Авропанынъ меркезинде ерлешкен Брюссель шеэринден Шималий ве Дженюбий Америка* меркези Пунта Кана шеэри арасындаки еди бучукъ бинъ километр месафени самолётымыз он саат этрафында басып кечти. Бу девамлы вакъыт ичерисинде, аэробус салонындаки йымшакъ отургъычларгъа ерлешкен юзлерле чешит миллетке менсюп кишилер илля бир де-бир шей иле мешгъуллер. Ёлавджыларнынъ аман-аман эписи къаршысындаки экран-мониторны къурып, андан мультфильмлер, кинофильмлер… даа биршейлер сейир этмектелер.

Айни заманда янымда – сагъ тарафымда отургъан бельгиялы орта яшлы ханым да, озюне меракълы бир шейлер тапып эгленмекте. Ханым янында отургъан онынъ генч къызы исе, иллюминатордан тышкъа – уджсуз-буджакъсыз семаны сейир этмекте.

Мен, боюнымда асылы чантачыгъымдан телефонны алып, оны къурдым ве янымдаки ханымгъа «Афу идериз!» деп, онынъ эвлядына хитап эттим:

- Къызым, манъа самолётымызнынъ къанаты иле бераберликте семаны ресимге чекип берчи!

Къызгъа телефонымны узаттым. Эбет, къыз меним тилимни анъламаса да, риджамнынъ фаркъына барды. О, тебессюм иле, нидерланд тилинде бир шейлер сёйледи де, анасына бакъып къойды ве элимдеки телефонны алды. Оны иллюминаторгъа янаштырды. Атлантика океаны тёпесинден учкъан самолётымызнынъ коджаман къанатлары эп ярып кеткен сонъсыз семаны бир къач кере ресимге чекти.

Мен ханымларгъа къырым тилинде кенди миннетдарлыгъымны бильдирип, телефонны алдым. Чыкъарылгъан тасвирни – андаки мас-мавы дюльбер кокни корюп, къызны текрар алгъышладым. Доминиканагъа раатланмагъа кеткен ана-бала шимди кенди сезгирликлериле (интуитивно) мени яхшы анъладылар, чехрелерини къуванчлы тебессюм къаплады.

Телефонымны кене чантачыгъыма къойдым. Онынъ зынджырыны чекип къапаттым. Бу арада бундан учь-дёрт кунь эвельси чантачыгъым иле багълы вакъианы хатырладым.

… Сочи (Кафказ) шеэринден Истанбулгъа келип чыкътым. Самолёттан эмин-эркин тюштим (табиятым ойле), ашыкъып чапкъан ёлавджыларны сейир этерек аэропорт бинасына кирдим. Бинагъа киргеним иле, сагъгъа кеткен къыскъа ве тар дализ – аят пейда олду. Дализ бою бир къач адым атар-атмаз, сол тарафта «аякъёл» деген бельгиси олгъан къапыны абайладым. Элими-юзюми ювайым деген макъсад иле, къапыны ачып, ичери кирдим. Мында, адам энди аман-аман ёкъ эсапта.

Мен аякъёлнынъ биринджи больгесиндеки чешмелерге янаштым. Элимдеки уфакъ ёл чантамны дивар янына – темиз табангъа къойдым. Бойнума асылы чантачыкъны исе, чешме янына – сув улугъына астым. Жакетимни чыкъарып, табандаки чантам устюне быракътым. Бундан сонъ бет-къолумны ювдум. Чантамдан юзбезни алып сюртюндим… усть-башымны бираз низамгъа кетирдим.

Бойлеликле, проседура ишлеримни битирип, жакетимни кийдим де, элиме чантамны алып, дализге чыкътым ве ёлумны девам эттим. Мен шимди тюз (горизонталь) эскалаторда кетем велякин не ичюндир гонълюм раатсыз.

Эскалаторда къарарле эки юз метро кеткендирим. Бир даа бакъсам, не корейим – бойнумда чантачыгъым ёкъ. Шимди меним башыма санъки дерсинъ бир къопкъа буз киби сув тёкюльди. Я, насыл этип тёкюльмесин – весикъаларым, акъчаларым… бутюн «силяхларым» аякъёлда къалдырылгъан чантачыкъта да!

Мен бираз шашмаласам керек, арткъа чевирильдим де, эскалаторнынъ юрюшине къаршы чапып башладым. Бир къач сание ичерисинде меселени анълап, эскалатордан табангъа атылып тюштим, «табана къувет» дегенлери киби, кельген ёлумгъа тараф ашыкътым. Эм чапам, эм де къаршыма расткельген бир-эки адамнынъ эллеринде, боюнларыында козьлеримле чантамны араштырам.

Нейсе де, деминки къыскъа-тар дализге етип кельдим. Дализдеки аякъёлгъа учып кирдим десем, аслыда мубалягъа олмаз. Мен чешме кенарындаки улукъта асылы ве эп мени беклеп тургъан чантачыгъымны корьдим…

Чантамнынъ тапкъырыны къуванчле бойнумдан кечирдим де:

- Эндиден сонъ, сен эр вакъыт ве эр ерде бойнумда асылы тураджанъ! деп, хитап эттим чантачыгъыма…

Шимди янымдаки бельгиялы ханым элимни тюртюп, мени хатыра «юкъусы»ндан уянтты. Башымны онъа – сагъ тарафкъа чевирдим, ханымнынъ беяз чересине бакътым. Онынъ раатсыз сиях козьлери къаршымдаки мониторгъа ишмар этмектелер.

Бу ерде бир шейни къайд этмели ки, мен къаршымдаки экрангъа – мониторгъа, аэробусымыз учкъан ава ёлуны,ашагъыдаки шеэрлерни, мемлекетлерни, лиманларны сейир этмек ичюн къургъан эдим. Даа догърусы, харитадаки Брюссель – Пунта Кана ава ёлу узун-узадие къара бир сыджым тарзда бельгиленип, иште самолётымыз шу сыджым черчивесинде учмакъта.

Велякин… Шимди къомшу ханымнынъ ишмары иле деръаль мониторгъа дикъкъат эттим, анда аэробусымыз, Атлантика океаны тёпесинден – Бермуд* къабыргъасы янындан кечкен сыджым ёлундан кенаргъа чыкъты. Самолётнынъ къуйругъы Бермуд тарафкъа бакъа исе, башы сыджымнынъ бу тарафында… Мен бу арада, насылдыр, яныкъ ризнагъа ошагъан къокъу да сездим. Алланынъ икмети битмез-тюкенмез олгъаныны яхшы менимсегеним ичюн, мен озюмни къолгъа алдым. Ханымгъа да:

- Алланынъ мерхаметиле, эр шей яхшы оладжакъ! – дедим эминликле.

Къомшум меним сёйледиклеримден тек «Алла» дегенимнинъ фаркъына барса керек, о деръаль зийнетлер – юзюклер кийдирильген беяз пармакълары иле чокъунып алды, герданындаки уфакъ хачны опти. Бундан сонъ о, къызына айланып бакъты. Къызы башыны – манълайыны иллюминаторгъа таяндырып, эп андаки муджизевий семаны сейир этмекте. Онынъ ич бир шейден хабери олмагъаныны анълагъан ана, бираз мемнюн къалды, гъалиба.

Меракълы ери шундак ки, меним сол тарафымдаки сырада отургъанлардан базыларынынъ ич бир шейден хаберлери ёкъ киби. Олар озьара къонушмакътлар, мультфильм сейир этмектелер. Кимерси исе, юкъламакъта. Велякин, биз киби, теляшланып отургъан ёлавджылар да аз дегиль.

Арадан некъадар вакъыт кечти, бильмейим, бизим аэробусымыз яваш-яваш кенди сыджымына – ёлуна минип башлады. Къомшум буны корьгениле къуваанчындан шашмаласа керек, о меним омузларымдан къучакълады да янагъымдан опьти. Ханымгъа борчлы къалмайым деген фикирле, мен де онынъ элини алып опьтим. Иште, бизлер севинч-къуванчкъа аит этикет мерасимини екюнлегенде, самолётымыз энди бир тамам сиях ренък иле сызылгъан кенди ёлуна – сыджымына минди. Яныкъ ризна къокъусы да гъайып олду… Алланынъ бергенине битмез-тюкенмез шукранлар олсун!

Бизлер – ёлавджылар тынчландыкъ. Текяран вакъыттан сонъ бир тамам озюмизге кельдик.

Мен къаршымдаки монитор экранындаки харитадан аэробусымызнынъ кеткен ёлуны сейир этмекни девам эттим. Андан корюне ки, мензилимизге – Пунта Канагъа да эп якъынлашмакътамыз…

Мезкюр харитада косьтерильгени киби, Пунта Кана Доминикана Республикасынынъ дженюбий-шаркъий саилинде ерлешкен. Доминикана девлети, Гаити адасынынъ бир къысымыны къаврап алгъан. Оны эм Кариб денъизи, эм де Атлантика океаны сувлары сарып тура. Пуэрто-Рико, Никарагуа, Гватемала, Куба киби девлетлер Доминикананынъ къомшулары эсап этиле.

Сонъундан анълагъаныма коре, 1821 сенеси испан мустемлекеджилери эли астында булунгъан Гаити эалисининъ ярысындан зиядеси инкъиляб байрагъыны котерип, мустакъиль Доминикана девлетини илян эттилер. Инкъилябчылар, мейдангъа кельген янъы мемлекетни халкъ тарафында тургъан Доминика (Доминго) исимли папазнынъ ады иле намландырдылар. Атта мемлекет пайтахтына да Санто-Доминго, яъни Азиз-Доминго адыны бердилер.

Доминикана президент Республикасы олуп, девлетни Президент идаре эте. Эалиси он бучукъ миллионнынъ этрафында…

Алланынъ мерхамети иле, бизим самолётымыз нейсе де, Пунта Кана халкъара аэропортына келип къонды. Аэробус копчеклери дюльбер сейяремизнинъ табанына токъунгъаны киби, салон ичинде къуванчлы-джошкъун эльчырпмалар къопты. Базы инсанларнынъ козьлери яшланды. Ёлавджыларнынъ эеджанлы арекетлери Бермуд адалары къабыргъасы янындаки вакъиа иле багълы олгъаны анълашылды…

Бойлеликле, мен Авропанынъ сувукъ март айы къыршавындан отуз дереджели сыджакъ субтропик Доминиканагъа, даа догърусы Пунта Кана шеэрине келип чыкътым. Самолёттан тюшкеним иле, меним юзюме гуя атеш келип урды.

Узун-узадие бир къатлы аэропорт бинасынынъ дамы исе, бир тамам къалын тобан иле къапавлы олгъаныны абайладым.

Мен энди бир къач мухтешем ве айны заманда халкъара аэропортлардан кечип кельген сонъ, къаршымдаки тобан дамлы аэропортны, онынъ чевре-четиндеки субтропик осюмликлерни – тереклерни корип, озюмни экзотика дюньясы ичерисинде ис эттим. Шимди меним бир тарафымда сонъки модульде аэрокосмик самолётлар турса, башкъа бир тарафымда экзотика дюньясы тура. Бу «дюньянынъ» ичинде исе, чешит услупта сиях ренъте хызметчилер – эркеклер ве ханымлар юрелер…

Мен шимди та балалыкъ чагъымда Каттаминъ (Самаркъанд веляети) кой мектеби кутюпханесинден алып окъугъан битмез-тюкенмез сыхырбаз, тылсымлы… китаплардаки масаллар ичине далгъан киби олдум…

Аванынъ сыджагъындан терлеп башладым. Ичериде – гумрюк залында вентиляторлар чалышса керек, мында азачыкъ олса да енгильдже, яъни арарет бираз эксикче киби корюнди.

Аэропорт хызметчилери ве полислери – эписи зенджилер. Боюнларында исе, аэропорт хызметчилери деген ленталар асылы. Оларнынъ араларында чешит табиатта «хызметчилерни» корьмек мумкюн. (Бунынъ фаркъына сонъундан бардым). Бу себепле, чареси олдукъча эр адымда расткельген «хызметчи» иле мунасебет япмайджанъ, весселям. Мен бу «къаидени» гумрюктен кечкеним киби анъладым.

Дейджегим, гумрюктен – сынъырдан кечип, Доминикана девлети топрагъына аякъ бастым. Демичик къайд эткеним киби, аэропортнынъ чевре-чети ем-ешиль осюмликлер – тереклер, хусусан пальмалар иле сарылы.

Доминиканада миллий акъча сыфатында песо ишлетиле. Испан тили исе, девлет тили эсап этиле.

Мен гумрюктен кечкенде, даа догърусы невбетте тургъанда, рус миллетине менсюп (буны сонъундан анъладым) эки турист иле таныш олдум. Къарарле къыркъ – къыркъ беш яшларында олгъан бу къары-ходжа гъает лафазан экенлер. Олар бир аньде манъа кендилери акъта баягъы малюмат сёйледилер. Озьлерининъ догъма Одессалы олгъанларыны… шимди исе, Ригада яшагъанларыны, мында Пунта Канагъа эр эки-учь йылда келип раатлангъанларыны бильдирдилер.

Бу шенъ-шерамет туристлер бираз вакъыттан сонъ менимле меракъландылар. Оларгъа озюмни такъдим эттим, яъни кимлигимни ве не ерден олгъанымны анълаттым. Меним Къырымдан экенимни эшитир экенлер, оларнынъ манъа нисбетен мунасебетлери янъы тюс алды – мен оларгъа якъын киши олдум. Эр альде манъа шай кельди.

Эбет, Ольга ве Олег (озьлерини бойле таныттылар) меним агъырымны енгиль эттилер. Аэропорттан эки-учь километр месафеде ерлешкен шеэрге – Пунта Канагъа берабер кетип, манъа эльверишли фиятта миниотель тапмагъа ярдым эттилер. Сонъра менимле самимий сагълыкълашып, эвельден сымарланылгъан – манъа якъын ерде ерлешкен отеллерине кеттилер…

Эалиси юз бинъ нуфузлы Пунта Кана шеэри Атлантика океаны иле Кариб денъизи къошулгъан ерде ерлешкен. Джанлы табиатнынъ бойле текрарланмаз корюнишини, ялынъыз озь козьлеринъ иле сейир этедженъ, весселям.

(Ресимде: Пунта Кана (Доминикана). Кариб Денъизи – Атлантика океаны саили.

Пунта Кана деген нам, аслы да, «Пальмаларнынъ корюшкен ери» деген мананы ташый. Мезкюр шеэр, эм керчектен де пальмаларнынъ мекяны, десек аслыда мубалягъа олмаз. Онларле километрге узангъан шеэрнинъ беяз къумлы мешур пляжлары бойлап оськен ярашыкълы кокос мейвалы пальмалар, бюллюр киби темиз океан ве денъиз сувлары… бу дюльбер манзарагъа даа зияде дюльберлик къошмакъта.

Мен шимди Пунта Кананынъ – Доминикананынъ узун-узадие саиллерини Дженюбий Къырымымнынъ уджсыз-буджакъсыз ялылары иле къыясламагъа арекет эттим.

Бу аджайип табиат улькелери, сейяремизнинъ эр эки джогърафик нокътасында ерлешкен олуп, олар санки дерсинъ дюльберликтен бири дигерини озмагъа эп давранмакъталар. Эр эки муджизевий улькени – Къырымымны ве Доминикананы акъикъатта «Сейяремиздеки яланджы Дженнет» джедвелине кирсетмек мумкюн, эгер де ойле джедвель бар исе.

Къырымымнынъ Керичинден тутып, Кефе, Сувдагъ… та Алматамакъкъа баргъандже озюнинъ манзаралы ве айны заманда азамат къаялары, дагълары эм де тюземлик сарымларында булунгъан чешит ренъте текрарланмаз пляжлары иле эсир алса, Доминикананынъ Санта Домингосындан тутып, Пунта Кана… та Пуэрто Платагъа баргъандже пальмалар сарымында булунгъан озюнинъ беяз къумлы ялылары – манзаралары иле эсир ала.

Пунта Канада, хусусан Доминиканада яз мевсими йыл он эки ай укюм сюре ве бутюн заман куньдюзи, ава арарети отуз дередже этрафында ола…

Мен Брюссельдеки киби, мында Пунта Канада да эки кунь булундым. Бу эки кунь девамында шеэрни доландым, онынъ дюльбер эбедий ешиль джадделерини, сокъакъларыны сейир эттим. Доминиканалыларнынъ комида (бакъла, пиринч, хашлангъан таукъ эти), бандера (хашлангъан эчки эти иле къавурылгъан банан, пиринч), таина (этли оладье) ве дигер миллий емеклерини таттым – дадыны бакътым. Эбет, Пунта Канада авропа емеклери азырланылгъан ашханелер де мевджут.

Меракълы ери шунда ки, бутюн ашханелерде, бу джумледен уфакъ-ири ресторанларда дагъдан тутулып кетирильген эчки этини къулланалар. Себеби, бир заманлары Авропа мустемлекеджилери озьлери иле кетирген эчкилер кеттикче эп чокълашкъан. Вакъыт кечтикче, бу чокъ сайылы эчкилер кийиклешип, тропик орманларгъа дагъылдылар. Сёйлегенлерине коре, дагъгъа – ормангъа кирсенъ эр адымда кийик эчкиге расткеле билесинъ…

Дейджегим, мен, Кариб денъизи ве Атлантика океанынынъ темиз-пак бюллюр сувларында ялдадым. Ерли эали иле Ана-Къырым тилинде къонуштым, керек олгъанда ана-къырым тилими испан тилине (яхуд аксине) чевирген телефонымнынъ тильмачындан файдаландым…

Бойлеликле, озюме бельгилеген эки куньлик Пунта Кана бойлап кезинтим сонъуна кельди. Аслы да меним визамнынъ муддети учь ай. Доминикана девлетининъ тертиби ойле. Велякин манъа шимдики ал бу эки кунь етеджек. Алла къысмет этсе, энди меним сеяхат программам Канада, даа догърусы Торонто шеэри…

Экинди маалинде, эки кунь эвельси келип къонгъан Пунта Кана халкъара аэропортына таксиде келип чыкътым. Гъает лафазан зенджи машинасыны кетирип, аэропорт янына токътатты. Мен бу шенъ айдавджыгъа Ана-Къырым ве испан тиллеринде дедим:

- Сагъ ол! Храсиас!

- Денада! (Мемнюн олдум) – деп, дждевапланды таксиджи…

Гумрюктен – регистрациядан кечтим. Велякин Меним учаджакъ рейсим бир бучукъ саатке токътатылды. Мен беклеме залда – ёлавджылар ичинде бираз кезиндим. Сонъ бош ер тапып, отурдым.

Лакъырдылар чешит тиллерде янъгъырай. Туристлернинъ тиль теляфузларына эм динълендим, эм де насыл миллетке менсюп экенини бильмеге арекет эттим. Шимди бу залда дюльбер сейяремизде яшагъан бир чокъ миллет векиллери булунгъанына эмин олдум. Иште, дюньянынъ бир кошесинде ерлешкен Пунта Кана аэропортында – чокъмиллетли ёлавджылар сырасында мен киби – къырым миллетине менсюп бир сейях да булунмакъта. Иште, муджизе десенъ, муджизе!..

Отургъан еримден безсем керек, андан къалкътым да, терминаллар къаршысына кельдим. Кечитлерде ве терминалларда, бу джумледен Торонтогъа регистрация япыладжакъ терминал башында да кимсе ёкъ. Эр кез шу ерде – къаршыда залда кенди рейслерини беклейлер.

Менден сол тарафта къарарле йигирми адым авлакъта тургъан хадимни абайладым. «Хадим» дегеним, эр адымда расткельген эрлер ве къадынларда олгъаны киби, шимди пайнозю тургъан бу зенджи йигитнинъ бойнунда да «хадим» язылы лента асылгъан.

Дейджегим, мен йигитке янаштым да, ишмар иле ондан сорадым:

- Торонтогъа регистрация не заман башлайджакъ?

Йигит манъа гъырныслейип, испан тилинде нелердир сёйледи. Мен бойнумда асылы чантачыгъымдан телефонны алдым да, андаки тилмач вастасы иле испан тилинде сорадым. О элимден телефонны алды да анда: «Торонто самолёты энди учып кетти» деген сёзлерни язды. Телефонымдаки языларны корюп, асабийлештим. Афакъанланып, «хадимни» дарылып башладым:

- Сенинъ недир сёйлегенинъ! – дедим онъа. – Мен учаджакъ Торонта рейси бир бучукъ саатке къалдырылды. Шай илян этильди. Сен не сандыракълайсынъ, шу…

Эбет, бу дарылувлар – афакъанланувлар файдасыз олгъаныны да анълайым. «Я барыпта меним рейсим эм керчектен учып кеткен олса», деген фикирге де къапылдым.

Къаршымда тургъан зенджи йигит исе, не сёйлегенимни анъламаса да, о къырым тилимнинъ аэнкинден ачувлангъанымны сезип, не ичюндир эп кейф чатмакъта, кульмекте. «Къасап ягъ дердинде, кечи джан дердинде» дегенлери киби, занымджа меним шимдики вазиетимни бунъа да бенъзетмек мумкюн.

Бу арада муджизе садыр олду. Сыртымда кимнинъдир сеси янъгъырады. Артыма чевирильдим. Менден он метро узакъта орта бойлю ве орта яшларында къансыджакъ бир адам турмакъта. Башына ве ярашыкълы сакъалчыгъына эм де къашларына тюшкен сийрек-сепелек чал теллер онынъ эсмеридже келген сымасына – бой-постына насылдыр бир рушенлик къошмакъта.

Дейджегим, бу къансыджакъ киши тургъан еринден саф рус тилинде манъа хитап этти:

- Раатсызланманъыз! Сизинъ рейсинъиз даа учмады. О, бельгиленген вакъытта учаджакъ. Бекленъиз…

Тесадюфен пейда олгъан бу адам шай деди де, сагъ тарафына бурулды ве тез енгиль адымларле бираз авлакъта тургъан бир топ ёлавджылар ичине синъип кетти. О, козьден гъайып олгъан сонъ озюме кельдим. Артыма чевирильдим. Банаки зенджи йигит гуя бир шей олмагъан киби эп гъырныслемекте. Терминалларгъа кеткен кечитлерде исе, даа кимсе ёкъ. Бу бошлукънынъ ортасында – йигит иле экимиз.

Мен элимдеки телефон тильмачынынъ ярдымы иле къаршымдаки пезевенкке къырым ве испан тиллеринде:

- Алчакъ! Бaйo! – дедим де, чевирилип, Хызыр Ильясны* анъдыргъан деминъки адамнынъ пешинден кеттим.

Велякин, Хызыр Ильясны анъдыргъан Алланынъ бу аджайип къулуны ич бир ерден булмадым… Кене баштаки ериме къайттым.

Мен учаджакъ рейснинъ терминал кечитинде, ёлавджылар энди невбетке турып башладылар. Мен де янашып, невбет алдым…

(Ресимде: Къырым сейяхы Пунта Кана шеэри сокъакъларында.)

Бойлеликле, Доминикана Республикасынынъ Пунта Кана шеэри – Пальмалар корюшкен ери иле сагълыкълашып, мааллий вакъыт иле саат йигирми бирде къадимий индейслер – тюрклер* мекяны Канадагъа, даа догърусы Торонто шеэрине учып кеттим…