Er kere bu soqaqtan keçkende, o meni toqtata da yalı boylular şivesinde:

- Oğlum sen abrada oturıp dur, men saña bir şey gostereyim! – dep, acele evine kire.

Çoq bekletmey. Evinden bir boğçaçıq alıp çıqa. Maña onıñ içindeki şeylerni birer-birer kosterip maqtana. Boğçaçıqta er vaqıt bir çeşit – halpaq, kölmek, ştan, quşaq, potük ola. O kimerde bu urbalarnı menim üstüme ölçep de baqa. Soñ quvanğanından, özüne turacaq yer tapamay. Soñki vaqıtları o endi evine kirip de oturmay, meni boğçaçığınen beraber bekley.

Kimer adam, qartanaynıñ yanından keçkende, aqılını çıldırğan dep, oña emiyet bile bermey. Men onı boğçaçığınen korgen sayın, yüregim hırpalana, bağrım tolıp-taşa… Soñ, çoq vaqıtqace bu soqaqtan yürip olamayım, yüregim sızlay. Aylançıq yoldan ketem. Lâkin anasını pek sağınğan yaş bala kibi, men de onı sağınam. Ayaqlarım kimerde şu soqaqqa burulğanını duymay qalam. Onı uzaqtan korgenimnen, yüregim çapalanıp başlay, adımlarımnı tezleştirem…

Bugün de, aqşam üstü, bu al kene tekrarlandı. Tanış soqaqqa aylanğanda menim ögümden eki adam ketmekte edi. Yolnıñ kenarındaki ağaç skemlede oturıp, çevre-etrafqa eleslenip baqqan qartanay, soqaq boyu kelgen adamlarnı korgeninen, elindeki boğçaçığını köküsine bastı. Soñ, meni körip tanığanınen, quvançtan olsa kerek, kozlerinde yaş tamçıları peyda oldı…

O, maña boqçaçıqtaki urbalarnı tekrar kosterip:

- Yarın menim oğlum geleceh! – dedi ğururnen. – Men İbraime bu urbaları giydirecem de, oña bahıp oturacam. Bahıp toysam, yatıp ölecem!

O şimdi, nedendir, seskengen kibi oldı ve bir kereden:

- Yoh! Yoh! – dep qıçırdı. – Oğlumdan iç de gözümi almaycam!..

Qartanay er vaqıttaki kibi, şimdi de bir añ sustı. Tez-tez nefes alıp başladı. Soñ:

- Yarın oğlum gelse, Şelen dağlarından ağaç kesip ketirecek! – dedi eyecannen. – Ketiren ağaçları yahıp köbete, şumuş, çirçir pişirecem. O böle yemekleri pek sevey. Oğlum sofrada oturıp aşayanda men oña doyunca bahacam! Eger sen menim arslanımı gorsen, şaşarsıñ! Menim İbraimim düñyada bir dane!..

Şu vaqıt elli yaşlarında bir qadın azbar qapını açıp, soqaqqa çıqtı. O mennen selâmlaştı da, qartanayğa nezaketnen:

- Ana, endi aş pişti, yuriñiz, aşayıq, - dedi ve meni de aşqa davet etti.

Men saçları çalarğan, kozleri tübünde bürüşikler olğan, sıcaq qanlı bu qadınğa oz teşekkürimni bildirip, yolumnı devam etmege tedariklendim. O ise, özüniñ iri kozlerini maña tikti de:

- Qartiyni bağışlañız, sizni oğlunıñ dostuna beñzetkeni içün, er vaqıt yoldan alıp qala! - dedi ve qartanaynıñ elinden tutıp, onı boğçaçığınen beraber evge alıp kirdi…

Ana-babasınıñ yekâne evlâdı Safiye Çarh köyinde doğdı. O sağlam, ur, serbest osti. On beş yaşında köydeki qızlarnıñ imayecisi olıp tanıldı. Safiyege qızlardan bir de-birini ıncıtqan yigitnen davalaşmaq sırası kelse, o artı-ögüne baqmadan, raqibine apansızdan öyle bir şamar yandıra ki, yigit nege oğrağanını bilmey, şaşmalap qala. Bundan soñ o kene qızlarğa ilişsin baqayım, Safiyeden çekecegi bar!

Safiye orta boylu, ince belli nazik bir qız. Onı köyde er kes seve. Yigitler ise, onıñ artından teren köküs keçirip qalalar.

Safiye deñizge tüşse, tıpqı delfin, boldurmaq nedir aslı da bilmey. Çoq vaqıtqace dalğalarnen küreşe, olarnıñ arasında yaldap yüre. O, deñizge yuvunmağa kelgende, dostları da bir şeyden qorqmaylar, kendilerini serbest tutalar. Qızlardan bi de-biri boğulacaq ya da alsızlanğan kibi olsa, Safiye imdatçı kibi deral, onıñ yanında peyda ola. Keçende o, Nalcı Bekir ağanıñ oğlu Zekkini de ölümden qurtardı. Bu al şöyle olğan edi.

…Uyle maali. Etrafta üküm sürgen sukünetni dalğalarnıñ yalığa ardı-sıra kelip urulğan şuvultısı bozmaqta. Böyle bir vaqıtta deñiz taraftan kimniñdir sesi eşitildi. Yalıda yüzüm bağlarında çalışqan Safiye kozlerini ses kelgen tarafqa tikti. Dalğalar yalığa öyle çabikliknen kelip urula ediler ki, dersiñ, olar nasıldır bir havfnı bildirmekteler. Soñ…Sailden yigirmi – otuz metr avlaqtaki deñiz içerisinde insan başı köründi ve kene ğayıp oldı. Safiye meseleni añladı. Adam boğulmaqta! Yıldırım tezliginen özüni deñizge attı. Bir ande, demin adam başı körüngen yerge yaldap keldi. Mas-mavı deñizniñ tübüne daldı. Andan, felâketke oğrağan adamnı aradı. Lâkin nefesi bitkeninen, vıznen suv üstüne atılıp çıqtı. Temiz avada nefes alaraq, etrafına baqındı, deñiz oz "esirini" angi tarafqa alıp ketkenini qararlaştırdı. Kene suv tübüne daldı. Bu defa onıñ kozlerine adam çalındı. Safiye onıñ yanına yaldap keldi de, çoq meşaqatlardan soñ, onı sailge alıp çıqtı.

Safiye Nalcı Bekir ağanıñ oğlu Zekkini bir kereden tanıdı. Egilip onıñ yüregini diñlendi. Yüregi yavaş-yavaş urmaqta. Demek daa sağ! Lâkin ne yapmalı?! Etrafta da kimse yoq! Zekki kibi mazallı yigitniñ içinde toplanğan suvnı aqızmağa onıñ taqatı yetmeycek. Safiye böyle tüşüncelernen çekişkende, onıñ közüne Panañya qayası taraftan keleyatqan Üsein ağa ilişti. Safiye bar sesinen qıçırıp, onı yardımğa çağırdı…

Aradan bayağı vaqıt keçti. Niayet, Zekki özüne keldi, kozlerini açtı. Dumanlı kozleri qarşısında eki kölge – Üsein ağanen Safiye turğanını abayladı…

Şu tesadüfiy körüşüvde eki yürekte peyda olğan sevgi qığılçımları kuñ-küñden quvet aldı, birleşti – büyük, muqaddes sevgi alevine çevirildi. Bu sevgi eñ ağır küñlerde olarnıñ qaviy tayanğıçı oldı. Bu sevgi vetandaşlar, fin ve ekinci cian cenklerinde olrnı qaramanlıq em de cesürlikke ruhlandırdı…

Zekki ekinci cian cenkine ketkende oğlu İbraim on beş yaşında edi. Ana-bala cebeden sıq-sıq mektüp alıp turdılar. Ozleri de er kuñ anda mektüp yolladılar. Soñ, cebeden kelgen mektüplerniñ ardı kesildi. Safiye, Zekkiniñ taliyi ne oldı eken dep, qasevetli tüşüncelerge daldı, gecelerini ağlap keçirdi. Onıñ tolu al yanaqları yerine tek çeñesi qaldı. Solğun yüzünde bürüşükler asıl oldı…

Bundan soñ, aradan çoq vaqıt keçmedi, duşman yarım adanı işğal etti. Dağlarda Vetan intiqamcıları otrâdları meydanğa keldi. İbraim olarnıñ alâqacısı oldı. Safiye de, ket-kete, oğlunıñ havflı lâkin muqaddes işine yaqından yardım etip başladı. Ana-bala yaşağan ev köyniñ kenarında yerleşkeni içün, yalı boyundaki intiqamcılar kimerde geceleri, muşaverege anda toplana ediler…

Bir künü ekindi maalinde Safiyeniñ evine eki "SS"çi kelip, onı maşinanen şeerge – gestapoğa alıp kettiler. Maşina deñiz yalısındaki taş yolğa çıqtı da, solğa buruldı. Safiye yolnıñ kenarına sakinden urulmaqta olğan deñiz dalğalarını közeterek: "Bu melunlar meni nafile gestapoya alıp kitmeyler, bir şeyler duydılar, ğaliba…" degen fikirge keldi. Soñ, özüni tınçlandırmağa tırıştı, amma bundan fayda çıqmadı. "Belâ görünip gelmey", deyler… Bu azaplı tüşüncelerden qurtulmaq içün qocaman deñizni, dalğalarnı, yem-yeşil yüzüm bağlarını, bağçalarnıñ artında körüngen tuvğan köyini seyir etip başladı. Maşina Ayfoka dağınıñ artına burulğan soñ, bir ande bularnıñ episi onıñ kozleri ögünden ğayıp oldı. Safiyeniñ bütün barlığı Ayfokanıñ o bir tarafında qaldı. O teren köküs keçirdi, bağrı ökünçnen tolıp-taştı…

Maşina eki qatlı evniñ yanına kelip toqtadı. "SS"çiler Safiyeni büyük bir odağa alıp kirdiler. Tazbaş gestapocı stol başından turdı da, suvuq ve ayneci kozlerinen Safiyeni baştan ayaq süzdi. Oña odanıñ ortasında turğan yekâne skemlege otur degen kibi işmar etti. Soñ odadaki terciman vastasınen:

- Sen şimdi qocañnen körüşeceksiñ! – dep, eyecanlanıp başlağan qadınnıñ çeresine tikildi. – Sen oña añlatmaq kereksiñ! Bu yerler endi ulu Germaniyanıñ toprağıdır!..

Safiye "Sen şimdi qocañnen körüşeceksiñ!" sözlerini eşitkeni kibi, birden şaşmaladı, yüregi köküsini yarıp çıqacaq derecede çapalandı. Onıñ bütün aqıl-fikiri tek Zekkide edi. Gestapocı ise, ep söylenmekte:

- Seniñ qocañ Nalcı Zekki bizge yardım etmek kerek. Baht sizge külip baqtı. Ekimlerimiz qocañnı ölüm pancasından qurtardı. Onı endi sen qurtarmaq kereksiñ! Aks alda…

Şu vaqıt odağa kelip kirgen "SS"çi tazbaş gestapocınıñ sözüni böldi de, onıñ qulağına egilip bir şeyler söyledi. Müim haber olsa kerek, gestapocı stol üstündeki kâğıtlarnı alel-acele topladı ve qadından:

- Söylegenlerimni añladıñmı? – dep soradı.

- Añladım…

Bekçi kameranıñ qapısını açtı. Bir adamlıq odada bulunğan Zekki ve bosağada turğan Safiye eykel kibi qatıp, biri-birine tikilip qaldılar. Bir qaç saniye sukünette keçti. Soñ…

Zekki uruşlardan birinde ağır yaralanıp, duşmannıñ eline tüşe. Faşistler esirge alınğan ofitserniñ yerli halq arasında itibarı büyük olğanını añlap, ondan faydalanmaq isteyler. Zekkini tedaviyleyler, onı ölüm cesasından qurtaralar. Bunıñ qarşılığına özlerine hızmet etmek kerekligini aytalar. Zekki duşmannıñ teklifini red etken soñ, faşistler soñki ümütke bağlanalar – Çarh köyinde yaşağan onıñ ömür arqadaşı Safiyenen iş kormek qararına keleler… Zekki Safiyesinden bir vaqıt şübelenmedi. Lâkin aradan bayağı vaqıt keçti. Devir, etraftaki müit insannı ğaflette qaldıra bilir. Duşmannıñ iylekârlığına qapılğanıñnı özüñ de duymay qalırsıñ…

Zekki qadınına duşmannıñ maqsadını añlatqan soñ, ondan:

- Safiye, söyle, men endi ne yapayım?! – dep soradı.

Zekkiniñ eki manalı suali Safiyeniñ qalbine süngü kibi sançıldı, çünki hocası onı sınayatqanını aqılına bile kelmedi.

- Zekki, seni oların inandıran altın hafesi tılsımladımı?! – dedi o eyecannen. – Eger sen şimdi olara teslim olsañ, ömür-billâ bunı kendine bağışlap olamazsıñ! Vetanına hiyanetlik doğmuş anaña yapılan hiyanetliktir…

Safiye fikirniñ soñuna çıqmadan, ağlap yiberdi. Onıñ bütün vucudı sarsıldı. Ya barıp da onıñ Zekkisi duşmanğa satılsa, Safiyeniñ alı ne olur?! Böyle ruhiy darbeden soñ onıñ içün yaşamaq ve ölmek bir olacaq!..

Safiye aqayınıñ ögünde tiz çökti:

- Zekki, men saña bütün varlığımnen yalvarıyım, olarnıñ gosteren kemik parçasına hapılma! – dep ağladı. – Bu canavarlarnıñ harşısına tiz çökip yaşayınca, tik durıp ölmeh hayırlıdır!..

Mabüs endi özüni tutıp olamadı, kozlerinde yaş tamçıları peyda oldı. Başlağan laf böyle yöneliş alğanına quvanıp, Safiyege sarıldı, qadınınıñ sılaq kozlerinden opti ve qarıq sesnen:

- Safiye, men bu vaqıtace nice-nice ağır, meşaqatlı küñlerni körip keçirdim! – dedi. – Lâkin közümden bir vaqıt yaş tammadı! Bugün ise, seniñ eraretli sözleriñi eşitip, kendimi tutıp olamadım! Çoq şükür, şübem aksine çıqtı, menim birdanem, Safiyem!

Zekki qadınını köküsine bastı da:

- İbraimge söyle, tenbiyele, yolunı şaşırmasın ve meni de unutmasın! – dedi…

Gestapocılar qarı-hocanıñ körüşüvinden müsbet bir netice çıqarıp olamağan soñ, bir tamam quturdılar. Zekki ve Safiyege yapmağan, kostermegen vahşiylikleri qalmadı… Zekki Safiyeniñ kozleri ögünde keçindi.

"SS"çiler sabalarnıñ birinde başı qar kibi ağarğan, yarı canı qalğan Safiyeni maşinağa qoyıp, şeerden alıp çıqtılır…

Kamatra dağınıñ üstünde yaş bir qız qaralar kiyip otura. Onıñ yüregi sessiz iñlemekte, iri zeytün kozlerinden büllür yaş tamçıları aqmaqta. O şimdi mında ne vaqıt ve nasıl kelip qalğanını özü de bilmey. Bu qız İbraimniñ sevimlisi Eminedir. Safiye apteni gestapocılar yaqalağan soñ, İbraim dağğa çıqtı. Emine o vaqıt: "Sen ne yerde olsañ, men de anda olacam!" dep, İbraimniñ artından ketti. Endi o özüniñ eñ aziz insanı İbraimden ayırıldı. Sevimlisi karatellernen olğan çarpışmada elâk oldı. Düñyada kimsesi qalmağan bu qıznıñ endi tek bir ümüti ve tayanğıçı Safiye apte edi. Amma ne içündir, Safiye apteden alâ daa haber-teber yoq. Köyde iç kimse onıñ sağ ya da ölgenini bilmey. İşte böyle ruhiy tüşkünlikte oturğan Emineniñ kozlerine qarşıdaki Ayfoka dağınıñ artından çıqqan maşina ilişti. Maşina köyniñ kenarındaki evniñ yanına kelip toqtadı.. "SS"çiler maşinadan nenidir tüşürip, evge süyreklep alıp kirdiler…

Qız dağdan tüşmezden evel, köyni diqqatnen kozden keçirdi. Er kes daa yuquda. Yalıñız Acı-Halilniñ qavesinden tütün çıqmaqta.

Emine Kamatradan tüşip, doğru Safiye apteniñ evine kelip kirdi. Odanıñ ortasında yatqan qadın nelerdir sandıraqlamaqta edi. Safiye apteniñ morarğan, qanlı tenini körip, buz-buzladı. Mecalsızlıqtan divarğa tayandı. Sırtınen divar boyu tayıp, yerge oturdı. Kozlerine qaranlıq çökti….

Aradan bayağı vaqıt keçti. Emine kimniñdir türtmesinden özüne keldi. Baqsa, darma-dağın ap-aq saçlı Safiye apte onı sarsıp, oğlu İbraimni soramaqta. Emine şaşmalap: "İbraim yarın kelecek" degenini özü de duymay qaldı. Safiye apte ise, "Yarın kelecek" süzüni eşitkeninen, dört ayaqlap köşedeki sandıqnıñ yanına bardı da, onıñ qapağını açtı. Andan bir boğçaçıq çıqardı. Onı çezdi. İçindeki halpaq, kölmek, ştan, quşaq, potükni sandıqnıñ üstüne sıranen tizdi. Soñ o, Eminege çevirilip:

- Yarın oğlum gelse, bu urbaları giyeceh! – dedi quvançnen ve hucur bir sedanen hıhıldap küldi…

Keçken sene, kuzde, men aeroportta tesadüfen Emine apteni rastketirdim. Biz bir samolötta uçtıq. İşte o vaqıt kökte uç buçuq saat devam etken subetimiz vaqıtında, söz sırası men ondan soradım:

- Safiye qartanaynıñ oğlu İbraimni güzel bile ediñizmi!..

Emine apte sualimni eşitmegen kibi olıp, menden çevirildi, çalarğan başını illüminatorğa egdi. Bayağı vaqıt indemey turdı. Men, tıştaki boşluqnı ve aşağıda körünip başlağan Elbrus dağını seyir etedir belledim. Lâkin Emine apte iri ve yaşlı kozlerini maña avuştırdı da:

- Men İbraimni alâ bugün sevem! – dedi eyecannen.