Вашингтоннынъ гъарп тарафында, шеэр багъчасынынъ уфакъ бир мааллесинде сокъакълар къарышып, къыскъа–къыскъа къысымларгъа болюнип бири–биринен чатышып кетелер. Бу ёл–чатышмаларыны, худжурлы ёлакълар ве кошелер тешкиль этелер. Рессамлардан бириси, иште бу сокъакънынъ къыйметли тарафыны коре бильди.

Бойлеликнен, бир къач санъаткяр Гринвич Вилидж деген мааллеге барып чыкътылар ве анда кирагъа пенджерелери шимальге бакъкъан ве он секизинджи асыргъа аит кираметли, голланд мансардлы уджуз эв къыдырып таптылар. Сонъра, олар Алтынджы авенюдан бир къач къалайлы мешребе, бир-эки мангал сатын алып, нетиджеде анда «колония» тешкиль эттилер.

Сью ве Джонсининъ студиясы туладан къурулгъан учь къатлы эвде ерлешти. Джонси Джоанна исмининъ къыскъартылув шекилидир. Бириси Мэйн штатындан, дигери исе Калифорниядан кельдилер.

Олар Секизинджи Сокъакъта ерлешкен «Дельмоникос» ресторанында таныш олдылар. Оларнынъ саньаткъа ве цикорий салатасына эм де мот енълерге нисбетен дюнья бакъышлары мусавий олып, бир–бирине уя эди. Бойлеликнен умумий бирликте студия мейдангъа кельди.

Бу вакъиа майыс айында садыр олды. Ноябрьде исе, экимлер тарафындан Пневмония ады берильген насылдыр эджнебий шахс пейда олды. О, озюнинъ бузлу пармакълары иле де бирисине, де дигерине токъуна берип, «колония»да сейир этип юре эди.

Пневмония дженапларыны медениетли, тертипли джентельмен деп оламайсынъ. Калифорния зефирини ашап оськен, фидан киби чырайы къачыкъ Джонси, бу къарт къабакъбашкъа теслим ола язды. Пневмония Джонсиге озюнинъ дереден–тёпеден айткъан сёзлеринен оны бир тамам аякътан йыкъты. О, боялы демир кроватта къыбырдамадан узанып, пармакълы голландия пенджересинден тышарыда туладан къалангъан къомшу диваргъа бакъып ята эди.

Куньлерден бир кунь, чал чатма къашлы эким, ишмар иле къасеветли Сьюни коридоргъа давет этти.

– Онынъ шансы бар… он файыздан бир фаиз олса да… – деди о, термометрни силькеп. – Озюнинъ яшамагъа истеги олса… Инсанлар къабирджининъ файдасына меракъ догъурса, бизим бутюн фармакопиямыз манасыны джоя. Ханийчигинъиз тедавийленмек умютини кести. О аслы да не тюшюне?

– О… бояларнен… Неаполитан Корьфезини яратмакъ истеди… – деди Сью.

– Бояларнен?.. Масал! Онынъ гонълюни хырпалагъан шейлер ёкъмы, мисаль ичюн бир де–бир эркек?

– Эркек? – деп сорады Сью ве шимди онынъ сеси дудакъ гармоника давушы киби къаба чыкъты. – Эркекке ола…, екъ, эким, аслы да ойле меселе ёкъ.

– Демек, о зайыфлашты, къуветини джойды, – деп тюшюнди эким. – Мен илим инсаны оларакъ элимден кельгенини япмагъа тырышырым. Эгер де хаста дженазе арабаларыны сайып башласа – олюмни озю якъынлаштырса, иляджнынъ файдасы элли файыз ярдым этер. Ондан, огюмиздеки къышта енълернинъ насыл сою мот оладжагъына джевап ала бильсенъиз, сёз берем, онынъ шансы ондан бир ерине бештен бир оладжагъына эминим.

Эким кеткен сонъ, Сью устаханеге барып, япон кягъыт явлучыгъы джибигендже агълап тойды. Сонъра о, джесаретини топлап, «рэгтайм» нагъмесини созып чызув тахтасы иле Джонсининъ одасына кирьди. Джонси ёргъан тюбюнден корюнир–корюнмез пенджереге чевирилип ята. Сью нагъмесини шарт токътатты, чюнки о, Джонсини юкълай белледи.

О, тахтаны ерлештирди, меджмуада басыладжакъ икяе ичюн тушь иле ресим япып башлады. Яш рессамлар озьлерине саньаткъа, эдебияткъа ёл ачмакъ ичюн, генч иджаткярларнынъ меджмуадаки икяелерине ресимлер сызмагъа меджбурлар. Икяе ичюн Айдахалы кавбойнынъ тасвири узеринде ишлеген Сью, бир къач кере текрарлангъан яваш фысылды эшитти. О тезликнен кроват янына барды. Джонсининъ козьлери ачыкъ эди. О, пенджереге бакъып арттан огге сая эди. «Он эки» – деди, сонъра «он бир», сонъ «он» ве «докъуз», бундан сонъ исе «секиз» ве «еди» – деди о бирден.

Сью пенджереге бакъты. Анда нени саймакъ мумкюн аджеба? Ялынъыз джан сыкъыджы бош азбар ве йигирми адым авлакъта туладан къалангъан дивар корюне. Пек къарт сармашыкъ туюмчикли кевдесинен чюрюген тамырлары иле тулалы диварнынъ ярысыны къапаткъан. Кузьнинъ салкъын нефеси асма юзюм япракъларны тюшюрип, чыплакъ будакъларны тулаларгъа япыштыргъан киби эди.

– Джаным, анда не корьдинъ? – деп сорады Сью.

– Алты, – эшитилир–эшитильмез давушнен, деди Джонси. – Энди олар да зияде тезликнен учалар. Учь кунь эвельси олар юзге якъын эди. Сайгъанда башым айляна эди. Энди исе, къолай. Ана даа бир данеси учты. Энди тек беш дане къалды.

– Джаным, беш, о недир? Сьюдиге анълат.

– Япракълар… Сармашыкъта… Сонъки япракъ тюшкенде, мен де кетеджем. Буны учь куньден берли билем. Санъа эким айтмадымы?

– Ва-а-й, мен бойле акъылсызлыкъны эшитмедим! – кинаели джевап берди Сью. – Сенинъ тюзеледжегинъе эски сармашыкъ япракъларнынъ не алякъасы бар? Акъылсыз олма. Айса, не ичюн эким бугунь, сенинъ тез вакъытта тюзеледжегинъни айтты! Шансынъ бирден он фаиз… Азачыкъ олса да сорпа ичмеге тырыш ве Сьюдиге – манъа ресимни битирмеге имкян бер, о озь эсерини муаррирге теслим этсе, хаста къызчыгъына шарап ве озюне котлета сатын аладжакъ.

– Санъа энди башкъа шарап алмагъа керек олмаз, – дикъкъатнен пенджереге бакъып, джевап къайтарды Джонси. – Мына, даа бириси учюп кетти... Ёкъ… Мен сорпа истемейим… Демек, даа дёрт дане къала. Мен сонъки япракънынъ тюшкенини корьмек истейим. Сонъ мен де джан беририм.

– Джаным, Джонси, –деди онъа эгилип, Сью. – Мен ишимни битирмегендже, козюнъни къапатып, пенджереге бакъмамагъа сёз бересинъми? Ресимни ярын теслим этмек кереким. Мен пердени йиберир эдим, лякин манъа ярыкъ керек.

– Сен башкъа одада ресим япмагъа олмайсынъмы?! – сувукълыкънен сорады Джонси.

– Мен сеннен отурмакъ истейим, – деди Сью. – Сенинъ о олмайджакъ япракъларгъа бакъкъанынъны аслыда истемейим.

– Ишинъ битсе, айтырсынъ, – деди Джонси. – Мен сонъки япракънынъ тюшкенини корьмек истейим. Беклемектен ёрулдым. Тюшюнмектен бездим. Эр шейден бошанмагъа истейим ве бу гъарип, болдургъан япракъларнынъ бириси киби учмакъ ве учмакъ, эп ашагъы ве ашагъы энмек истейим.

– Юкъламагъа тырыш, – деди Сью. – Мен Берманны барып чагъырайым, о манъа меним тасвирим ичюн ихтияр комюрджи –ахрет адамы сыфатында модель олсын. Бир дакъикъадан келирим. Мен кельгендже къыбырданма.

Къарт Берман – рессам, оларнынъ студиясы тюбюнде яшай. О алтмышны кечкен, онынъ манълайындан ашагъы саркъып тургъан къувурчыкъ сакъалы Микельанджелонынъ сакъалыны анъдыра. Берман кокте йылдызы, ерде къысмети ачылмагъан бир саньатчы. Омюр билля шахэсер яратмагъа умют эте, лякин эсер язмагъа даа башламады. Бир къач йылдан берли ич бир шей яратмады, кунюни корьмек ичюн реклама, левха ве онъа ошагъан бир шейлер япып юре. Яш рессамларгъа поз этмекнен бир къач цент къазана. Чюнки генч рессамлар профессионал моделлерден файдаланмакъ ичюн джеблериндеки паралары етишмей эди.

Берман гедже–куньдюз ичсе биле, эп озюнинъ даа догъмагъан шахэсери акъкъында айта эди. Къалгъан вакъытларда исе, озюни чешит сентименталлик устюнден кульген ярамаз бир къартчыкъ сыфатында алып бара, башкъа бир тарафтан кендисини эки яш рессамны къорчалагъан къаравул копек киби ис эте эди. Сью Берманны, ашагъыдаки къатта олгъан къаранлыкъ кучюк одада, кескин артыш мейва къокъусы кельген алда булды. Бир кошеде, йигирми беш йылдан берли даа токъунылмагъан, амма келеджекте чалышыладжакъ шахэсернинъ биринджи сызыкъларны беклеген мольберт тура эди.

Сью къарткъа Джонсиннинъ фантазиялары акъкъында айтты. Джонсин кузьнинъ енгиль зайыф япрагъы киби назиклешип дюнья иле багъы зайыфлашса, о да сараргъан япракъ киби олардан учюп кетмеге ихтималы бар олгъан тюшюнджесини бильдирди.

Къырмызы козьлери даима яшланып тургъан къарт Берман бундан джаны сыкъылды, о бойле акъылсыз фантазиялар динълеерек бар сесинен кулюп:

– Не?! – деп къычырды о. – Аслы да, огъурсыз сармашыкънынъ япракълары тёкюльмесинден ольмек мумкюнми, ойле акъылсызлыкъ олурмы?! Омюрюмде биринджи сефер эшитем… Ёкъ! Сиз насыл этип онъа ойле акъылсыз фикир юрсетмеге рухсет бердиниз?! Вай, гъарип ханийчик Джонси!

– О пек хаста ве зайыф, – деди Сью. – Сандыракълагъан вакъытында акъылына олмайджакъ чешит фикирлер келе…

Сью ихтиярнынъ сёзлеринден тарсыкъса керек:

- Пек яхшы, Берман эфенди! – деди. – Эгер манъа позгъа турмагъа истемесенъиз, керекмей. Мен беллесем, сиз нишарет бир къартсыз, гевезе бир инсансыз.

– Мына санъа, акъкъикъий къадын! – деп къычырды Берман. – Санъа ким айтты мен позгъа турмагъа истемегенимни? Энди ярым саатен берли позгъа турмакъ истегимни бильдирем де. Айды мен сизнен кетем. Ярабби! Ойле гузель Джонси киби къызгъа хаста олмакъ гунадыр. Бир кунь ола – бир кунь мен шахэсеримни яратырым ве эпимиз, ИншАлла, мындан кочермиз. Мытлакъа, мытлакъа!

Олар тёпеге котерильгенде Джонси юкъусырай эди. Сью пенджере пердесини первазгъа къадар тюшюрди ве Бермангъа ишарет иле башкъа одагъа кечмесини бильдирди. Олар пенджере янына келип къоркъу иле сармашыкъкъа бакътылар. Сонъра, сукют сакълап, назарларыны бири–бирине догърулттылар. Тышарыда шиддетнен къаргъа къарышыкъ ягъмур ягъа эди.

Берман ахрет адамгъа хас эски кок кольмек кийди де, къаяны анъдырыджы – чевирильген чайник узерине отурды…

Сью эртеси куни саба къыскъа юкъудан уянгъанда, Джонсининъ ачыкъ козьлери пенджерени къапаткъан ешиль пердеге тикильген эдилер.

– Оны котер, мен бакъмагъа истейим, – деди Джонси.

Сью ёргъун бир алда, тёшекте яткъан Джонсининъ истегини ерине кетирди.

Бутюн гедже ягъгъан шиддетли ягъмурдан,къардан ве кучьлю ельден сонъ, тулалы дивар устюнде бир сармашыкъ япрагъы даа корюне эди! Аля даа ешерип тургъан сармашыкъ пытагъындаки сараргъан япракъ, ерден йигирми фут тёпеде джесюране тарзда еринде – пытагъында булуна эди.

– Бу сонъкиси, – деди Джонси. – О, геджеси мытлакъа тюшер деп белледим. Мен ель уфюргенини эшиттим. О, бугунь тюшер ве мен де олерим.

– Алла сакъласын! – деди Сью, башыны ястыкъкъа къойып. – Озюнъи тюшюнмесенъ ич олмагъанда мени тюшюн. Мен насыл яшайджам?

Лякин Джонси джевап бермей эди. Гуя онынъ рухы узакъларгъа – муджизевий узакъ ёлларгъа учып кетмеге азырлыкъ коре. Джонсининъ хаста фантазиясы оны бир тамам къаврап алмакъта эди, санъки дерсинъ онынъ инсанларнен багълы омюр йиплери яваш-яваш узюлип башлады.

Бир кунь даа кечип кетти. Чевре–четни къаранлыкъ къапласа биле, тула диварына япышып тургъан екяне сармашыкъ япрагъы озюнинъ пытагъы устюнде тургъаны корюне эди. Сонъра, гедже къаранлыгъында кене къуветли шималь ели къопты, ягъып башлагъан ягъмур пенджерелерге урулып башлады.

Танъ аткъанынен мерхаметсиз Джонси кене пердени ачмагъа талап этти. Сармашыкъ япрагъы эп еринде тура эди. Джонси онъа саатлернен бакъып ятты. Сонъ Сьюни чагъырды, о газ мангалында тавукъ сорпасыны къыздыра эди.

– Мен ярамаз къызчыкъ эдим, Сьюди, – деди Джонси. – Мен беллесем бу сонъки япракъ меним насыл ярамай къыз экенимни анълатмакъ ичюн пытакъта къалды. Озь-озюнъе олюм тилемек гунахтир… Сен энди манъа азачыкъ сорпа бере билирсинъ, сонъ сютнен портвейн. Ёкъ, башта манъа кузьгю кетир, сонъ исе чевре-четиме ястыкълар тизип чыкъ, мен сенинъ арекетлеринъни сейир этеджем.

Бир саатен сонъ Джонси деди:

– Сьюди, мен бир кунь ола-бир кунь бояларнен Неаполитан корфезининъ тасвирини сызмакъ ниетим бар.

Куньдюзи эким кельди ве Сью бир маначыкъ тапып онынъ артындан чыкъты.

– Шанслар мусави, – деди эким, Сьюнин артыкъ, къалтыравукъ элини сыкъып. – Яхшы бакъсанъыз гъалебе къазанырсынъыз. – Энди исе, ашагъыда бир хастаны даа зиярет этмек кереким. Онынъ сойады Берман. Янълышмасам, рессам. О да акъ джигерини сувукълаткъан. О энди къарт ве онынъ ичюн пек зайыф, хасталыгъынынъ шекили агъыр, асыл да умют екъ. Бугунь оны хастаханеге ёлларлар, анда барса раат олур.

Эким экинджи куню Сьюге:

– О энди хафлы дегиль, – деди. – Сиз гъалебе къазандынъыз. Энди исе, онъа къуветли емеклер бермели ве гузель козькъулакъ олмалы. Башкъа бир шей керекмей.

Акъшам Сью Джонси яткъан кроват янына янашты, оны ястыкънен берабер къучакълады.

– Санъа, беяз сычанчыкъ, бир шейлер айтмакъ истейим, – деп башлады о. – Берман эфенди хастаханеде акъ джигер хасталыгъындан кечинди. О олды-оладжагъы эки кунь хаста ятты. Бундан бир кунь огюне, швейцар оны озь одасында эссиз алда ерде юварланып яткъаныны корьди. Бутюн урбалары ве аякъаплары сым–сылакъ эм де салкъын эдилер. Бу дешетли геджеде онынъ не ерлерге барып кельгенини кимсе бильмей. Сонъ сёндюрильмеген эп янып тургъан фенерни, ери денъиштирильген мердивенни, бир къач дане фырчы эм де сары ве ешиль тюсте боялар олгъан палитраны таптылар.

Сью бираз сусты, не акътадыр тюшюнди, соъра деди:

– Джанчыгъым, пенджереге – сармашыкънынъ сонъки япрагъына бакъ… Онынъ ельден титремегени ве салланмагъаны сени тааджиплендирмейми?! Эбет, азизим, керчек бу Берманнынъ шахэсеридир! О озюнинъ эсерини сонъки япракъ учюп кеткен геджеси яратты.