир бош,

Мухаммед Мустафа илимин огрен.


Окъумакъ керектир – буюк эм кендже,

Илимни огренмек, акъ ёл, менимдже.

Пешманлар файдасыз заман кечиндже,

Мухаммед Мустафа илимин огрен.


Ич олмаз бильгенлер бильмегеннен бир,

Бильген эдеплидир, бильмеген зелиль.

Бош вакъыт, сагълыкънынъ къадрини сен биль,

Мухаммед Мустафа илимин огрен.


Ахирет кунюнде илим сораладжакъ,

Инсанны анда да китап къоллайджакъ,

Махшерде башынъа шемсие оладжакъ,

Мухаммед Мустафа илимин огрен.


Мен бойле язам ве бойле билирим:

Илимсиз дюньяда ёкъ меним ерим.

Диний оджаларын мен де северим —

Мухаммед Мустафа илимин огрен.

1976 с.


БЕШ-АЛТЫ КУНЬЛЮК


Мен озюм бильмейим неге расткельдим...

Раатсыз алларда сыкъа юрегим.

Эвельки куньлерни бираз тюшюндим,

Буларнынъ эписи — беш-алты куньлюк.


Юрегим менимсей бир башкъа алем

Бир озюмнен къалам, бир де тюшюнджем.

Узакъ тюшеджегими дертли алемден

Яланы ёкъ акъикъат, беш-алты куньлюк.


Заманлар огютлей: къачма озюнъден,

Кетсенъ де узакълашма азизлеринъден,

Алемге эджнебий оладжагъынъда,

Эписи бизимчюн, беш-алты куньлюк.


Бириси яланнен гонълюнъни ынджытыр,

Бириси акъсызджа юрек яндырыр,

Оларгьа сабырнен даян, аркъадаш,

Акъсызлыкъ деври де, беш-алты куньлюк.


Сувукъ бакъышларгъа, акис сёзлерге

Достларны душмангъа чевиргенлерге,

Бу фурсат менимдир деп бильгенлерге

Заманлар девири, беш-алты куньлюк.


Бу дюнья юкюни кимсе чекемез,

Буюк умютлерге эр ким етемез,

Нефсининъ тойгьанын кимсе билемез

Бу фани дюньядыр, беш-алты куньлюк.


Турналар коклерде яяр къанатын,

Дервишлер Джамиде япар къыратын,

Бу фелек къануны — кечер аятынъ,

Омрюнънинъ эписи — беш алты куньлюк.


Адалетсиз укюм эткен акимлер,

Озь динини бозгъан сахте алимлер,

Эмиетсиз зикир эткен муминлер —

Башы бош юргени, беш-алты куньлюк.


Я, Рабби, бу фани дюньяда киби,

Узурунъа баралмам, ёкъ ибадетим,

Кечти бу омюрюм йылдырым киби,

Ёлджулыкъ къалдырып — беш-алты куньлюк.

1976 с.


ДЖУМА ДЖАМИМ


Асырлардыр инълейсинъ, дердинъ недир, нелердир?

Сусты Эзан сеслери саарьде Минаренъде,

Къапуларынъ ачылмай, гъазап къайнай къальплерде.

Эбет, дердинъ буюктир, чаренъ ёкъ, Джума Джамим.


Михраб ве Минберинънинъ бир кунь юзю куледжек.

Къапунъны къапаткъанлар чекишип, дерт чекеджек,

Бинълернен мусюльманлар сенде седжде этеджек,

Багъчасарай о кунню кореджек, Джума Джамим.


Дюньяда джами чокътыр, Джума джами киби ёкътыр,

Абдестсиз санъа кирген мекрухтыр,

Ялынъызым деп окюнме, сени къайгъыргъан пек чокътыр.

Айтыладжакъ эхли тевхид хутбенъде, Джума джамим.


Тарихта Герайларынъ къойды темель ташынъны,

Тили тутулсын душманнынъ, айландырды башынъны.

Дертли-дертли «Козьяш чешменъ» тёке къанлы яшыны,

Уян, эй, алеми ислям, намусынъ Джума Джамим.


Акъ дин ичюн шеадетсинъ — Джамилернинъ султаны.

Санъа феда олсун Къырым мусульманнынъ къаны.

Уяндыр бизлерни, косьтер, сербестликнинъ заманын.

Эльбет, о куньлер келеджек, меним Джума Джамим.


Эки минаренъ узанып санки Хакъкъа къол олду.

Чокъ асырлар азбарларынъ мумин иле бол олду,

Эджнебийлер заманында сенинъ алынъ хор олду.

Хорлукъ битер, ич шубесиз, Иншалла, Джума Джамим.

1976 с.


О КУННЮ УНУТМА


Бир заман алемге укюм этердинъ,

Шимди сенден не къалды, тюшюн, инсан.

Чокъ девранлар сюрдюнъ, не куньлер корьдюнъ,

Къаладжакъ дюньяда заметинъ, инсан.


Къайда къалды гузеллик, къайда джемалынъ,

Тёкюлип япрагьынъ, сынаджакъ далынъ,

Кимлернен топладынъ, пара ве малынъ –

Тек озюнъ бережексинъ джевабын, инсан.


Бу недир, я Рабби, къалмады сагълыкъ,

Къайда къалды салтанат, къайдадыр барлыкъ?

Эр кунь бинъ бир белялы, яланджы яшлыкъ –

Кетеджек элинъден, унутма, инсан.


Вуджудынъдан къаладжакъ кемик омургъа,

Ляхтынъда тёкюльген бир къач къабургъа.

Эписи топракъ оладжакъ, огюнъ ве аркъанъ –

Къабирде этеджеклер соравлар, инсан.


Къулакълар чюрюрлер, козьлер бошаныр,

Аст ченге айрылыр, усть тараф къалыр,

Къафалар ичине топракълар толур –

Ятарсынъ агърысыз, седасыз, инсан.


Адемден къалгъандыр къабир ве мезар,

Инсаннынъ къадерин къалемлер язар,

Кемирир кевденъни къурт азар-азар,

Къаладжакъ тек намынъ, олгъаны, инсан.


Бир тишинъ агъырса, ынджына эдинъ,

Корьмединъ кузьгюде бурюшкен бетинъ,

Сормадынъ Алладан махшер медетин –

Эбедий къаладжакъ заметинъ инсан.


Бизлерге ярдым эт, эй, буюк Мевля,

Муминге ич берме чекильмез беля.

Мекяныны сен эйле, Дженнети аля –

Эбет, бир кунь тириледжектир, инсан.


О кунню унутма сакъын бир заман,

Тек ахиретни тюшюн, андадыр аман,

Истер бир факъыр ол, истер Сулейман –

Бир куню къаладжакъсынъ ялынъыз, инсан.

2000 с.


НЕ ЧАРЕМ БАР


Миллетимнинъ алын корюп агъламаздан не чарем бар.

Башыма бир къара явлукъ багъламаздан не чарем бар.

Танъ саарьде бульбуль киби сызламаздан не чарем бар.

Гъам-къасевет басты мени, агъламаздан не чарем бар.


Этек къыскъа, кокюс ачыкъ юргенлерге «культур», дерлер,

Тили, дини анълашылмай йырлагъангьа «бульбуль» дерлер,

Эгер корьсе намузсызны, онъа шакъ-шакънен кулелер,

Сынъыры ёкъ эдепсизлик, агъламаздан не чарем бар.


Ар ве намус саибине базылар «къоркъакъсынъ», дерлер,

Урус тилли шаплавузгъа, «акъыллы инсан», дерлер.

Берсенъ эгер бир насиат, «такъдиринъ озюнъ бул», дерлер,

Дердиме бир дерман ёкътыр, агьламаздан не чарем бар.


«Эсселяму алейкум»лер, яшкъа дегиль къарткъа да ёкъ,

«Селям, къартым», «привет, достум», тебриклери эр ерде чокъ,

Айланып бир кечмишдеки, урьметке ве сайгъыгъа бакъ,

Бойле алгъа тюшкенлерге, агъламаздан не чарем бар.


Ислям дини не олгьанын бильмеге истемеген,

Эшитсе де мезхебини озь ёлуна чеккелеген,

Сют эмизген анасынынъ тилин, урфун бегенмеген,

Анъсыз, фикирсизни корюп, агъламаздан не чарем бар.


Антери ёкъ, кобек ачыкъ, сачы исе тыраш олгъан,

Анъламакънынъ чареси ёкъ, кельген къызмы я да огълан,

Кассет динълей, анълашылмай, йырлагъан джын я шейтан,

Ахлякъсызлыкъ деври кельген, агъламаздан не чарем бар.


Раббим, бизни къусурлардан къуртармасанъ эгер озюнъ,

Ана-баба эвлядына динълетмесе акълы сёзюн,

Келеджекте зиндан олур такъдир ве алымыз бизим,

Дава ахиретке къалыр… Агъламаздан не чарем бар!..

2004 с.


БУ ДЮНЬЯ


Догьгъанынъа пешман этер бу дюнья,

Тувгъанынъа душман этер бу дюнья,

Амелинъе, къудретинъе ишанма –

Султанларны пурьян этер бу дюнья.


Сени манъа, мени санъа къурназлап

Акъикъатсыз ифтиранен къаралап,

Нефсинъ иле шейтанынъны алгъышлап,

Ахлягъынъны гъарез этер бу дюнья.


Башынъ туман, ичинъ аджджыдан янар

Ич кимсеге айталмайсынъ дердинъни,

Ахиретнинъ ёлу узакъ, къабир тар,

Дёрт тарафны зиндан этер бу дюнья.


Омюр къыскъа, коклер узакъ, ер къатты,

Къабир ташы язысындан ибрет ал,

Гуняхынъ чокъ, бильсенъ джезасы къатты,

Тёвбелерге фурсат бермез бу дюнья.


Омюр кечти ич бакъмадынъ артынъа

Махшер куню вазиетинъ билялмай,

Гедже-куньдюз, энди ялвар Танърынъа,

Бильсенъ, санъа имтихандыр бу дюнья.


Бир тамчы сув аслы сенинъ темелинъ

Раббинъ ичюн бармы аслы амелинъ,

Козюнъ корьмей къайда баса адымынъ,

Бир кунь сени виран этер бу дюнья.

2002 с. Озенбаш кою (Къырым)


БИР МЕВТАГЪА


Битти ёлджулыгъынъ, бугунь сонъки кунь,

Кетирдилер сени омуз устюнде.

Ким эдинъ, не олдунъ, бакъ бу алынъа,

Бир кефинден башкъа не бар устюнъде?


Не ветан таныдынъ, не бир кимсени,

Бисмилля демединъ, унуттынъ динни,

Айлан бакъ артынъа, кечкен ёлунъы –

Бир кефинден башкъа не бар устюнъде?


Не яхшылыкъ яптынъ, не де джумертлик,

Иште, бугунь кетесинъ сускъун ве сёнюк,

Япмадынъ сен яхшылыкъ – эйилик,

Бир кефинден башкъа не бар устюнъде?


Акъча дединъ, байлыкъ дединъ, нефистен,

Анъмадынъ Раббинъни, бир кунь юректен,

Бильмединъми эсап куню бар экен, —

Бир кефинден башкъа не бар устюнъде?


Шейтан аслы душманынъ, оны дост бильдинъ,

Ойле-бойле кечти омюр, етти эджелинъ,

Тёвбелерге ёкъ вакътынъ энди сенинъ,

Бир кефинден башкъа не бар устюнъде?


Топладынъ, сакъладынъ дюнья малыны,

Сормадынъ оксюз-факъырнынъ алыны,

Бугунь кимсе сормаз сенинъ алынъны,

Бир кефинден башкъа не бар устюнъде?


Инанмадынъ къабринъде янаджакъ чыракъкъа,

Мукъаддес Китапкъа, не де Аллагьа,

Яткъыздылар сени къара топракъкъа,

Бир кефинден башкъа не бар устюнъде?

1997 с.


ФЕРАСЕТЛИ ОЛАЙЫКЪ


Эй, уммети Мухаммед, динъленъиз, мусульманлар,

Биз эвель бойлемидик, тюшюнейик бу акъта.

Бакъынъ бу алымызгъа, бир бакъайыкъ замангъа,

Не олду аслы бизге, насыл къалдыкъ бу алгъа?


Юдже ислям динини къабул эткен биз эдик,

Инсанларгъа адалет, мерхаметни анълатып,

Кичиклерни чокъ север, буюкни саяр эдик,

Къалиплерни алгъышлап, дуйгъуларны даркъатып.


Бойле яйылгъандыр дин, Зынджырлы Медреседе.

Мимар Синан Джамиси эзан яйды эр ерге.

Ёлджунен селямлашыр, сыйлардыкъ эвимизде,

Къардашча яшар эдик, эр ким шашарды бизге.


Мерхаметтен дерт асыл олур, деген бабалар.

Гъыйбет, кемликлер япып, акъикъатсыз ёл туттыкъ,

Эйиликни унуттыкъ, сарды бизни гуняхлар,

Озь ана-Юртумызда эдеп-ахлякъ унуттыкъ.


Къардашларны танымай душман олдукъ биз сизге,

Фесат къайнай ортада, опьке, тёмет эм де кин.

Дост аджытып тазирлей, душман да куле бизге,

Булар бизге ляйыкъмы, бойле япынъ, дейми дин?!


Къуранымыз огретти «ляилляхи иллялла»!

Бойле этип, муминлер, динимизни анълайыкъ,

Махшер куню не дейджек бизлерге Ресуллюлла,

Гунях япып дюньяда, асий олуп къалмайыкъ.


Эй, къардашлар, догъуртынъ фикир, ахлякъ эм ойны.

Динимизнинъ эшкъына, акъикъатлы олайыкъ,

Къазмайыкъ озюмизге фаджиалы чукъурны

Алла насип эйлесин, ферасетли олайыкъ.

2001 с.


КЪАВИЙЛЕШТИР ИМАННЫ!


Ветандашлар, къардашлар, эшитинъиз айткъанны:

Биз яшагъан топракълар мусюльманлар ветаны,

Мукъаддес тарихында, буюктир зафер-шаны,

Шимди олду харабе, Герайлар къабристаны.


Миллетнинъ акъкъы ичюн акъты къызыл къанлары,

Унутманъыз мезарларда шеитлер яткъанларны.

Эр кунь эзан сесин беклей онынъ къараманлары,

Бизим дуамызгъа мухтадж Азизлернинъ мекяны.


Юдже Хакънынъ ёлунда куреш эткен акъ олсун,

Руху-ишанчы бугунь, юксельсин бир дагъ олсун,

Ислям ичюн джан бергеннинъ азиз руху шад олсун.

Ветан ичюн, халкъ ичюн къавийлештир иманны!

1976 с.


ИСЛЯМНЫ УНУТМА


Дюньянынъ эхвалы малюмми санъа?

Къомшу къомшугъа даргъын, аркъадаш,

Хакъ берген бу джанлар, къыярлар джанны,

Заманнынъ къануны бозукъ, аркъадаш.


Сархошлар агъзында куфюрлер дады,

Мышыкълар арслангъа олдулар къады,

Балалар анагъа эте насиат,

Догьрунынъ дамары эзик, аркъадаш.


Инсанлар джангъа чокъ фесат сачты,

Адалет ёкъ олду, акъикъат къачты,

Факъырлар агълашып эллерин ачты,

Софрада къалмады къысмет, аркъадаш.


Къозулар гуняхкяр, къашкъыр акъ олду,

Виджданы къаралар мутебер олду,

Чокъусы шейтаннынъ ёлуна уйду,

Къурназдан беклеме хайыр, аркъадаш.


Къыямет къопаджакъ, сен бунъа шашма,

Гонълюнъни темиз тут, иманны сатма.

Ислямны унутып арамгъа батма,

Динимиз ве ёлу назик, аркъадаш.

1979 с.


КИМГЕ ЯЛВАРАЙЫМ


Нефис эсири дегилим, эй яраткъан, Аллахим!

Битти сабыр-къанаатым, сенсинъ къоруйыджым, Рахим!

Дертлериме дева арап, къайдаларгъа мен барайым,

Сенинъ къапунъ ачыкъ экен, даа кимге ялварайым.


Гонълюм юз бинъ гунях этсе, кене афу истер сенден,

Келямынъдыр чин акъикъат, эмиринъе гъайрет менден.

Дертлериме дева арап, къайдаларгъа мен барайым,

Сенинъ къапунъ ачыкъ экен, даа кимге ялварайым.


Яптыкъ санъа гъарез ве шер, эйлеме бизге джефа,

Сен мерхамет кузьгюсисинъ, Дженнетинъден бер сефа.

Дертлериме дева арап, къайдаларгъа мен барайым,

Сенинъ къапунъ ачыкъ экен, даа кимге ялварайым.


Огютлерни ошек дерлер, арамны элял деп ерлер,

Ар ве намус, бу не демек? Дюнья маишеттир дерлер.

Дертлериме дева арап, къайдаларгьа мен барайым,

Сенинъ къапунъ ачыкъ экен, даа кимге ялварайым.


Ахлякъсызлыкъ, перишанлыкъ, фаркъы ёкътур, олса пара,

Яшлар гедже гунях токъуй, юртуна олду масхара.

Дертлериме дева арап, къайдаларгъа мен барайым,

Сенинъ къапунъ ачыкъ экен, даа кимге ялварайым.


Чипче чыкъып йымыртадан, тюкюргендай къабугъына,

Халкънынъ урфу-адетини янълыш, дейлер, яш-къартына.

Дертлериме дева арап, къайдаларгъа мен барайым,

Сенинъ къапунъ ачыкъ экен, даа кимге ялварайым.


Та эвельден такъдирими бойле язмагъандыр Аллам,

Миллетимнинъ бу эхвалы юрегиме къоя эп гъам.

Дертлериме дева арап, къайдаларгъа мен барайым,

Сенинъ къапунъ ачыкъ экен, даа кимге ялварайым.


Не мушкюлят кельди башкъа, бильсенъ эгер сен, я Рахман,

Геджелери ферьяд этем, билем бунынъ сонъу пешман.

Дертлериме дева арап, къайдаларгъа мен барайым,

Сенинъ къапунъ ачыкъ экен, даа кимге ялварайым.


Джаиллернен, арсызларнен олмакъ истемем, я Раббим!

Насиатым тутмасалар, не чарем бар, я Хабибим!

Дертлериме дева арап, къайдаларгъа мен барайым,

Сенинъ къапунъ ачыкъ экен, даа кимге ялварайым.

2002 с.


ЧАРЕНЪ БАРМЫ?


Аддинъни биль, эй, инсан, ольмемеге чаренъ бармы?

Сынгъан пытакъ чечегидай солмамагъа чаренъ бармы?

Ич алданма малгъа-мулькке, етмек истесенъ кемалгъа,

Татлы джанынъ эманетдир, бермемеге чаренъ бармы?


Дюнья фани, оны сен биль, омюрде тек эйилик къыл,

Якъасы ёкъ, енъсиз кольмек киймемеге чаренъ бармы?

Къайдан кельдинъ бу дюньягъа – биль, ибадет къыл Мевлягъа,

Тенешир ве мусаллаткъа минмемеге чаренъ бармы?


Даима юр халкъ ёлундан, Раббинъи айт эр сёзюнъде,

Дёрт муминнинъ омузында кезмемеге чаренъ бармы?

Бу ёл сенинъ сонъки ёлунъ, ярдым бермез къызынъ, огълунъ,

Салланмайып къабристангъа кетмемеге чаренъ бармы?


Къабир азыр сенинъ ичюн, сенде ёкъ эвельки кучюнъ,

Чырагьы ёкь мекянынъа кирмемеге чаренъ бармы?

Ахрет ичюн ильки мескен, эвинъ, коюнъ – къабристан,

Рахимни кене Рахмандан сормамагъа чаренъ бармы?

2003 с.


НАСИАТ


Чокълар келип кеттилер, бу вефасыз дюньягьа,

Биз де кельдик кетмек ичюн, бу узакъ ахыр ёлгъа,

Аят узун, омюр къыскъа, керегини яп, къардаш,

Кеч олмасын бакъмакъ ичюн, эм сагъынъа, эм солгъа.


Эр кимде бар эксиклик, озю бильмей яшлыкътан,

Я табиаттан, я чырайдан, я беденден, я баштан,

Алидженап иш башласа къусурларгъа бакъмадан,

Насип олур онъа мытлакъ насиатлар атадан.


Сакъын, инсафны терк этме, инсангъа имтиандыр бу.

Кетсе кельмез, кельсе турмаз, эки къапулы мекяндыр бу.

Эджель тутар бу якъанъдан, биль ки, фани дюньядыр бу.

Гъафлет юрме бу джианда, биль ки, чокъ зияндыр бу.


Этме кимселерге гъарез, ахырында пешмандыр бу.

Ач козюнъни терен тюшюн, ери-кокю аяндыр бу.

Ким йиберди, къайдан кельдинъ бу дюньягъа, мейдандыр бу.

Мусафирсинъ сен, бильмиш ол, эр ери къабристандыр бу.

1966 с.


ИБРЕТКЕ БАКЪ


Бу фаний дюньянынъ зевкъына баткъан,

Кетсин мезарлыкъкъа, ибретке бакъсын.

Кефинин алмайып, кольмегин алгъан

Кетсин мезарлыкъкъа, ибретке бакъсын.


Алдангьанлар бу зияфет балына,

Ишангьанлар амелине, малына,

Кельмегеннинъ олюми хаялына

Кетсин мезарлыкъкъа, ибретке бакъсын.


Къабристангъа кете ёллар эм сокъакъ,

Эр ким оладжакътыр бир кунь топракъ,

Ондан да соравлар сораладжакъ,

Кетсин мезарлыкъкъа, ибретке бакъсын.


Махшернинъ мейданы олур акъикъат,

Эйилик эткенлер кореджек раат,

Алты куньлюк омюрни санмагьан фурсат,

Кетсин мезарлыкъкъа, ибретке бакъсын.


Сыратнынъ тюбюнде яна Джеэннем,

Къыямет кунюнде, титрейджек алем,

Муминни къоруйджакъ ислями-къалем,

Кетсин мезарлыкъкъа, ибретке бакъсын.


Инджиге, безекке нефис тойгъандже,

Исрафиль борусыны билип-дуйгъандже,

Азраиль кельгенде азыр олгъандже,

Кетсин мезарлыкъкъа, ибретке бакъсын.

2004 с.


ОЛАМАЗ


Юртсуз-ювасыз, къардашым, инсан яшап оламаз.

Адам да озь Ветанында акъ-укъукъсыз оламаз.


Фани дюнья беш-он куньлюк, деп яшагъан халкъ олса,

Бойле халкънынъ дердине Эким дерман буламаз.


Ольмек дюнья къануныдыр, эр ким ондан кечеджек,

Эгер дикъкъат этер исенъ, эр олюм бир оламаз.


Гъайрет эт, сагьлыгъынъда, кимсе ольген демесин,

Миллет де шай курешмесе — бу дюньяда яшамаз.


Кучюнъ топла, халкънен бирлеш, бундан артар гъайретинъ,

Чокърачыкълар олмаз исе, акъкъан озен оламаз.


Миллетинънен гонъюль багьла, сербест яшамакъ ичюн.

Кунь олмаса, геджелери ай ярыгъы толамаз.


Этрафкъа бакъ, бу Ана-Юрт бенъзер гузель Дженнетке,

Гъайретинен курешмеген, онъа саип оламаз.


Аналар, сиз догъурдынъыз, къырымлы эвлядларны,

Айненисин айтмасанъыз, о къырымлы оламаз.


Ана деген ильки сёзни огрет сен несилинъе,

Эдепсиз ве ахлякъсыз, сакин мумин оламаз.


Сюрюнсенъ ят топракъта, тапталыр, ёкъ олурсынъ,

Не яранъа, не дердинъе, кимсе мельэм оламаз.


Урфу-адет, эм дининъни, тарихынъны унутсанъ,

Тёкюлирсинъ япракъ киби, далда темель оламаз.


Ешиль ада батыр къырым халкънынъ малы-мулькюдир,

Къырым къолдан кетер исе, Хакъ да разы оламаз.

2005 с.


БИР КУНЬ


Кимсе бильмез, невбет кимнинъ. Арамызда юрер олюм...

Бу халкъ онынъ мейвасыдыр, керегини алыр бир кунь.

Бу дюньянынъ сефасыны эр не къадар сюрер исе,

Куню битип эджель етсе, онъа теслим олур бир кунь.


Янъы штан, йипек кольмек ве эсапсыз тюземликлер,

Юксек сарай, зияфетлер, оюн-кулькю, ичимликлер,

Геджелери шам ярыгъы, ай ве куньдай гузелликлер,

Къара дувар, чыракъсыз эв, мекянына дёнер бир кунь.


Аты джуйрюк, алтын эгер, зенгиси де кумуш олса,

Узакъ якъын сеяаты, шенъ-шерамет сефер олса,

Куньде шербет, шарап ичип, шенълигине нефис тойса,

Якъасы ёкъ, енъсиз кольмек, кийип ёлгьа кетер бир кунь.


Давул, зурна, эм кемане, давушына ойнап дёнсе,

Баарь кечип, яздан сонъра, къыш кельгенин эгер корьсе,

Омюр къыскъа, мешакъатлы, олгъаныны эгер бильсе,

Бу дюньяда этмишине, ахыр эсап корер бир кунь.

1983 с.


КЪЫРЫМ БИЗГЕ МИРАСТЫР


Залым тынмай, зулум эте, азап бере джаныма.

Козьлеримден къанлы яшлар ирмакъ олуп тёкюле.

Геджелери юкъу къача, бакъам халкънынъ алына,

Бу нас девлет – хор халкъымнынъ кечмишине тюкюре.

Гъурурлы ол, эй, къандашым, аят озю курештир.

Макъсадымыз акътыр бизим, биль, Иншалла, енъермиз.

Бу ветаннынъ эр бир ери шеит къабри, азиздир.

Биз адалет курешинде енъип кокюс керермиз.

Эдждатларнынъ азиз юрту – Къырым бизге мирастыр.

Генч аркъадаш, ёлдан сарпмай, сен уфукъкъа адымла!

Шеитлерден рух алгъанлар арсланларгъа къыястыр,

Улу Къырым батырлардан джесарет бар къанынъда!

Бизим Къырым мукъаддес юрт, эр адымда азизлер,

Фурсат берме, кельмешеклер къабирлерни йыкъмасын,

Мевталарны тепретелер, къыйыр-чыйыр кемиклер...

Алласызлар мезарларгъа пис къолларын сокъмасын!

Халкъ сюргюнде олгъан заман укюм сюрди кельмелер,

Тынч юкълагъан олюлернинъ мезарларын тинттилер.

Кемиклери ачыкъ къалды, башташлар, эйкеллерни

Къалав япты, ёл тёшеди, юртны виран эттилер.

Ветан! – дедик, буюк Танъры халкъымызгъа кучь берди,

Нидже-нидже зиндан корьдик, курешмеге алыштыкъ.

Акъ ниетчюн Апла бизге сабыр-чыдам эндирди,

Ираденен ёлну ачып, биз Ветангъа къавуштыкъ.

Эй, мельунлар, бильмиш олунъ, артыкъ фурсат бермемиз,

Сизлер язгъан сахте тарих отта янар, куль олур.

Биз юз йыллыкъ яланларгъа эндиден сонъ коньмемиз,

Акъикъатнынъ инджилери тама-тама голь олур.

Эй, йигитлер, къымыш берменъ яланджыгъа, алчакъкъа,

Къырымны къуртараджакъ онынъ батыр эрлери!

Азизлерни къорчаланъыз, борджунъыздыр бу халкъкъа,

Кериге ёл ёкътыр артыкъ, кетмелимиз илери!

Асырларджа халкъны эзген, юрт талагъан кельмелер,

Сени корюп, титресин де, яптыгъындан арлансын.

Дженнет киби гузель Къырым кечмез артыкъ эльме-эль,

Ягъсын ягъмур, ташсын селлер, Юртта чёплюк къалмасын!

2006 с.




Хаджы Нурий Мустафанынъ йырлары




Гузель Къырым


Гузельдир къырым багьлары,

Эм ешилленген дагълары,

Селямымны къабул эйле,

Къара денъиз далгьалары.



Багълама:

Азиз юртум, гузель Къырым.

Асретинъден янайырым.

Нелер кельди бу башыма?

Ким ах, дейджек козьяшыма?



Салкъын Салгъыр, юксек Чатыр,

Къокъулысынъ, ешиль яйлям,

Гонълюмдеки макъсадыма,

Озюнъ еткиз къадыр Мевлям.



Багълама













Сёзлери ве макъамы Хаджы Нурий Мустафанынъ. 1966 с.

Шахрихан (Озьбекстан). Нотагъа язгъан Айдер Мустафаев.
















Озенбаш къызлары


Коюмизде Къуш-Къая —

Намы кетти дюньягьа.

Озенбашнынъ къызларын

Къысмет олсун алмагьа.



Багълама:

Кель, гузелим, кетейик

Яйлягъа ойнамагъа,

Индже белли, эля козьлю,

Сени севип тоймагъа.



Юксек яйляда отлай

Къозу-къойлар сюрюси.

Гузеллернинъ ичинде

Дюльберим — энъ назлысы.

Багълама



Озенбашнынъ къызлары

Дестанларда айтылгъан.

Бир мешребе сув берди,

Дерсинъ, балнен къатылгъан.



Багълама













Сёзлери ве макъамы Хаджы Нурий Мустафанынъ. 1966 с.

Шахрихан (Озьбекстан). Нотагъа 2002 с. Сервер Какура язды





Истек


Догьгьан ерим дагь дерелер,

Адын сорсанъ: Къырым дерлер,

Асретли юртумнынъ ады

Юрегимни чельтелер.



Багълама:

Баралмадым, тоялмадым

Хош бульбуллернинъ сесине.

Юксек яйля тюзлюгине.

Мен истерим юртум къайтсын,

Достларым, халкъым элине.



Ойнар денъизнинъ далгъасы,

Балдан татлыдыр мейвасы,

Эр бир дертке дева олур,

Юртумнынъ авасы.



Багълама



Багъ-багъчалар, ешиль къырлар, -

Анда джошкъун къушлар йырлар.

Къокъламагьа мелевшесин

Ачылсын ёллар.



Багълама









Сёзлери ве макъамы Хаджы Нурий Мустафанынъ. 1964 с.

Шахрихан (Озьбекстан). Нотагъа язгъан Хайри оджа.