Afrikalı adamlarnıñ arasında böyle laf kete:

Sıçan er yerde yüre – em bay adamlarnıñ evinde, em de eñ fuqare adamlarnıñ evinde…

Eski zamanda sıçan özüniñ körgen vaqialarından masallar uydura. Onıñ ikâyeleri sanki onıñ balaları edi. Er bir balanıñ – ikâyeniñ özüne lâyıq anteri olğan – beyaz, mavı, qırmızı, yeşil ve qara. İkâyeler sıçannıñ evinde yaşap, onıñ işlerini bitire ediler.

Künlerniñ birinde bir qoyun kelip sıçan yaşağan evniñ qapısına urula. Qapı eski olğanı içün qırıla ve episi o evde yaşağan ikâyeler tışarı çapıp çıqalar ve olar dünyanıñ çeşit türlü taraflarına dağılalar…

Bu ikâyelerden bir qaçını diñlemege teklif etemiz!

Bir bar eken – bir yoq eken bir qartiy yaşay eken. Onıñ eki eşegi bar eken. O er saba soqaq boyu keçip, olarnı yaylâğa otlamağa alıp bara.

Bir künü, saba, eki yaş yigit qartiyniñ eşeklerini körüp qalalar ve bağıralar: "Sabalar hayır, eşeklerniñ anası!" "Sabalar hayır, menim oğlanlarım!" dep, cevab bere qartiy olarnıñ üstünden külüp.

Bir kün eki baqa qaymaq tolu savut içine tüşip qalalar. Olar savuttan çıqıp olamaylar. Baqalar savuttaki qaymaq içinde anda- mında aylânıp yaldaylar. "Bu menim soñki künüm", dey olardan birisi ve yaldamaqnı toqtata. O, qaymaq içinde boğulıp öle.

Amma ekinci baqa toqtamadan ep yalday ve qaymaqnı özünıñ kiçkene ayaçıqlarınen toqtamadan ura. Qaymaq yağğa çevirile. Baqa yağnıñ üstüne sekire ve savuttan çıqa.

O yaş ve küçlü mışıq olğan zamanda, çoq sıçanlarnı tuta edi. Sıçanlar ondan qorqa ediler. Amma vaqıt keçtikçe o qartaya ve endi sıçanlarnı tutıp olamay.

Bir kün o, sıçanlar ile şaqalaşmaq qararına kele. O beli üstüne uzanıp, qıbırdamadan yatıp ala. Bir sıçan onı böyle alda körüp, öldi belley. O dostları yanına çapıp kele de, olarğa dey: "Mışıq öldi! Kelinız, oyunğa tüşeyik!"

Sıçanlarnıñ episi oyunğa tüşeler. Olar özlerini pek bahıtlı sayalar. Sıçanlar mışıqnıñ etrafında toqtamadan aylanıp, ep oynaylar. Mışıq ise, iç bir areket etmeden qıbırdamayıp yatmaqnı ep devam ete. Soñra, sıçanlardan birisi mışıqnıñ başına sekirip çıqa.

"Maña baqınız! – dep qıçıra o. – Epiñiz yaqınca keliñiz! Zalım mışıq öldi! Aydıñız onıñ başında oynayıq!"

Mışıq tamam bu arada, apansızdan yatqan yerinden tura da, sekirip aqılsız sıçannı tuta. Qalğanları ise, mışıqnıñ yanından tezliknen zuvalar, qaçalar.

Sıçanlar! Unutmañız!

Bir vaqıt mışıqğa inanmanız!

Künlerden birinde, bir şorbacı hızmetkârına bazarğa barıp, eñ güzel et ketirmesini buyura. Hızmetkâr bazardan oña tilni satın alıp ketire.

Ekinci künü şorbacı hızmetkârına bazardan eñ yaramay et alıp kelmesini emir ete. Hızmetkâr oña kene de malnıñ tilini alıp kele.

"Bu ne? – soray ondan şorbacı. – Men saña bazardan eñ güzel et ketir degende, sen malnıñ tilini ketirdiñ. Endi eñ yaramay et ketir degenimde, sen kene malnıñ tilini ketirdiñ!"

Hızmetkâr şorbacısına böyle cevap bere: "Kimerde, adam, özüniñ tili sebebinden pek bahtsız ola, bazıda ise, onıñ tili onı pek bahıtlı yapa".

"Sen doğru söyleysiñ, – dedi şorbacı. – Aydı, epimiz öz tillerimizniñ saibi olayıq!"

Bir vaqıtları bir mışıq yaşay eken. "Arslan başqa ayvanlarğa baqqanda eñ quvetli ayvan, – dep tüşüne mışıq. – Quvetli dostuñ olsa, o yahşi bir şeydir. Maña şimdi arslanğa barıp, onıñnen dost olmağa istegenimni bildirmek kerekim".

Mışıq öyle de yapa. Arslan mışıqnıñ teklifine razı ola ve ekevi çoq vaqıtqace dost olup yüreler. Bir kün olar beraber seyaatqa çıqalar ve filni rastketireler. Arslan filnen beraber talaşmağa başlay ve niayet fil onı öldüre. Mışıq çoq vaqıt asret çeke. "Maña ne yapmalı? – dep, tüşüne o. – Demek, fil arslandan quvetli. Men filniñ yanına barıp, onıñnen dostlaşmaq kerekim".

Mışıq öyle de yapa. Fil razı ola. Olar çoq vaqıt dost olalar.

Olar bir künü kezinmege çıqalar ve avcını rastketireler. Avcı tüfeginen filni atıp öldüre. Mışıq kene de asret çeke ve tüşüne: "Añlaşıla ki, adam filden quvetli".

Böyleliknen mışıq avcını yanına kele de, oña dey: "Mümkün olsa men Siznen beraber barayım?"

"Yahşı, evge beraber barayiq," dey avcı ve olar ekevleşip köyge taba yol alalar.

Olar avcınıñ evine keleler. Qarısı onı qarşılap, elinden tüfegini ala. Bunı körgen mışıq tüşüne: "Bu qadın episinden quvetli eken! O avcınıñ tüfegini alıp oldı, avcı ise, qadınnen küreşmedi – cenkleşmedi, bir sözçik bile söylemedi!"

Avcı sofra başına otırdı, qadın ise aşhanege ketti. Mışıq da onıñ artından aşhanege bardı. O endi daima qadınnıñ yanında olmaq qararına keldi.

İşte, bu sebepten Siz mışıqı er vaqıt qadınnıñ ayaqları yanında – aşhanede köre bilesiz.