Myen Adile Memetovna Emirova, doğdum: 1930 s. Nikita köyünde, Yalta rayonı. Qırımtatardırım. Menim babam Emirov Memet Abduramanoviç, 1903 s. Anam Emirova Cevair Mustafayevna 1905 s. Hardaşlarım: Adıl 1932 s., Mustafa 1934 s., Şaniye 1939 s.

Biz yaşay edik öz evimizde, Nikita köyünde. Cenkten ögüne babam çalışa edi sanatoriya Sosnâkta, starşim buhgalterom. Anam çalışmay edi. Men 3-ci sınıfnı bitirip, 4-ci sınıfqa keçken edim.

Bizim evimiz eki göz, ögunde camlı balkon ve birinci hatı mağazin edi, öle da yanında qartbabamların evleri var edi. Olar o vaqıtta rahmetli ediler.

Ayvanımız yoh edi. Azbarımız balaban edi. Badem derekleri, kirez, vişne, şeftali, erik, incir derekleri, ayva, yüzüm sergisi, azbarımızda çeşme var edi. Suvu Aisma hayasından kele edi.

Men 1941 senesinden başlaycam.

Cenk başlağan künü bizim radiomızdan saba erte qattı sesnen cenk başlağanı ayttılar. Epimiz turub, ne oldu degence, qapımızı haqtılar, babama voyenkomatan povestka ketirdiler. "Yavitsâ s veşçami v Yaltinskiy voyenkomat sroçno k 9 çasam". Biz babamın cıyıştırdıh, azbara çıhıp ağlap, sızlap yollatmaya. Bahsah er kez özünun babasını, ağasını, hardaşını yollata. Bütün er kişileri 18 yaşından yuharı bir kimsei bırahmayıp cıştırıp aldılar. Yaltadan erkesleri Aqmescide yolladılar.

Uçunci künü menim babamı koye haytardılar, "k frontu ne godnıy" dep. Babamda yürek hastalığı var edi. "Ostayotes v sele rabotat, poluçat spetsukazaniye" dep. Öle de babam haldı koye. Men 4-ci sınıfa 1,5 – 2 ay ohudım. Nemseler kelip çıhtılar. Olar köyümizde tohtamadılar. Aşıhtılar Yaltaya, Sevastopıle. Bizim köyümiz ufah köy. Onın eki mailesi var. Aşa mayle, uharı mayle. Köyümuzü Simferopol – Yalta trassası böle. Biz yuqarı maylede yaşay edik.

3-ci künü köyümizge nemseler bir qaç rumın soldatlarınen kelip, selsoveti tırmır ettiler, özlerine komendatura dep yazdılar, ve başladılar köy halqını tintemeye. Köyde de qartlardan, hadınlardan başha kimse halmağandı. Bütün er kişileri cenke ketken edi. Bir-eki de qolu çolah, ayağı topal adamlardan var edi.

Birinci, menim babama yapuştılar. Babam, hastalığınen sebep, partiyaya almadılar. Babamı, sen sovet ukumetinin birinci komsomolı edin, dep yahaladılar ve babamı zalojnik yaptılar. 1941 senesinden 1944 senenin aprel ayına hadar babam Gurzufın bıvşiy morsköy sanatoriyasında zalojnik olıp yattı. O sanatoriyayı nemseler özlerine komendatura yaphan ediler. Er bir köyden birer adam ala ediler. Eger haysı bir köyde bir nemse öldürilse, o köynün adamını ata ediler. Kimer köylerden bayağı adam atandılar. Bizim köyde nemseler toqtamay edi. Koyumız dağa yahın ve Yalta da yahın olğanna aşıhıp keçe ediler.

Babam 3 yıl 10 kün eve, 10 kün Gurzufta ola edi. Babam eve kelgende, onıñ yerine başqasını köyden ala ediler.

Ölede biz 1944 senesinin aprel ayına hadar özümızın askerlerimizi gece, kündüz beklep, nemselerin hollarından bizlerni hutarsınlar dep aşhıy edik. Ebet, gece-kündüz Yaltayı başta nemse samolötları son sovet samolötları bombalay ediler. Samolötlara harşı atılğan snaratlar avada patlap bizim üstümizge oskolkaları tökule edi. Qorhı bir taraftan, urba, aşlıh yetişmegeni bir taraftan, bugün-yarın babamı atarlar dep qorqqanımızı aytmayım.

Öleda, 1944 senenin aprel ayına yettik.

Nemseler tez-tez Yalta, Sevastopol tarafına aşıhıp kettiler. Bizim askerlerimiz köyümize kelip kirdi. Bizim sevinçimize harar yoh edi. Er kes özünin babasını, ağasını, hardaşını bekley edi.

Biz, babam endi zalojniklikten hutuldı dep, pek sevine edik.

Aprel ayının başından köyümizde kolhozı kötermek kerek dep selsoveti açtılar. Predsedatel kim edi bilmem, ahılma halmadı. Babamnı sekretar selsoveta yaptılar. Babamnen bir kabinette eki voyennıy çalışıp başladı. Halhları çağırıp, er kesni cenkten ögne ne iş yapar edi, er kesni özünun iş başına hoydılar. Halq çalışıp başladı.

Babamnen çalışhan bir voyennıy nerede yaşay edi bilmeyim. Ekincisi bir yaş ofitser, 30-35 yaşlarında, babam ona Pötr İvanoviç dey edi, familiyasını bilmeyim. O bizim eve er gece babamnen işten kelip, bizde hala edi. Öle da 17 mayıs gecesine hadar. Ebet, köy halqının er bir qorantanın bu künge qadar başından ne keçkeni özleri bilir. Men tek özümuzın horatntamızda olğanını yazam üstün-üstün, derenden yazsam, kitaba da sığmaz.

17 mayıs ahşamı er vahıttaki kibi babam Pötr İvanoviçnen keldiler. Biz ona dâdâ Petâ dey edik. Qolunda bir portfelnen keldi. Balkonımızın pencerisini açıp: "Memet aka, vı v öçen krasivom meste jivöte, – dedi. – Zdes solönıy, çistıy vozduh, etot vid na more, eto tak krasivo. Mojno ya vişenku dostanu?", dedi. Babam "Da, pojaluysta, dostante",- ayttı. Bizim vişne deregimizin budahlarını balkondan uzansan yeter edin. Pötr İvanoviç uzandı da, bir vişne qopardı, onı mana uzattı. Men istemedim. "Yoh, al",- dedi. Men aldım. Son daa uzandı, eki vişne aldı. Vişneler endi qızara ediler. Birini babama uzattı, birini özüne haldırdı. Babam: "Özün aşa ekisini de", dese de, o: "Yoq, birini siz aşanın, birini men aşaycam", dedi. "Memet aka, kogda mı yeşçö vmeste poyedim etih vişen, ved zavtra menâ na front otpravlâyut. Ya nikogda ne üviju etu krasotu i nikogda ne poyem etih vişen". Babam ayttı: "Tak ne govorite, vı yeşçö molodoy. Mı s vami ne raz yeşçö vstretimsâ". "Net, Memet aka, eto voyna, ostanus li ya jiv, çtobı eto vsö üvidet". O özünin portfelini açtı ve anama verdi bir kesek aşayt. "Voyennıy payoktan ballara aşatırsız",– dedi. Anam kerekmey dese da, "Yoh, yoh, men kitecem, mana kerekmey, size kerek olur",– dedi ve salıhşlaşıp başladı. Babam, ne halmaycasın yohsa dese. "Ya segodnâ ne ostanus, mne nado nahoditsâ na meste rabotı, zavtra rano menâ zaberut na front",- dedi da, savluhlaşıp kitti. Anam pişirgen aşını ne edi, endi unuttım aşadıhta yattıh.

18 mayısta saba saat 7-de qapumız öttü. Babam bellegen, Pötr İvanoviç bir şey bizde unuttı keldi almaya. Bahsa, eki soldat omuzlarında tüfek, ellerinde de bir kiyat. Hapumızı açtırıp kirdiler.

"Vam dayotsâ 15 minut, vı doljnı sobiratsâ, vas vısılayut". Babam sorasa, a za çto, ya rabotayu v selsovete, ni v çöm ne vinovat. Olar ayttılar: "Ne tolko vı, a vseh tatar s semyami. Vot ukaz, vas öbvinâyut v izmene rodinı. Potoropites, sobiraytes". O arada babam yaramay oldı ve yıhıldı. Bizler epimiz ağlaşıp babam yanına toplandıh. Anam suv ketirdi. Bir soldat iç bir şey aytmay edi, ekincisı yardım etti ve anama söledi: "Grajdanka, u nas vremâ malo, potoropites. Soberite detey, vozmite detâm ödejdu. Çto u vas yest iz yedı vsö vozmite s soboy. Vozmite, kakoye-nibud ödeyalo, poduşki".

Babam özüne keldi, ama bir şey aytıp olamay edi. O soldat kene anama dedi: "Kastrüleçku kakuyu-nibud vozmite. İ çayniçek dlâ vodı". Biz bir ufaçıh hazancıh aldıh, bir nikelirovannıy çaynigmızı aldıq. Anam eki ufah bohçacıh sarılğan aldı ve dâdâ Petâ ketirgen portfelni aşaytnen aldıh. Alğan alacaqlarımız şu oldı.

Babam öle yaramağanından bizler ağlaşıp ne dokument, ne de başha bir şey alıp oldıh. Kerçek bir yorğannen eki yastıh aldıh. Son bizlerni aşıhtırdılar. Evimizden çıhtıh. Biz yaşağan evimiz halhları toplağan yerinden uzaq edi, er kezden son keldik. Bizi ketirdiler boğdaymı, arpamı saçılğan bir yere, trassanın üstüne hala edi. Telnen beklenilgen zan edi.

Bizi içeri kirsettiler, bir yere oturttılar. Bahsah, bütün köyün halqı anda. Er kes, ağlaşıp, bir-birinden bu nedir, bizi napacahlar dep, bir-birinden soraylar.

Bir de baqsah, o zanın başında bir stol hırmızı örtünen yapılğan. Stolın başında bizim Pötr İvanoviçimiz otura bir polkovniknenmi, ofitsernenmi. Babam onı körüp şaştı. Son men babamnen onın yanına vardıh. Babam ayttı: "Pötr İvanoviç, vı eto znali i vçera mne niçego ne skazali?" dedi. O ögundeki jurnalı bahıp turdı da babama bir şey aytmadı, asla bize bahmadı. Babamnnen ekimiz oradan anam hardaşlarımnen olğan yere keldik. Babamın kene yüregi yaramay oldı. Bir harar olğan son, içte kimsenen laf etmeyip turdı. Halqlar babama kelip: "Ya, Memet, sen selsovette çalışır edin, bu aleket olacağından haberin yoh edimi?" dep sorayan çoh oldı. Babam bir buçuh ay eki ofitsernen bir kabinete çalışsa da, olar sekretnıy iş alıp varğanlarından haberi olmadı. Kimin ahılına kelir edi, bize büle cinayetçilik yaparlar dep.

Halhları maşinalara yüklep başladılar. Er kes bir-birinen ağlaşıp, salıhlaşıp maşinalara yüklenip, Simferopol tarafına yolladılar. Soldatlar o maşinalardan kimin çuvalnı, kimin boğçasnı, kimin çanağnı atanlar da oldı.

Bize maşina üyleden son keldi. Bir maşinaya beş horanta yüklediler, bir de soldat, omuzına tüfegi. Er bir maşinaya öle edi ya.

Biz olğan maşina Yalta tarafa kitti. Aypetrden keçip, Süren stantsiyasına kirip boşattılar. Biz anda bahsah, bütün halh bala-çağalarınen, qartlarınen, hastalarınen. U demir yol boyu dünya hadar halh tökülgen. Er kes ağlaşıp, bir-birinden bizlere ne yapacahlar, dep soraylar, nere alıp kitecekler, yoqsam atacahlar.

Aşa, yuharı poyezdler keçe. Aqşama yaqın bir eşelon tovarnıy vagonlarınen kelip tohtadı. Aman soldatlar vagonları açtılar, bizleri vagonlara eki tahta qoyup vagona çıqartlar, vagonın hapularnı hapatıp, bir vahıttan son tovarnıy poyezd köçtü.

Vagonımızda men bilgen adamlar bu ediler:

biz horantamıznen, 6 can;

babamın teyzesinin oğlu Reşit emcem, onın apayı (menim doğmuş teyzem) Sultan. Olar 65 yaşında ediler. Olarnın balları yoh edi. Amma emcemin hardaşı Edem cenke kitken son apayı Ediye 1943 senesinin sonunda hastalıqtan keçindi. Oların üç balası (bir oğlan ve eki hızcıh) emcelerinen haldı. İşte, bu ballar Reşit emcemnen ediler, 5 can;

honuşımızın, Osman ağa cenkte, hadını Emine apte qızcığınen, 2 can;

daa bir honuşımız, Amide hartana, oğlu cenkte, kelini Hatice apte eki balanen, 4 can;

bir qonuşımız da Fatma apte altı balanen, ahayı Ahtem ağa cenkte, 7 can.

24 can vagonın bir tarafına toplaştıh. Halğanları Balıqlava, Bağçasaray rayon köylüleri edi. Vagonda episi ne hadar adam olğanını bilmeyim. Vagon rıhma-rıh tolu edi, hartlar, hadınlar, ballar…

Poyezd köçken son er kes: "Bizlerni nere varıp tökerlermeken?" dep ağlaştılar.

Balacıhlar kimersi yuhlap qaldı. Bir talay er kes öz bohçacıqlarnı, torbaçıqlarnı, kimnin mindercigi, yoh yastığı ne de alıp oldılar evlerinden, uyan-buyan yerleştirip başladılar. Ebet kimse bir-birini tanımay, kim kim olğanını bilmey. Bir talay poyezd yürgen son, tohtadı. Biz ballar pencerelere bahtıh. Bir qartbaba: "Cemat, bu Canköy stantsiyası", dedi. Pencereler de demir reşötkalar edi. Endi bizi bu çöllere boşatacaqlar dep, er kes öle belledi. Amma 5 -10 daqqadan son poyezd kene köçtü.

Bir vaqıttan son, saattan haberimiz yeh edi. Esli-başlı adamlar: "Cemat, bizleri Qırımdan çıharalar, vatanımızdan ayırdılar. Evimizi, barğımızı biz daa körerikmeken" dep, er kez ağlaşıp başladı. Bir qartana: "Salıhnen hal vetanım, salıhnen hal toprağım" dep, qıçırıp ağladı. Er kez ağlandı, sızlandı. Bir talaydan son vagonda sankim bir kimse yoh kibi oldı. Adamlar neye oğrağanlarnı bilmediler.

Halqlar ebet, yoruldı. Endi gece kitemiz. Bir yerde poyezd tohtadı, saba açıldı. Vagonı açtılar, nerede olğanımızı bilmeyik. Eki soldat ayttılar: "Püst rebâta vozmut posudı dlâ vodı i prinesut vodu", dediler. Bir-eki oğlancıhlar tüşup, kimin elinde çaynik, kimin qazan, vagona suv taşidılar.

Bir vaqıttan son poyezd kene köçtü. Er bir horanta yahında olğan aşını ballarına aşatıp, özleri de bir-eki hapındılar. Emcem bir şey hapmayıp, tek su yuttı, ep u reşötkaya bahıp tura edi. Babam, anam emcemin ballarını yanlarına alıp, asçıh aşattılar.

Son er kes bir-birinen tanış olmaya başladı. Kim haysi köyden, başlarından yavaş-yavaş ne kelip keçti, kimin cenkte kimi var. Bir vahıtlardan son poyezd kene tohtadı. Vagonı açtılar. Soldatlar: "Vot vam hleb, vıberite kogo-nibud starşim i razdelite mejdu vsemi", dep, vagona ötmek uzattılar. Eki-uç adam, ötmekleri alıp, olğan halqın horantasına köre paylaşdılar. Ötmek te, mubarek, bilmem undan, bilmen humdan edi.

Ya hana oların sıcah suvı, ya hana oların sıcah aşı. Ya oların aldırğan 500 kg yüku, ev eşhiyası? Er horantanın yanında bir minderçik, eki yastıcıh, kimin yanında bir kilimcık, bir yastıcıh, kimisi bir şey evlerinden alamadı. Er bir horantada ola-ola epsi bir 15-20 kg şey olsa kerek. Er kimi gece saat 3–4–tte töşeginden köterip, bizlere ohulğan postanovleniyeyi: "Vı öbvinâyetes v predatelstve rodinı. Vam dayotsâ 15 minut. Sobiraytes, çto vı mojete vozmite s soboy. Potoropites skorey. Vas vıselâyut", degen sözlerni bizim vagonda olğan horandalar episi öle ayta edi. 15-20 dahhada kim ne alıp olsun? Kimi ağlağan balasını köterdi, kimnin elinden tuttı, kimi qartlarnı holtuhlap alıp çıqtı. Halq ağlaşıp yola çıhtı. O 500 kg yüku kimler köterecek edi? Ona er qapuya bir araba, maşna olmasa da, vermeye kerek edi. Onı yüklemesi-boşatmasını vahıt kerek edi. Son olar bizleri bir sutkada Qırımdan çıqarıp olacaqtılarmı? Elbette, yoh! Son keç qalır ediler. Staline maqtanmaya: "Bir sutkada Qırımı qırımlılardan bir adam qaldırmayıp, boşattıq", dep.

Men Özbekstana 45 yıl yaşadım. Kimseden eşitmedim bu "500 kg yük alın özünüznen", dep. Qırıma kelgen son qazahlardan kimersinden eşittim: "Çto vı hotite, vam je razreşalos vsö s soboy brat!" dep.

Tohtap-tohtap kitemiz, handa kitkenimizi bilmesek de.

Vagondaki halq bir horanta olğan kibi, bulunğan aşçıqlarınen paylaşa ediler. Öle de bir 8-10 kün keçken edi. Birda Fatma apte, huçağında yaş balaçığı var edi, oturğan yerinden yıhılıp kitti. Aman, Emine apte balacığı aldı. Anam, teyzem ne oldu deyyene hadar ebir beş balası episi ağlaşıp başladılar. Er kes: "Vay, ne oldı bu harıcığa?" dep, hasevetlendiler. Su verip, kimi holcuqlarını ufaladı, o azçıq özüne kelgen kibi oldu. Ama, çoha varmayıp, kene yaramay oldu.

Bir vahıtta poyezd tohtadı, vagonı açtılar, soldatlar: "Çto za plaç?" dep, soradılar. "Hastamız var, yaramay oldı" deseler, bir soldat tez kitti. Bir medsestra eki soldatnen keldiler, Fatma aptemi bahtılar, medpunkta alıp kitmek kerek dediler ve nosilkaya hoydılar. Er kes ağlap başladı, ballar: "Yoh-yoh, anamızı alıp kitmenin!" dep mağraşsalar da, bir soldat: "Ne örite, na sleduyüşçey ostanovke privedöm vaşu mamaşu" dep, alıp kittiler. Vagondan kimsei yanına almadılar.

Bizler endi epimiz hasevetlenip haldıh. Er kim balları uspokoit etip başladı. Ostanovka-ostanovkadan Fatime apte yoh. Bütün halq ballara yardım etip başladılar. Ostanovka sayın, başladılar soldatlar soramaya: "Bölnıye, ümerşiye yest?" dep. Epimiz endi horqup başladıh. Oğlancılar suva tüşkende, başha vagonlarda da hastalar, ölgenler olğanını, suv alğan yerden işitip kelip ayta ediler. Anam, babam, emcem öz-aralvrına, daa başhaları da qoşulup, bir şeyler laf ete ediler, bizlere ballara bir şey aytmay ediler. Er kimin yüregi hırıh, boynu bukuk. Kimse endi laf etmeye de istemey.

Endi vira vagonda pek sıcah olup başladı. Endi bir çöllerden keçip başladıh. Halq pek suv içip başladılar. Bir taraftan da bitlep başladı. Tualetimiz de vagonın köşesinde edi. Adamlar özleri bir yercikte yaymanen çarelenip yasağan edi. Bizlere de: "Cemaat, bu şein ayıbı yoh, er keske kerek" dediler. Öle de biz, bir taraftan pek sıcah, bir taraftan bit talay.

18 kün degende Taşkent oblastının Urta-Aul stantsiyasına poyezd tohtadı. Poyezdı başha liniyaya çevirdiler, 5-6 km kittik. Bizleri qurulacah 1-ci GES kanalına ketirip tüşürdiler.

Başta Fatma aptenin ballarını 6 balayı da detskiy doma dep aldılar. Biz o balları birda körmedik.

Epimizi top-top yere oturttılar, çevremize soldatlar. "Kim de-kim haçsa, atarmız" dediler. Kimin haçmaya çaresi haldı? Adamlar episi yürmeye de çareleri halmadı, zornen vagonlardan tüştüler.

Bir haç vahıttan son su ketirip tarqattılar. Endi öguz arabaları, eşek arabaları – bir de balaban eki köpçekli arabalar, özbekler aydap keldi. Til başha, kimse bir şey anlamayıh. Yaş ballarnen hartları yüklediler, bir-eki de torba-dügum. Bizler yurup kitemiz. Yanımıza da, soldatlar. Cemat ağlay-ağlay, bir-birine: "Atmaya alıp kiteler", dep soyleşeler.

4-5 km cayav kittik. Bir suvun üstünden köpürden keçtik. Yuqarıca bir yere ketirip, tohtattılar. O yer eki parça kibi, bir yanı tegiz yer. Bahsah sıra-sıra qamışlar yaydırılğan kibi, bir taraf bayırca kele, çoh bir hobalar oyğanlar. Tepecikte bir qırmızı kirpiçten bir ev. Bir derektir, yeşilliktir yoh.

Adamlar tamam degence boldurdılar-taldılar. Balacihlar ağlay. Sıcaq, ta 40 gradus. O yerin ortasında, stol üstünde qırmızı örtü, eki de voyennıy otura, kelip tüşeni jurnala yazalar, dokument sorap, dokumentlerini alıp bir yaşçige taşlaylar. Kim de: "Ya ne içün dokumentleri taşlaysız?" dep sorasa. "Vam öni bölşe ne nujnı budut", deyler. Haysı horantayı, jurnaldan keçirgen son adres berdiler.

2-ya liniya 29 barak dep, bizleri 4 horanta, bu nomeraya soldat ketirdi.

Barak deseler de, bir ağaç üstüne yazılğan nomer 29, zemlânkalar edi. Qapu-pencere yoh. Tepeleri örtülgen qamuşnen, aralarından kün körünüp tura.

O biz körgen sıra-sıra yaydırılğan qamuşlar zemlânkalarnıñ krışaları edi. Soldat bizi toprahtan yapılğan merdivençikten tüşurdu da, podvala tüştük: "Vot vaşe jilişçe. Zdes büdete jit", dedi. Son 3 horanta daa ketirdi, olduh 7 horanta. "Vodoy büdete polzovatsâ s arıka povışe etoy linii. Ne pıtaytes bejat. Sdelayete şag za etoy territoriyey vas ili zastrelât ili posadât na 10 let v türmu", dep kitti.

Topraqtan kesip yasalğan, ne deyim bilmem, tapçanlar. Er kim horandasna köre yerleşti. Boldurup-talıp küç-huvetten kesilgen, sıcahtan, suvsızlaqtan yanğan, gönülleri söngen evinden-barğından, mal-mülkinden ayırılğan horandalar. "Bu bizim evimiz eken", dep ağlaşıp-sızlaştılar. Başımızdaki qamışlar asçıq salhınlıh verdi. "Endi ne yapayıq, nereye varayıh, böle yerde bizi çoq tutmasalar kerek. İnşalla, bizleri vetanımıza, evlerimize haytarırlar", dep, omutnen yerleşip başladılar.

Bizler, ballar, aman kimde nas savut var edi suva çapıp kittik. Varsah, 1 metr kennikte bir arıq, su aha, ama bulanıh qırmızı kirpiç tüste. Hamışlar öse anda-mında, barğaçnalar sıçıray. Azçıh uzahta eki yeşil derek öse, başha yeşillik yoh, çevre-çet çöl, tikenlik. U yan-bu yan basa, başha suv yoh. U suvdan em içtik, em de savutlarımızı toldırıp ketirdik. Anam-babam, er kes de: "Ya bu nas suv bulanıq", dep soraylar, ya başha suv yoh. Öle da er kim u sudan içip ve çarelenip başladı, napsınlar.

O territoriyada 3.200 adam ketirdiler. Er kesleri bizim zemlânkamızdaki kibi yerleştirdiler. Bir ufaq zemlânkanın üstüne "Medpunkt" dep yazdılar, birininde "komendatura" dep yazıldı. Er kezlere de ayttılar: "Bir yere adım atmaycanız", dep. Ağlay-sızlay gecelendik.

Ertesi künü bizlere verilgen aşlarından tek özbek pitelerinden adam başna pitenin dört payda bir payı esabında darhattılar, bütün küne. Piteler mubarekler mısırboğday ve pirniç seçkasından olmalı edi, holumızda dağıla edi. Ne yapayıh, aşadıh. Kimerleri özlerinde bulunğan bir yarım avuç – unımı, kürpesimi – toprağı uyup, ocacıh yapıp, taş-çahıl ortalıhta bir şey yoh, quruğan otlar, tikenler yaqıp, qazancıhlarını haynattılar.

Uçunci künü, kimler bilmem, er kime qırmızı kirpiçten yapılğan ev, kuhnâ olğanını söylediler. "Zdes vı büdete kajdıy den poluçat gorâçuyu pişçu", dediler. Kuhnâyı yaponskiy plennıye qurğanlar özülerne, o bizim zemlânkalarda da, hobalarda da özleri yasap, özleri yaşağanlar. Oları andan başha yere koçurgenler, bizleri yerleştirdiler. Biz onu sonundan bildik.

O künü de halq sıcah aşa vardı. Kimin nas savutı vardi, kimin ğariplerin qazan, kimin çanah, kimin çaynik. Ebet, er kes sıcah aş dep kuhnâya ömürlüştü. Bahsalar, suvda pişken yeşil kapusta yaprağı, qırmızı çukündürnen yaprahları, kimersine bir qartop parçası tüşse-tüştü, kime o da yoh. Öle de, er kün aş verip başladılar. Kimerde unmı, yohsam bir kürpemi taşlay ediler. Yağdır, ettir kimse körmedi. O da er keze yetmey edi. Milletimiz neye oğrağanını bilmeyip, yürmeye de mecalı halmağandı. Kimseniñ çırayı-sufatı halmadı, hastalınıp başladılar. O arada o hadar horantada ne olup ne halğanını men epsini bilmeyim. Bizim zemlânkada olğanını aytacam.

Dört horanta Niktalı, eki horanta Balıqlavalı ve bir horanta Gurzuftan, epimiz 28 can. 4 – 5 künden son adamları malâriya tutıp başladı, epimiz hastalandıh. Hinin tabletkası dağıttılar. Halqımız ölüp başladı. Emcem babama ayta edi: "Memet, ğyadam, bizleri eşek dünyasına ketirdiler. Öleyim da, bu dünyayı gözüm görmesin", dedi. Ebet, Nikta köyüne doğup ösen adam, ömürlükta institut "Magaraç"ta çalışan adama bu sıcahtan yanğan çöl milletinin alını-çulunı körgen adam başha ne der.

Bir-eki künden son emcemin 7 yaşındaki qızçığı "Ana, ana", dep keçindi. Bizler ağlaşıp pek yandıh. Üç küne varmadı, undan son Amide hartana keçindi. Undan bir afta keçti, Reşit emcem keçindi, bir afta daa keçti harısı – teyzem keçindi.

Oları, rahmetlileri, bizler suv alğan arığnın ebir tarafına keçirip, hamışlıq içinde oğuz arabalarınen alkitip, köme ediler.

Emcemin 2 bala yalnız haldılar. Babam özümuzün horandamıza aldı, lâkin balları babamdan aldılar. "U vas drugaya familiya, u nih drugaya" dep, balları detdoma aldılar, biznen brahmadılar.

O nas undan pişken pitenen verilgen balandayı aşap, kimne yeter-yetmez, adamlar dizenteriyaya oğradılar. Er kün 10-15 adam ölüp başladı. Ölgene bir şarşaf bere ediler. Kimersinin açlıhtan yüzleri-gözleri şişkendi, kimersinin sıtma tuthanda zemlânkadan zornen tepeye, sıcağa çıhıp, haltıray-haltıray yıhılıp ölüp hala ediler. Endi hartlara "v dom starosti" dep, ciştırıp başladılar.

Bizim zemlânkadan Gurzuflı Hatice apte: "Men kitem, canımı hutaracam", dedi. Ahayı, eki de yetişken hızları: "Biz seni yibermecemiz", deseler da, o ayttı: "Men mında ölecem, anda varsam, ölmem. Men isterim evime haytmaya". Eki hızı diz çöküp yalvarsalar da, ağlasalar da, baş etip olamadılar. Hatice apteyi bir ögüz arabasına başha hartlarnen yüklep, alıp kettiler. Adres sorasalar: "Komendnaturadan alırsız", dep. Babaları pek hasta edi. Eki-üç künden soñ o da keçindi. Qızlar komendanta vardılar. Bir-eki adamda hoşulıp, bir soldat oları neredir bir bölnitsaya alıp vardı. "İh vseh süda privezli", dep. Sorasalar: "Gde naşi roditeli?" dep, anda ayttılar: "Öni vse bıli öçen bölnıye, öni ümerli. Mı ih vseh pohoronili v odnu obşçuyu mogilu". Soldat alıp kitken adamlarnı geri haytardı, komendanta zdavat etti. Bu eki qız kelip zemlânkoçe yıhılıp, gece-kündüz ağladılar, bizlere bu hartlara etilgenini sölediler. Ana, baba yoh, ekisi haldı.

Bu tek bizim zemlânkada olğanını yazdım. Em yazarım, em de yüregim ağırır. Sankim men dün o halqlar arasındayım. Er keze ne olurdi, ne alda ediler, kimerleri ahıldan da olğan edi. Sorasan, "Sen handa kitersin?" desen, "Evimize, Hırıma. Sizi haytarmaylar, meni haytardılar". Kimi dey edi: "Çeşmeden su almaya". Yazıqlar olsun! Mellitime yazıh daa. Men daa er şeyi hıshadan yazarım. Menim gözümnen görgenlerimi, u halqın ağlağanı! "Ne vahıt bizleri haytarırlar vetanımıza da, biz bu aldan hutularıh?" dep.

Amma endi brüşnoy tif başladı. Adamlar 15-18, sonunda 20-ye hadar adam er kün öle edi. Arabalar taşıp yetiştiremey ediler. Arabacılar, qabir hazğanlar bizim halqlardan edi. Sabadan aqşamğace kömülgen rahmetlileri sabaya hadar şakallar hamışlıhtan çıhıp, habirlerden çıqarıp, çekip kite ediler hamışlarçe…

Milletimin bu alını körmeyen, dunyada yınañmaz, yınalacah şey dil, amma men bu halqımın alını gözümnen gördüm, o halqın arasında edim. Bu ala dayyanmah mülkunmi?

Ya öpisala pervıye 1,5 mes. prebıvaniya i obustroystva naşey jizni na meste ssılki. Taşkentskiy rayon, buduşçaya GES № 1, uç.4. Yesli bı nas öbespeçili tem, çto napisano v postanovlenii "O krımskih tatarah" ot 11-go maya 1944 goda GKO za №5859 na dannom uçastke, moy narod ne ispıtal bı etoy tragedii.

(Men sürgünlik – ceza yerlerinde (Taşkent rayonı, ileride qurulacaq 1-nci GESniñ 4-nci uçastkasında) yaşap keçirgen ilki bir buçuq aynı tasvirledim. Eger de, akimiyet tarafından GKOnıñ 1944 senesi mayıs 11-deki 5859 sanlı "Qırımtatarları meselesi…" husustaki qarar boyunca işler alınıp barılsa edi, menim halqım bu derecede facialı eziyet çekmez edi.).

Bir buçuq ay iyün, iyülün yarısına varır-varmaz ölgenden qalğanları, eki-üç künün içersinde kolhozlara, sovhozlara, podsobnıye hozâyistvolara dağıttılar. Kimer yerden arabalar, kimer yerden maşina keldi. Bu uçastkada 5-6 horanta haldı. Babam buhgalter olğanına. Başqalarını ne içün bilmem 4-nci uçastkaya peredavat ettiler. Taşvodhoza başladı stroitelstvo Severnogo Taşkentskogo kanala.

Halqları dağıthan son, olar içün bir şey bilmeyim. Bizi u 5-6 qorantayı çevirdiler bir qoranta sığacah zemlânkalarçe. Tepeleri şalaş kibi hamışnen hapalı. Kuhnâ yanında bir zemlânkada sklad edi. Babamı sklada işe aldılar, kladovşçik çalışıp başladı. Ebirlerini de anda-mında çeşit işe hoydılar.

Keldi özbek, kazaq, rus horantaları. Başladılar çamurdan kirpiç kesmeye. Eki ev dlâ eteerov dep hurmaya. Bizim kuhnâyı Kontora STK ettiler. Çalışanlara aylıh verip başladılar. Men de bir-eki çalışıp, yarım-yarım kirpiç taşiy edim. Oplaçivayemost truda qırımların da, ebir milletlerin de yaphan işlerine köre bir edi. Kontoranıñ işi bitken son injenerler, irrigatorlar keldi.

Bir ötdel planovıy, ekincisi buhgalteriya edi. Babamı buhgalter materialnoy çasti işine skladtan boşatıp bu buhgalteriyaya çevirdiler. Çalışıp başlasaq ta, sıtma bizleri boşamay edi, çoh hastalana edik.

Meni özbek brigadiri acıp, kirpiç taşığanıma, kontora varıp kimnendir laf etti. Men yahşı rusçanı bile edim, meni poçtalyon işine hoydılar. Taşkentten poçta kele edi. Telefon da o arada yehluğından, poçtayi er kesge dağıta edim. Mana da aylıh bere ediler.

Bizim naçalnik stroitelstva, Güşçin Viktor İvanoviç edi, pek yahşı adam edi. Bizim halqımıza yaramay bahmay edi. Başqa milletlerne bir köre edi.

Bizim adımız spetspereselenets olğanı, bir 2-3 km bizden uzah ptitssovhozda komendatura açtılar. Komendnant Hatamov degen adam edi. Bizler er ay o komendaturaya varıp, ötmeçatsâ etmek kerek edik. Bez razreşeniya komendaturı mı ne imeli pravo pokidat territoriyu spetsposeleniya. O vaqıtta 1944 senenin sonunda, 1945 senesinin başinda soylarımız neredirler: kim öldü, kim haldı, daa kimsenin bir-birinden haberi yoh edi. Bizler daa etrafımızda ne var, nerede yaşaymız bilmey edik. Bizleri bir yere adım attırmay ediler.

Men yaş olsam da, rusça ohumaya bile edim. Meni er ay komendaturaya çağırıp, jurnal başına oturta ediler, o rayonın adamları ötmetkaya kele ediler, "bir yere adım atmadıh, mındamız", dep. Men jurnala ötmetka yapa edim. Yanımda da er vahıt bir nablüdayuşçiy ola edi.

Komendnaturaya o rayonın adamlarından kimleri bilmem çağırıp, nas adamların fotografiyalarini köstertip, buları tanıysınmı dep soray ediler.

Bilmeyim degenleri bir – eki sutkaya komendaturaya tuta ediler. Ya halqlar taraf-taraf dağıldılar, kim nerede kim bilsin? Bizim halqnın hastalıhtan, açlıhtan ölgenlerden, halğañına böyle künler kösterte ediler.

Endi cenk bitti, bizler içün bir şey deñişmedi. Bizim milletimiz, men işitkeme, bilgenime göre, bir kimse za 11 maya, 1944 goda GKO № 5859 postanovleniyadan bir yardım olmadı, işitmedi, bilmedi. Er kim kuç, huvetinen kolhoz, sovhoz işlerine çalışıp, öz qorantasını kötermeye tırıştı.

Babamda yürek hastalığı olğanından, u sıcahlara dayanmayıp, sıh-sıh hastalana edi, işe varamay edi. Men de poçtalyon işinden son, kontorada kommutator oldım. Mana ögrettiler, kommutatorda çalışıp başladım. Kimerde haysı ötdele blanklar çızmah kerek olsa, mana forma blanka verirdiler, çerez köpirovku blank ta çıza edim.

Öle de babama yardım etip, horandamızı bahtıh. Anam çoh işe yaramay edi, sağlığı olmağandan.

1946 senesinden başlap, qardaşlarım rus mektebine ohup başladılar, ptitssovhoz degen yere, 2,5 - 3 km yolu. O sovhozda bizim halqımız çoh edi. Er kez bahçalarda, tarlalarda çalışa edi. Kimseye anca bir yere almaşayım da, başqa bir kolhoza ya da sovhoza başqa işke kirip çalışayım, dese, komendatura ruhset bermey edi.

Cenk bitken soñ, cenkte canlarnı avuçları içne alıp, Vetan içün, anaları, babaları, balları içün küreşken, cenk ateşine kirip çıhhan, "za stalina" dep, duşmannen yıllarnen küreşseler de… Az halqımız elâk olmadı. Cenk bitken son, sağ halanlar ordenler, medal hazansalar da öz Vetanına degil de Özbekstan, Tacikstan, Uraldan horantalarını zornen tapıp oldılar. Kimersinde ana, baba yoh, bir hardaş kimersinde, kimersinde bir ana var, balları yoh. Emcem keldi, ağası yoh, qarısı yoh, 7 yaşına hızcığı yoh. Eki balasını, bir oğlunen bir hızçığını, zornen detdomdan tapıp aldı. Bu babalar, ağalar, hardaşlar ne içün cenk ettiler? Olar epsi canlarını acımadılar. Stalin bize ne etti? Milletimizin yarısını umışlenno ğayıp etti, cinayetçilik etti.

Er bir şey körgen, başımızdan keçkenini derenden yazacah olsam, yüregim dayanmaz. Alla ölgenlerge rahmet eylesin, halğanlarğa savluq, selâmetlik versin.

Endi hıshadan.

Men 1949 senesi evlendim. Menim hocam, Ayvasıllı Eskender, 1944 senesi 18 mayıstan ögne trudarmiyağa alınğan. Rıbinskide, dağda çalışıp, anda ölgenlerden halğanlarını Özbekstana, Mayli-Su degen yere cenk bitken son haytardılar. Oları episini spetspereselenets uçötına aldılar, bir yere bizim kibi, bez razreşeniye komendanta nikuda ne imeli pravo vıyezjat. Bir yıl, anasınen hardaşını arap, Taşkent rayonının Ahunbabayev kolhozından taptı. Bir talay kolhoza çalışıp, son 1-ci GES-ye işe almaştı (kolhoznen GES rayonı bir edi). Olara barak evinden bir komnata, bir ayatcığınen verdiler. Men STK-anın zemlânkasından olara kelip tuştım, zemlânkaya köre saray edi. O vahıt bizler endi podpiskaya varmay edik. Soy-soplara varıp kelmeye de ruhsetsiz çaremiz yoh edi, mektüple yazışa edik. Arqadaşımın teyzesinen oğlu Abdül, Nijne-Çirçikskiy rayonı, Pâtiletka sovhozına tuşken ediler.

1950 senesi bizim oğlumız doğğañını mektüple bildiler. Abdül aveslendi kelip balayı körmeye. Yol bir künde kelip haytmaya mülkunü yoh edi. Dekabr ayında bir kün ahşam Abdül bize kelip çıhtı. Bizler soraştıq, olğanna köre, ahşamlıh aşadıh – men, hocam, anam, Abdül. Keç vahıta hadar laf etip otramız. Bir da hapumızı pek attürdüler. "Kataklı zdes?" dep bağırdılar. Abdül aman sesinden anladı: "Bu bizim komendant!" dedi. Saat 12-ni keçe edi. Arqadaşım tez qapuyu açtı. Bahsah, balaban bir özbek adamı, Abdülü körgeninen, "Sen mında ekensin, tez çıh, atha min", dep omuzından çekkelep, qolunda qamçisi. "Sen ne içün ruhsetsiz mında keldin, men seni türmeye qapaycam" dep, aman özü atqa mindi de, Abdülü artına ötürtup, yarı gecesi birinci GES-ten Pâtiletkaya alıp kitti.

Biz em horqtıh, hasevetlendik. Varıp kelmeye çare yoh. Bir aftadan son mektüp aldıh. O künü sabadan Abdül işe çıhmadı. O billegen tez kelip haytacah, amma yol uzah… Anasına sorasalar, u ğarıp horqusından, bilmem degen. Aman anasını alıp, komendaturaya qapadılar, oğlun kelmeyence mında olacasın, degenler. Aqşama qaranlığace unda olğan balası da kelmegen son, adres vergen. Abdülü bizden alıp kitken son, eki kün komendaturaya aşsız, susız tutıp, çıqarttılar. Bir da haçsan, apshanege hapatırıh, dep.

Abdül o vahıtta 16-17 yaşında edi. Ana-bala pamuh zanlarında çalışa ediler. 1950 qaç senesi bize 5000 rubl ssuda verdiler, haç yıla ahılma yoh. Biz o paraya tek bir eçkicik alıp olduh. Başha bir yardım ükümet tarafından görmedik. Arhadaşım stolâr çalışa edi. Onnen da o bir komnatada onın alğan aylığnen yaşadıh.

1956 senesi bizim endi uç oğlancığımız oldu. Babam yüreginden pek hasta edi. Komendnant babama eki kiyat, birinde yazılğan: "Biz Qırıma haytsah ükümetten vetanımızda haldırğan evimizi, malımızı, mülkumızı istemeycemız". Biri de o razmerde boş, bir şey yazılmayan kiyat. Komendnat, familiyası Bükin edi. Babama ayttı: "Podpisıvayte". Babam ohudı, "Ya takuyu bumagu podpisıvat ne budu", dedi. Bükin, açolanıp, hıçırıp: "Podpişite, nikuda ne denetes, vse tatarı podpişut, i tı podpisıvaysâ!" dep, zorlandı. Babam ayttı: "Vsü jizn rabotal v kontore, ne sobirayüs takuyu i pustuyu bumagu podpisıvat, hot zastreli menâ. Ya ot Rodinı, ot doma svoyego otkazıvatsâ ne sobirayüs", dedi de, yüregi yaramay oldu. Biz ilâc verip, özüne ketirdik. Bükin açolanıp çıhıp kitti.

Ertesi künü meni kabinetine çağırdı: "Sadis i podpişi eti bumagi za ottsa", dedi. Men: "Net, za ottsa ne budu podpisıvat", desem, o pistoletini çıharıp stola hoydı da: "Tı eto vidiş?" dedi. Men "Viju", desem, "A tı znayeş, çto eto, ne boişsâ?" dedi. "Ya etih pistoletov vo vremâ voynı mnogo videla, çego mne boyatsâ", dedim. O, pistoleti stoldan alıp, menim üstüme hıçırıp: "Von ötsüda! Uhodi s moih glaz!" dedi.

Men aman, çıhıp evmize keldim. Babama söylesem, babam: "Yahşı ettin, qızım", dedi. Anam, ğarip, horhup haldı. Ondan son babam vira yaramay olup başladı. Er kün ayta edi: "Men endi vetanımı, köyümı, evimi köremeycem", dep, yüreçigi tohtadı. Babam 1956 senesi daa 53 yaşında edi, dada yaşaycah adam edi, amma ömürcugu o hadar eydi eken. Alla rahmet eylesin. Alla ahret ratlığı versin, nurlarçe yatsın babacığım! Pek yahşı, pek balacanlı adam edi. Toruncıhlarını pek seve edi.

Men ohup olamadım, amma hardaşlarım pek istey ediler okumaya. Eki oğlan hardaşım mektepten son tehnikuma kirecek oldular, bir yere almay ediler. Son qardaşlarım Voroşilova mektüp yazdılar Moskvaya. Ötvet keldi: "Prinât takih-ta na uçöbu". Olar Çirçik tehnikumını bitirgen son, ekisi de ve qız hardaşım da institutlar bitirdiler.

Men domohozâyka, institut bitirmedim. 1972 senesi haynanam eki ay hasta oldu. Sonki yaramay künlerinde ayta edi: "A, ballar, sen Ayvasılda doğ da, Ayvasıl, Yaltada os ta, kelip-kelip öl da, seni Özbekstan çölüçe kömsünler. Yohsam bu Ayvasıl, Yalta, denizimiz episi yalan edi?" dep, 1972 yaşında keçindi. Menim balacıhlarımı manada işanmayıp, özü östürgen edi. Pek zeinli, aqıllı ana edi. Alla rahmet eylesin, nurlarçe yatsın. Alla ahret ratlığı versin.

Özümnın anam, 1977 senesi bir yarım ay hasta oldu. Anam da: "Qızım, men ölecem, mana Qırım köşeciginden asçı ver", dedi. Men ayttım: "Ana, aç oldun, yohsam, men şin sana ötmek ketiririm" dep, ötmek köşesinden ketirdim, daa başqa bir aş ta qoşup. Anam ayttı: "Men aç olmadım, ötmek istemedim, mana bir Qırım köşeciginden ver, dedim" dep, eki kün sorap turdı. Son ahılıma tüştü. Kiçik oğlum, 1976 s. Qırıma raatlanmaya varıp kelgende, denizden bir butılkada büllür kibi deniz suyu ketirgen edi. Men o suyu ketirdim de, anama dedim: "Ana, abu suvu Abduraman Qırımdan ketirgen edi, ahılna varmı?" desem, "Ebet var", dedi. "Ellerni yuvarsın?" desem, "Yuvarım" dedi. Men deniz suvundan töktüm, elciklerini yuvdı, yüzüne sipadı. "Çoh yaşasın, oğlum, sağ ol, qızım", dedi. Eki künden son 72 yaşında anacığım keçindi. Alla rahmet eylesin. Yatağı-durağı cennet olsun, Alla ahret ratlağı versin.

Biz omur arhadaşım Eskendernen beraber üç oğlan, eki qız Alla çoqsınmasın, beş bala östürdük. Üçü institut, ekisi tehnikum bitirdiler. Beşini de evlendirdik.

1987 senesi omur arhadaşım insult olup, keçindi. Bek yahşı, qorandacan, balacan adam edi. Bala söggen adam dil edi. Men balları sögsem, mana darıla edi. Bizim ekimizin 11 torunımız oldı. Alla bağışlasın, Alla çoqsınmasın! Torunlarını pek seve edi. Alla rahmet eylesin. Cennetli olsun. Alla ahret ratlığı versin.

Oğlanlarım Qırım işleri artından yürgen adamlara, gizli sobraniyalara qoşula ediler. Er nerede olsa da mitinglere hoşula ediler. Kimerde penalar içine halıp, kimerde militsiya tayağı aşap. Kiçik oğlumı eki kere hollarını hayırıp, militsiyaya hapatıp, arhadaşları zornen hutardılar. Bize evmize rayispolkomdan kelip ayta ediler, ballarnızı mitinglere yibermen dep, işten çıqarttırırmız, deydiler. Oğlanlarım epbir hoşula ediler.

1988 senesi kiçik oğlum harısınen kiçkine üç balasınen Qırıma köçüp keldi. Bir yıl pek horlandı. Ev alamayıp, propiska olamayıp, kvartira kvartiradan yürdü. O arada eki qızım da horantalarınen köçüp keldiler.

1990 senesi men evimizi satıp, ortancı oğlumnen köçüp keldik. O da harısınen, eki de kiçik balacıhlarınen ev meselesi ve propiska meselisinen bir yere işe almay ediler, bayağı horlandılar.

Ne oldı, ne haldı, er şey yazacah olsam, kitaba sığmaycah.

Özbekstan islâm respublikası edi. Özbekler müsülman halhı. Olara Sovet ükümetinde ne mumkun edi müsülman dinince kütmeye, biz de öle yapa edik.

Sovetskaya vlast voobşçe ne hotela vozvraşçat nas v Krım. Mı sami vernulis na svoyu Rodinu Krım. Mı vernulis domoy na rodnuyu zemlü. Na kotoroy jili naşi dedı, pradedı, naş krımskotatarskiy narod, kotorıye jili vekami.

(Sovet ükümeti bizlerni Qırımğa aslı da qaytarmağa istemedi. Bizler Vetanımız Qırımğa özümiz qayttıq. Özümizniñ evimizge, özümizniñ yerimizge – ana-babalarımız, bizim qırım halqımız asırlar devamında yaşağan yerge.).

Allaya çoh şükürler olsun, Vetanımızda yaşadıh, yaşarıh ve ebediy yaşaycamız, İnşalla!

Bu künde, Alla çohsunmasın, 5 balam var, 11 torunım ve 10 torunçem. Olarnen beraber sevinip, huvanıp özümin Ana toprağımda, Vetanımda, Qırımımda Alla hısmet etti yaşamaya. Alla ne hadar ömür verdi, o hadar yaşaycam. Alla zarar vermesin, savluq-selâmetlik, hayırlı hısmetler versin cümle ümmetnen, milletimnen beraber.

Bizleri 44 senesi 18 mayıs gecesi evimizden çıharıp, meydanlara toplağanlarınen biz evimize haytmaya istedik. Bir künde Qırımdan çıqarttılar, 18 - 20 kün yol yürip, Allaya gece-kündüz yalvardıh, evimize Qırımmıza haytmaya yardımcı olsun dep. O qara künden bizim halqnın yüreginde evine, Vetanına haytma küreşi başlağan edi. 1950 senesine hadar kimse ses-soluq çıhartmaya çare yoh edi. 1956 senesine hadar Vetançun bir şey solecek olsan, "Krımskih tatar net i yazıka vaşego net" dey ediler. 1956 senesinden son Vetana, Qırıma haytmah küreşi halq arasına pek darhalıp başladı. Küreşçiler gizliden sobraniyalar alıp vara ediler. Son, pravitelstvaya mektüpler yazğan son oları gos. organı presledovat editti. Küreşken adamlar vira çohlaştı. Halhımız olara yardım etmeye başladı. Podpisler cıydılar, mitingler gizli yapıp başladılar. Son açıhtan endi Moskvaya da varıp, mitingler yaptılar. Halhımızı aylarnen, yıllırnen Vetana, Qırıma haytmaya istegenleri içün, sudlar etip, türmelere de qapadılar. Amma halqımız, küreşçilerimiz bir şeyden horhmadılar. 1997 senesine hadar, canlarnı avuçlarıçe alıp, küreştiler. Alla salıhlarını versin. Alla arzularına yetkizsin.

Ya ondan son, 1988 - 1990 seneleri halqımız Vetanına haytıp kelse de, öz toprağına saip olamay, öz devletçiligni qurup olamay. Bu ukumet bize daa yol hoymay.

Bugün endi 2010 senesi. Ne vahıta hadar sureçek bu bizim Küreşimiz? Allaya şukur, tek bizim köke benzer kök tüste dülber bayrağımız var.

Alla yaşlarımızı, yigitlerimizi çoh etsin! Er daim dülber bayrağımızı yüksek köterip, ileri kitsinler. Qırım Vetanımıza, toprağımıza saip olup, devletçiligimizi hurup yaşasınlar.

İnşalla, öle de olur!