«Къуюнынъ янына якъын барманъыз! Онынъ этрафында ойнаманъыз!» – деп даима тенбиелей эди ана-тавукъ балаларыны.

Чипчелер ич бир вакъыт къую янына бармай эдилер. Амма куньлернинъ биринде, бир чипчечик къую тарафкъа чапты ве онынъ янында токътады.

«Не ичюн къую ойле ярамай экен аджеба?» – тюшюнди о. «Мына мен бу ердейим, ве мен озюмни гузель сезем. Айды бакъайимчы, къуюнинъ ичинде не бар».

Ве о, къуюнинъ ичинде не олгъаныны корьмек ичюн кенарына секирди. Анда башкъа бир чипчени корьди! Бизим чипчемиз башыны чевирди, къуюдаки чипче да тамам бойле япты. Чипчемиз тургъан еринде секирип алды, къуюдаки чипче де секерди. Бизим чипчемиз къуюдаги чипчеге ачувланды ве оныънен талашмагъа истеди. О озюни къуюгъа ташлады. Амма не языкъ ки, онда талашмакъ ичюн сувдан гъайры башкъа чипче ёкъ эди.

«Манъа ярдым беринъиз, ярдым бериниз!» – багъырды о. Амма оны кимсе эшитмеди. О салкъын сувнынъ тюбине чёкти ве оны башкъа ич кимсе корьмеди.

Бир кунь Къыргъый баласы пек хасталанды. Ана-Къыргъый янына онынъ къардашы келип деди: «Мен сенинъ баланъны тедавийлеп оладжакъ яхши бир дохтурны билем. Бу орталыкъта энъ гузель дохтур - Орюмджектир. Мен онынъ мында кельмесини риджа эте билирим.

Ана-Къыргъый къардашына дохтурны чагъырмасыны риджа этти. Онынъ къардашы Орюмджек янына келип деди: «Къыргъыйнынъ баласы пек хаста. Сен онынъ баласыны бакъып оламассынъмы?».

«Яхшы, – деди Орюмджек, – амма мен анда бармагъа сакъынам: къыргъыйнынъ эви янында тавукъ яшай, о мени ашамакъ мумкюн».

«Олмаджакъ шей, – деди Къыргъыйнынъ къыз-къардашы. – Эминим ки о сени ашамаз».

Бойлеликнен, Орюмджек озюнинъ илядж савутларыны топлап чантагъа къойды ве Къыргъый тараф ёл алды. Амма о Тавукътан къоркъа эди. Онынъ ичюн о мектюп язды ве оны чантадаги иляджлар янына къойды. Орюмджек шу арада Тавукъкъа расткельди! О деръаль терек артында сакъланды. Амма Тавукъ Орюмджекни корюп къалды ве оны тутып, озюнинъ чипчелерине ашамагъа берди.

Ана-Къыргъый Орюмджекни бекледи, бекледи... Сонъра оны къаршыламагъа чыкъты ве Орюмджекнинъ илядж толу чантасыны ве ичинде яткъан мектюпни корьди. Ана-Къыргъый мектюпни окъуды: «Къыргъый, мен сизинъ эвинъизге якъын кельгенде Тавукъны расткетирдим. О мени ашады».

Къыргъый не япмасыны бильмеди, шашмалады. Сонъ хаста баласынынъ янына учып кельди. Бечаре къыргъыйчыкъ тезден джан берди.

Къыргъый исе, Тавукъдан интикъам алмакъ ичюн онынъ чипчелерини ашамагъа башлады.

Къыргъый иште о замандан итибарен бу куньгедже чипчелерни тутып ташый ве ашай.

Бунынъ ичюн сиз эр вакъыт тавукъны туткъанда о: «Бу мен дегиль эдим! Бу мен дегиль эдим!» деп къычыра. О бунынънен, санки демек истей: «Мен Орюмджеги ашамадым! Бу мен дегиль эдим! Бу мен дегиль эдим!»

Бир бар экен, бир ёкъ экен, бир заманда бир Бакъа яшай экен. Онынъ эки апайы бар экен. Бакъанынъ биринджи апайы Ндамби деген ерде, экинджи апайы Ндалада яшай. Озю исе, Ндамби ве Ндаланынъ ортасында, кучюк бир ерчикте яшай эди. Кимерде о Ндамбиге, кимерде исе, Ндалагъа апайларыны корьмек ичюн бара эди.

Бир кунь кучючик бир бакъа онынъ янына келип ялварды: «Ндамбиге буюрыныз! Биринджи апайынъыз сизге лезетли пуддинг пиширди. Давранынъыз, пуддингинъиз сувуп къалмасын!»

Бакъа пек къуванды, чюнки о пудингни пек севе. О ёлгъа чыкъмагъа азырлыкъ корьгенде, башкъа бир кучюк бакъачыкъ онынъ янына келип деди: «Ялварам сизге, Ндалагъа тез-тез барынъыз! Экинджи апайынъыз сизге леззетли пуддинг азырлады. Пуддинг даа сыджакъ олгъанда анда барып чыкъмагъа ашыкъынъыз!»

Бакъа шашмалади ве тюшюнджеге далды:

«Эгер мен, биринджи апайым пиширген пуддингни ашамакъ ичюн барсам, экинджи апайым ачувланаджакъ. Амма, эгер де мен экинджи апайыма пуддинг ашамагъа барсам биринджи апайымнынъ джаны агъыраджакъ. Энди мен не ерге бармакъ кереким, Ндамбиегеми я да Ндалагъамы?»

Бакъа терен тюшюнджеге далды. Ниает о, эвде къалмакъ къарарына кельди ве: «Мен не ерге барайым!? Мен не ерге барайым!?» деп, окюр-окюр агъламагъа башлады.

Эгер сиз бакъаларнынъ «ква-ква-ква»ларыны эшитсенъиз, энди онынъ манасыны анълайджакъсынъыз: «Мен не ерге барайым!? Мен не ерге барайим!? Барайым, барайым, барайым!?»

Анълашылды ки, эгер де сизинъ эки апайынъыз олса ве олар барып да айны бир вакъытта сизге пуддинг пиширселер ойле бир гузель шей дегильдир.

Эски заманда кимерси айванларнынъ къуйрукълары екъ эди, олса да пек къыскъа эди. Куньлернинъ биринде, Дюнья Яратыджысы, яхшы-дюльбер къуйрукъ саиби олмакъ истеген айванларнынъ эписине узурына кельмелерини эмир этти. Шу куню пек сувукъ ве ягъмурлы эди. Тавшаннынъ къуйругъы къыскъа олса да, о чагъырылгъан ерге бармагъа истемеди ве анда кетмеге азырлангъан айванларгъа риджа этти: «Сизге ялварам, манъа да къуйрукъ алып келинъиз. Мен бойле ягъмурда анда барып оламайджам».

«Сен насыл къуйрукъ истейсинъ?» – сорадылар ондан айванлар

«Манъа насыл къуйрукъ олса да ярашыр. Амма о пек узун я да пек къыскъа олмасын».

Бираз вакъыттан сонъ, айванлар къайтып кельдилер ве оларныъ эр бири энди дюльбер къуйрукъ саиби олдулар. Амма тавшангъа ич бир кимсе къуйрукъ кетирмеди.

Олардан бириси тавшан акъкъында унутты, башкъаларынынъ исе, вакъытлары олмады я да тавшангъа ляйыкъ къуйрукъ сечип оламадылар.

Эминим ки, эгер де сизге озюнъиз ичюн бир шей япмакъ керек олса, буны башкъаларына сымарламасынъыз – озюнъиз беджерирсинъиз.

Къыскъа къуйрукълы тавшанчыкъ акъылынъыздан чыкъмасын.

Бир кунь докъуз копек авгъа чыкъты. Олар арсланны расткельдилер. Арслан копеклерге деди: «Мен да авджылыкътайым. Мен пек-пек ачым. Келинъиз, авджылыкъны берабер япайикъ.

Бойлеликнен, копеклер ве арслан кунь бою берабер авджылыкъта булундылар. Олар он дане джейран туттылар.

Сонъра арслан деди: «Энди бизлер бу этни озьара больмек керекмиз».

«Бу пек къолай иш! – деди копеклерден бири. – Биз он данемиз ве джейран да он дане, онынъ ичюн эр биримизге бирер джейран тюше».

Арслан буны эшитип, пек ачувланды. О копекке ойле бир шамар яндырды ки, бичаре копек бирден кёр олду.

Башкъа копеклер сёз тапамай сустылар. Сонъундан копеклерден бириси деди: «Бизим агъамыз янълышты. Къырал Арслангъа докъуз джейранны бермек бизим боюн-борджумыздыр. Бойлеликнен, джейранлар эписи олуп он дане. Бизге – копеклерге бир джейран тюшсе, къалгъаны сизге олсун».

Арслан копекнинъ джевабыны бегенди ве ондан сорады: «Санъа ким бойле больмеге огретти? Сен пек акъыллы копексинъ». Копек джевап берди: «О-о, Къырал Арслан, сиз бизим къардашимызгъа ойле бир шамар яндырдынъыз ки, оны бирден кёр яптынъыз. Къырал Арсланим, мени бунъа кёрлангъан къардашим огретти».

Бир вакъытлары базы къушлар ве айванлар кокте яшай эдилер. О заманлары Копекнен Тавукъ да кокте яшай экенлер. Бир куню кокте пек сувукъ ве ягъмурлы ава ола.

Къушлар Копекке ерге тюшмеге ве кокни къыздырмакъ ичюн бираз атеш кетирмеге риджа эттилер.

Копек коктен тюшюп, Адамнынъ эвине кельди. О, Адамнынъ эви янында чокъ кемиклер корьди. Кемиклерни кемирмеге башлады. Къушлар ве атеш акъкъында унутты…

Къушлар Копекни сабырсызлыкънен беклей эдилер, амма о къайтып кельмеди. Копек Адамнен яшамакъ къарарына кельди.

Сувукъ пек къатты кельгени ичюн, къушлар энди Тавукъны атеш кетирмеге ёлламагъа меджбур олдулар.

Тавукъ Адамнынъ эвине барып чыкъты ве онынъ эви янында сепильген богъдайны, арпаны корьди. О бойле емекни пек севе эди.

Богъдайны-арпаны корьген Тавукъ, копек киби, атеш акъкъында унутты ве оларны чокъумагъа башлады. Тавукъ да Адамнынъ эвинде яшамакъ къарарына кельди.

Бундан сонъ къушлар Копекнен Тавукъны севмей къалдылар, чюнки олар аш-емек ичюн достларыны сувукъта къалдырдылар.

Бойлеликнен, Копек ве Тавукъ насыл этип эв айванлары олуп къалгъанларыны энди билесинъиз.

Къадим заманда, Букалемуннен (хамелион) Копек дост эдилер. Лякин арада-сырада Копек Адамнен юре эди.

Бир кунь ола-бир кунь, Букалемун Копектен сорады: «Не ичюн сиз кимерде Адамнен юресиз?». «Биз Адамнен достмыз, – деп джевап берди Копек. – Адам авджылыкъ япа ве биз онынънен берабер авгъа барамыз. Мен онъа авджылыкъта ярдым этем. Къайткъанда бизлер этнен къайтамыз. Сонъра экевлешип, оны ашаймыз.

Бир куню Адам ве Копек кене берабер авгъа чыкътылар. Олар бир джейранны атып, Адамнынъ эвине кетирдилер. Букалемун оларны корюп, артларындан келип чыкьты. Адам, кетирильген эттен емек азырлады ве оны ашамагъа башлады.

Копек текяран эт ашамагъа истеп, Адамнынъ янына кельди. Амма Адам балабан таякъ алып, Копекнинъ башына урды. Бичаре Копек вайылдап къачып кетти.

Букалемун эписини корьди ве о да къачты. О ормангъа чапып кетти, анда токътады ве башыны саллаяракъ:

«Янгу! Янгу! Янгу!» – деп багъырып агълады о. «Бу яхшиы шей дегиль! Не ичюн Копек Адамнынъ досту олуп, авджылыкъта онъа ярдым этти ве олар берабер чокъ эт кетирдилер. Амма Адам бичаре Копекнинъ башына таякънен урду. Адам заты яхшы дегиль. Мен Адамнынъ янында ич бир вакъыт яшамайджам! Мен орманда яшайджам.

Онынъ ичюн Букалемун дагъда Адамнынъ эвинден узакъта яшай. Ве эр вакъыт онынъ акъылына элинде таякъ Адам кельсе, о башыны салламагъа башлай ве: «Янгу! Янгу! Янгу!» деп къычыра. Бунинъ манасы исе: «Бу яхшы шей дегиль! Бу яхши шей дегиль! Бу яхши шей дегиль!»