Африкалы адамларнынъ арасында бойле лаф кете:

Сычан эр ерде юре – эм бай адамларнынъ эвинде, эм де энъ фукъаре адамларнынъ эвинде…

Эски заманда сычан озюнинъ корьген вакъиаларындан масаллар уйдура. Онынъ икяелери санки онынъ балалары эди. Эр бир баланынъ – икяенинъ озюне ляйыкъ антери олгъан – беяз, мавы, къырмызы, ешиль ве къара. Икяелер сычаннынъ эвинде яшап, онынъ ишлерини битире эдилер.

Куньлернинъ биринде бир къоюн келип сычан яшагъан эвнинъ къапысына урула. Къапы эски олгъаны ичюн къырыла ве эписи о эвде яшагъан икяелер тышары чапып чыкъалар ве олар дюньянынъ чешит тюрлю тарафларына дагъылалар…

Бу икяелерден бир къачыны динълемеге теклиф этемиз!

Бир бар экен – бир ёкъ экен бир къартий яшай экен. Онынъ эки эшеги бар экен. О эр саба сокъакъ бою кечип, оларны яйлягъа отламагъа алып бара.

Бир куню, саба, эки яш йигит къартийнинъ эшеклерини корюп къалалар ве багъыралар: «Сабалар хайыр, эшеклернинъ анасы!» «Сабалар хайыр, меним огъланларым!» деп, джеваб бере къартий оларнынъ устюнден кулюп.

Бир кунь эки бакъа къаймакъ толу савут ичине тюшип къалалар. Олар савуттан чыкъып оламайлар. Бакъалар савуттаки къаймакъ ичинде анда- мында айлянып ялдайлар. «Бу меним сонъки кунюм», дей олардан бириси ве ялдамакъны токътата. О, къаймакъ ичинде богъулып оле.

Амма экинджи бакъа токътамадан эп ялдай ве къаймакъны озюнынъ кичкене аячыкъларынен токътамадан ура. Къаймакъ ягъгъа чевириле. Бакъа ягънынъ устюне секире ве савуттан чыкъа.

О яш ве кучьлю мышыкъ олгъан заманда, чокъ сычанларны тута эди. Сычанлар ондан къоркъа эдилер. Амма вакъыт кечтикче о къартая ве энди сычанларны тутып оламай.

Бир кунь о, сычанлар иле шакъалашмакъ къарарына келе. О бели устюне узанып, къыбырдамадан ятып ала. Бир сычан оны бойле алда корюп, ольди беллей. О достлары янына чапып келе де, оларгъа дей: «Мышыкъ ольди! Келиныз, оюнгъа тюшейик!»

Сычанларнынъ эписи оюнгъа тюшелер. Олар озьлерини пек бахытлы саялар. Сычанлар мышыкънынъ этрафында токътамадан айланып, эп ойнайлар. Мышыкъ исе, ич бир арекет этмеден къыбырдамайып ятмакъны эп девам эте. Сонъра, сычанлардан бириси мышыкънынъ башына секирип чыкъа.

«Манъа бакъыныз! – деп къычыра о. – Эпинъиз якъынджа келинъиз! Залым мышыкъ ольди! Айдынъыз онынъ башында ойнайыкъ!»

Мышыкъ тамам бу арада, апансыздан яткъан еринден тура да, секирип акъылсыз сычанны тута. Къалгъанлары исе, мышыкънынъ янындан тезликнен зувалар, къачалар.

Сычанлар! Унутманъыз!

Бир вакъыт мышыкъгъа инанманыз!

Куньлерден биринде, бир шорбаджы хызметкярына базаргъа барып, энъ гузель эт кетирмесини буюра. Хызметкяр базардан онъа тильни сатын алып кетире.

Экинджи куню шорбаджы хызметкярына базардан энъ ярамай эт алып кельмесини эмир эте. Хызметкяр онъа кене де малнынъ тилини алып келе.

«Бу не? – сорай ондан шорбаджы. – Мен санъа базардан энъ гузель эт кетир дегенде, сен малнынъ тилини кетирдинъ. Энди энъ ярамай эт кетир дегенимде, сен кене малнынъ тилини кетирдинъ!»

Хызметкяр шорбаджысына бойле джевап бере: «Кимерде, адам, озюнинъ тили себебинден пек бахтсыз ола, базыда исе, онынъ тили оны пек бахытлы япа».

«Сен догъру сёйлейсинъ, – деди шорбаджы. – Айды, эпимиз озь тиллеримизнинъ саиби олайыкъ!»

Бир вакъытлары бир мышыкъ яшай экен. «Арслан башкъа айванларгъа бакъкъанда энъ къуветли айван, – деп тюшюне мышыкъ. – Къуветли достунъ олса, о яхши бир шейдир. Манъа шимди арслангъа барып, онынънен дост олмагъа истегенимни бильдирмек кереким».

Мышыкъ ойле де япа. Арслан мышыкънынъ теклифине разы ола ве экеви чокъ вакъыткъадже дост олуп юрелер. Бир кунь олар берабер сеяаткъа чыкъалар ве фильни расткетирелер. Арслан фильнен берабер талашмагъа башлай ве ниает филь оны ольдюре. Мышыкъ чокъ вакъыт асрет чеке. «Манъа не япмалы? – деп, тюшюне о. – Демек, филь арсландан къуветли. Мен фильнинъ янына барып, онынънен достлашмакъ кереким».

Мышыкъ ойле де япа. Филь разы ола. Олар чокъ вакъыт дост олалар.

Олар бир куню кезинмеге чыкъалар ве авджыны расткетирелер. Авджы тюфегинен фильни атып ольдюре. Мышыкъ кене де асрет чеке ве тюшюне: «Анълашыла ки, адам фильден къуветли».

Бойлеликнен мышыкъ авджыныъ янына келе де, онъа дей: «Мумкюн олса мен Сизнен берабер барайым?»

«Яхшы, эвге берабер барайикъ,» дей авджы ве олар экевлешип койге таба ёл алалар.

Олар авджынынъ эвине келелер. Къарысы оны къаршылап, элинден тюфегини ала. Буны корьген мышыкъ тюшюне: «Бу къадын эписинден къуветли экен! О авджынынъ тюфегини алып олды, авджы исе, къадыннен курешмеди – дженклешмеди, бир сёзчик биле сёйлемеди!»

Авджы софра башына отырды, къадын исе ашханеге кетти. Мышыкъ да онынъ артындан ашханеге барды. О энди даима къадыннынъ янында олмакъ къарарына кельди.

Иште, бу себептен Сиз мышыкъы эр вакъыт къадыннынъ аякълары янында – ашханеде коре билесиз.