Eşmırza kedaynıñ
nazmiyetinden (yırlarından) nümüneler
Qırımnıñ başı köp degil,
Olsa-olsa, beş mırza.
Bütün Qırım adından
Olar eteler imza.
Qırımnıñ başı müftü olsa,
Üç cevapnen qayırdı.
Oñmasın da, bitmesin,
Tiriley bizni ayırdı.
Eskadron içün el qoyıp
Birer medal taqtıñız.
Efendiler, yazdıñız, –
Qırımnıñ canın caqtıñız.
Ne aytmağa bilmeymen,
Uluñ, qızıñ olsunlar,
Padişa bergen medalni
Qabiriñe salsınlar.
Cennet dama isteme,
Cennem içün azır bol.
Halqnıñ canın caqtıñız,
Cevabına azır bol.
Camige barsa yalannen,
Şu yalannen qaytacaq.
Öle qoysa bu hınzır,
Qabirinde naytacaq?
Horladıñız siz bizni,
Oñmay-ösmey qalıñız.
Şu medalniñ üstüne
Şapke de tilep alıñız.
Şapkeni kiyseñ başıña,
Muradıña cetersiñ.
Halqnıñ aqqın aşadıñ,
Qana, nasıl ödersiñ?
Oñma-bitme, Qaraşay,
Köp yaşama, sen, müftü!
Yigirmi birde yaşlarnı
Sizden sebep yer tuttı.
Bir pıştavnı qoluna,
Cesaret etip atalmaz,
Qayda barsa o hınzır,
Günasından catalmaz.
Delicannen zevq sürip,
Sen, dünyada ne kördiñ?
Fuqarege, öksüzge
Hayır etip ne berdiñ?
Gübernator, Qaraşay,
Ekisi de bir dinde.
Grafdayın bir "baba"
Kerek eken bu künge.
Şu divannıñ qapısı
Gece-kündüz açılmay.
Grafdayın bir "baba"
Bu Qırımğa "tabılmay".
Graftan qalğan bir ul bar,
O da caşlıq etecek,
O general olğancek
Başımızğa cetecek.
Eşmırza dep añsañız,
Qardaşım dep sayarman.
Bu yırlarnı tıñlañız,
Gübernağa cayarman.
Bu Rusiye kününde
Tek saqlandı dinimiz.
Alımıznı sorasañ,
Hayırğa qaldı künümiz.
Ayağım-qolum yalanğaç,
Colğa çıqsam, toñaman.
Eşim-dostu körgende,
Bir laf etip oñaman.
Temiz qalbdan olmasa,
Kapik bermem qaytanğa.
Aqiqiy tarih bozula,
Uydurıla şaytanğa.
Sadaqa, hayır iç de yoq,
Zor faqırnıñ alları.
Küflense de ambarğa
Sıymay catqan malları.
Yaltadan minseñ poçtağa,
Peterburgğa cetersiñ.
Murat etmeñ, Padişa,
Ne olsa da etersiñ.
Bu furunnıñ içinde
Bizim aşlar pişemi?
Qırımnıñ halqın ağlatmaq
Şanıñızğa tüşemi!?
Dünya – dünya olmadı.
Yav – beter kün-künden.
Bu qırım pek nasipsiz,
İlişip tura bir qılnen.
İmperator – babañız,
Qırımnı nasıl tüzetti?
Alğanıman qoluna,
Camilerni tüzetti.
Türlü yahşı şeylerden
Bizler urba kiymedik.
Bütün ömür boyunca,
Kün yarığı körmedik.
Eger ketsek Qırımdan,
Bir talege cegermiz.
Öle qoysaq qatermiz?
Biz asretlik çekermiz.
Suvu şerbet Qırımnıñ,
Toprağı da altından.
Kimi yurttan ayırıldı,
Kimi evlât, hatından.
Öle qoysaq bu yerde,
Ne olur bizim alımız?
Üstümizge ot biter,
Coyulır bizim qabrimiz.
Azı ketti Qırımnıñ,
Azizler mından avışır.
Ölmegen qul, İnşallah,
Asretine qavuşır.
Bu Qırımda kişi yoq
Soldatlıqqa ketecek.
Alağaçnı kördiñmi?
Başımızğa cetecek.
Söz aytmağa olmaysıñ,
Köz aldıñda darağaç.
Oldı endi olacaq,
Otqa cansın alağaç.
Yolğa çıqsam, toñaman,
Ayağım-qolum yalınğaç.
Harap etti Qırımnı,
Otqa cansın alağaç.
Canım anam qarağaçı
Onbaşı niçün bağıra?
Golova cüre ev-saytan
Pyankege çağıra.
Taqatım ketti betimden,
Üyim nasıl aqlayım?
Canım, balam, ketiñiz;
Endi qatip saqlayım?
İçime sıyğan ballarım,
Dünyalarğa sıymadı.
Asker ketmey ağladı,
Közyaşını tıymadı.
Azbardan çıqsa çıbırşıp,
Örüşke sıymay malları.
Qızıl bilet qolunda –
Salte baynıñ balları.
Ayaqqa etik tiktiler,
Boğurdağın tar etip,
Soldat aldı padişa,
Anaylarnı zar etip.
Aruv Qırım yaşları,
Sıqtırmaçnı kiyalmay.
Vstavay, soldat! – degende,
Közyaşların tıyalmay.
Kazarmanıñ qapusın
Aylana da cüremiz.
Qazanında qaynağan
Domuz etin köremiz.
Çoq calvardıq bayarğa,
Slâğa bizni cibermiy.
Ne rastkelse aşaymız,
O da bizge elvermiy.
Canı ay tuvar caltırap,
Taleke kelir şaltırap.
Zabitlerniñ altında
Biz turamız qaltırap.
oñma-bitme – hayır-ihsan körme; taliysiz ol
caqtıñız – yaqtıñız
uluñ – oğluñ
cennem – ceennem, cehennem
naytacaq – ne aytacaq, ne söyleycek
tilep – istep
cetersiñ – yetersiñ; yetişirsiñ
catalmaz – yatalmaz; yatıp olamaz
delican – yolavcılar ve poşta taşığan araba
divannıñ qapısı – hannıñ Yuqarı Keñeşi qapusı (Meclisniñ)
ul bar – oğul bar
caşlıq etecek – yaşlıq etecek
tıñlañız – diñleñiz
yalanğaç – çıplaq; zır-zıbıldaq
colğa – yolğa
toñaman – üşüyim (üşümek)
oñaman – işim yürüşe
alları – vaziyetleri
sıymay – sığmay
yav – duşman
hatından – qadından (ömür arqadaşı manasında)
otqa – ateşke; alevge
yalınğaç – çıplaq; zır-zıbıldaq
qarağaçı – baq; baqçı
üyim – evim
sıyğan – sığğan
tıymadı – toqtatmadı; duymadı, sezmedi
örüşke – otlaqqa; yaylâğa
etik – çızma
aruv – yahşı; güzel
sıqtırmaç – çar akimiyetiniñ arbiy kiyimi
elvermiy – elverişli degil
caltırap – yıltırap; parıldap
taleke – araba (ekipaj)
şaltırap – sallan-sullan yürmek
zabitlerniñ - ofitserlerniñ