Vaşingtonnıñ ğarp tarafında, şeer bağçasınıñ ufaq bir maallesinde soqaqlar qarışıp, qısqa–qısqa qısımlarğa bölünip biri–birinen çatışıp keteler. Bu yol–çatışmalarını, hucurlı yolaqlar ve köşeler teşkil eteler. Ressamlardan birisi, işte bu soqaqnıñ qıymetli tarafını köre bildi.

Böyleliknen, bir qaç sañatkâr Grinviç Vilic degen maallege barıp çıqtılar ve anda kirağa pencereleri şimalge baqqan ve on sekizinci asırğa ait kirametli, golland mansardlı ucuz ev qıdırıp taptılar. Soñra, olar Altıncı avenüdan bir qaç qalaylı meşrebe, bir-eki mangal satın alıp, neticede anda "koloniya" teşkil ettiler.

Syü ve Cönsiniñ studiyası tuladan qurulğan üç qatlı evde yerleşti. Cönsi Coanna isminiñ qısqartıluv şekilidir. Birisi Meyn ştatından, digeri ise Kaliforniâdan keldiler.

Olar Sekizinci Soqaqta yerleşken "Delmonikos" restoranında tanış oldılar. Olarnıñ sanatqa ve tsikoriy salatasına em de mot yeñlerge nisbeten dünya baqışları musaviy olıp, bir–birine uya edi. Böyleliknen umumiy birlikte studiya meydanğa keldi.

Bu vaqia mayıs ayında sadır oldı. Noyabrde ise, ekimler tarafından Pnevmoniya adı berilgen nasıldır ecnebiy şahs peyda oldı. O, özüniñ buzlu parmaqları ile de birisine, de digerine toquna berip, "koloniya"da seyir etip yüre edi.

Pnevmoniya cenaplarını medeniyetli, tertipli centelmen dep olamaysıñ. Kaliforniâ zefirini aşap ösken, fidan kibi çırayı qaçıq Cönsi, bu qart qabaqbaşqa teslim ola yazdı. Pnevmoniya Cönsige özüniñ dereden–töpeden aytqan sözlerinen onı bir tamam ayaqtan yıqtı. O, boyalı demir krovatta qıbırdamadan uzanıp, parmaqlı gollandiya penceresinden tışarıda tuladan qalanğan qomşu divarğa baqıp yata edi.

Künlerden bir kün, çal çatma qaşlı ekim, işmar ile qasevetli Syüni koridorğa davet etti.

– Onıñ şansı bar… on fayızdan bir faiz olsa da… – dedi o, termometrni silkep. – Özüniñ yaşamağa istegi olsa… İnsanlar qabirciniñ faydasına meraq doğursa, bizim bütün farmakopiyamız manasını coya. Haniyçigiñiz tedaviylenmek ümütini kesti. O aslı da ne tüşüne?

– O… boyalarnen… Neapolitan Körfezini yaratmaq istedi… – dedi Syü.

– Boyalarnen?.. Masal! Onıñ göñlüni hırpalağan şeyler yoqmı, misal içün bir de–bir erkek?

– Erkek? – dep soradı Syü ve şimdi onıñ sesi dudaq garmonika davuşı kibi qaba çıqtı. – Erkekke ola…, yeq, ekim, aslı da öyle mesele yoq.

– Demek, o zayıflaştı, quvetini coydı, – dep tüşündi ekim. – Men ilim insanı olaraq elimden kelgenini yapmağa tırışırım. Eger de hasta cenaze arabalarını sayıp başlasa – ölümni özü yaqınlaştırsa, ilâcnıñ faydası elli fayız yardım eter. Ondan, ögümizdeki qışta yeñlerniñ nasıl soyu mot olacağına cevap ala bilseñiz, söz berem, onıñ şansı ondan bir yerine beşten bir olacağına eminim.

Ekim ketken soñ, Syü ustahanege barıp, yapon kâğıt yavluçığı cibigence ağlap toydı. Soñra o, cesaretini toplap, "regtaym" nağmesini sozıp çızuv tahtası ile Cönsiniñ odasına kirdi. Cönsi yorğan tübünden körünir–korünmez pencerege çevirilip yata. Syü nağmesini şart toqtattı, çünki o, Cönsini yuqlay belledi.

O, tahtanı yerleştirdi, mecmuada basılacaq ikâye içün tuş ile resim yapıp başladı. Yaş ressamlar özlerine sanatqa, edebiyatqa yol açmaq içün, genç icatkârlarnıñ mecmuadaki ikâyelerine resimler sızmağa mecburlar. İkâye içün Aydahalı kavboynıñ tasviri üzerinde işlegen Syü, bir qaç kere tekrarlanğan yavaş fısıldı eşitti. O tezliknen krovat yanına bardı. Cönsiniñ közleri açıq edi. O, pencerege baqıp arttan ögge saya edi. "On eki" – dedi, soñra "on bir", soñ "on" ve "doquz", bundan soñ ise "sekiz" ve "yedi" – dedi o birden.

Syü pencerege baqtı. Anda neni saymaq mümkün aceba? Yalıñız can sıqıcı boş azbar ve yigirmi adım avlaqta tuladan qalanğan divar körüne. Pek qart sarmaşıq tuyumçikli kevdesinen çürügen tamırları ile tulalı divarnıñ yarısını qapatqan. Küzniñ salqın nefesi asma yüzüm yapraqlarnı tüşürip, çıplaq budaqlarnı tulalarğa yapıştırğan kibi edi.

– Canım, anda ne kördiñ? – dep soradı Syü.

– Altı, – eşitilir–eşitilmez davuşnen, dedi Cönsi. – Endi olar da ziyade tezliknen uçalar. Üç kün evelsi olar yüzge yaqın edi. Sayğanda başım aylâna edi. Endi ise, qolay. Ana daa bir danesi uçtı. Endi tek beş dane qaldı.

– Canım, beş, o nedir? Syüdige añlat.

– Yapraqlar… Sarmaşıqta… Soñki yapraq tüşkende, men de ketecem. Bunı üç künden berli bilem. Saña ekim aytmadımı?

– Va-a-y, men böyle aqılsızlıqnı eşitmedim! – kinayeli cevap berdi Syü. – Seniñ tüzelecegiñe eski sarmaşıq yapraqlarnıñ ne alâqası bar? Aqılsız olma. Aysa, ne içün ekim bugün, seniñ tez vaqıtta tüzelecegiñni ayttı! Şansıñ birden on faiz… Azaçıq olsa da sorpa içmege tırış ve Syüdige – maña resimni bitirmege imkân ber, o öz eserini muarrirge teslim etse, hasta qızçığına şarap ve özüne kotleta satın alacaq.

– Saña endi başqa şarap almağa kerek olmaz, – diqqatnen pencerege baqıp, cevap qaytardı Cönsi. – Mına, daa birisi üçüp ketti... Yoq… Men sorpa istemeyim… Demek, daa dört dane qala. Men soñki yapraqnıñ tüşkenini körmek isteyim. Soñ men de can beririm.

– Canım, Cönsi, –dedi oña egilip, Syü. – Men işimni bitirmegence, közüñni qapatıp, pencerege baqmamağa söz beresiñmi? Resimni yarın teslim etmek kerekim. Men perdeni yiberir edim, lâkin maña yarıq kerek.

– Sen başqa odada resim yapmağa olmaysıñmı?! – suvuqlıqnen soradı Cönsi.

– Men sennen oturmaq isteyim, – dedi Syü. – Seniñ o olmaycaq yapraqlarğa baqqanıñnı aslıda istemeyim.

– İşiñ bitse, aytırsıñ, – dedi Cönsi. – Men soñki yapraqnıñ tüşkenini körmek isteyim. Beklemekten yoruldım. Tüşünmekten bezdim. Er şeyden boşanmağa isteyim ve bu ğarip, boldurğan yapraqlarnıñ birisi kibi uçmaq ve uçmaq, ep aşağı ve aşağı enmek isteyim.

– Yuqlamağa tırış, – dedi Syü. – Men Bermannı barıp çağırayım, o maña menim tasvirim içün ihtiyar kömürci –ahret adamı sıfatında model olsın. Bir daqiqadan kelirim. Men kelgence qıbırdanma.

Qart Berman – ressam, olarnıñ studiyası tübünde yaşay. O altmışnı keçken, onıñ mañlayından aşağı sarqıp turğan quvurçıq saqalı Mikelancelonıñ saqalını añdıra. Berman kökte yıldızı, yerde qısmeti açılmağan bir sanatçı. Ömür billâ şaheser yaratmağa ümüt ete, lâkin eser yazmağa daa başlamadı. Bir qaç yıldan berli iç bir şey yaratmadı, kününi körmek içün reklama, levha ve oña oşağan bir şeyler yapıp yüre. Yaş ressamlarğa poz etmeknen bir qaç tsent qazana. Çünki genç ressamlar professional modellerden faydalanmaq içün ceblerindeki paraları yetişmey edi.

Berman gece–kundüz içse bile, ep özüniñ daa doğmağan şaheseri aqqında ayta edi. Qalğan vaqıtlarda ise, özüni çeşit sentimentallik üstünden külgen yaramaz bir qartçıq sıfatında alıp bara, başqa bir taraftan kendisini eki yaş ressamnı qorçalağan qaravul köpek kibi is ete edi. Syü Bermannı, aşağıdaki qatta olğan qaranlıq küçük odada, keskin artış meyva qoqusı kelgen alda buldı. Bir köşede, yigirmi beş yıldan berli daa toqunılmağan, amma kelecekte çalışılacaq şaheserniñ birinci sızıqlarnı beklegen molbert tura edi.

Syü qartqa Cönsinniñ fantaziyaları aqqında ayttı. Cönsin küzniñ yengil zayıf yaprağı kibi nazikleşip dünya ile bağı zayıflaşsa, o da sararğan yapraq kibi olardan üçüp ketmege ihtimalı bar olğan tüşüncesini bildirdi.

Qırmızı közleri daima yaşlanıp turğan qart Berman bundan canı sıqıldı, o böyle aqılsız fantaziyalar diñleyerek bar sesinen külüp:

– Ne?! – dep qıçırdı o. – Aslı da, oğursız sarmaşıqnıñ yapraqları tökülmesinden ölmek mümkünmi, öyle aqılsızlıq olurmı?! Ömürümde birinci sefer eşitem… Yoq! Siz nasıl etip oña öyle aqılsız fikir yürsetmege ruhset berdiniz?! Vay, ğarip haniyçik Cönsi!

– O pek hasta ve zayıf, – dedi Syü. – Sandıraqlağan vaqıtında aqılına olmaycaq çeşit fikirler kele…

Syü ihtiyarnıñ sözlerinden tarsıqsa kerek:

- Pek yahşı, Berman efendi! – dedi. – Eger maña pozğa turmağa istemeseñiz, kerekmey. Men bellesem, siz nişaret bir qartsız, geveze bir insansız.

– Mına saña, aqqiqiy qadın! – dep qıçırdı Berman. – Saña kim ayttı men pozğa turmağa istemegenimni? Endi yarım saaten berli pozğa turmaq istegimni bildirem de. Aydı men siznen ketem. Yarabbi! Öyle güzel Cönsi kibi qızğa hasta olmaq günadır. Bir kün ola – bir kün men şaheserimni yaratırım ve epimiz, İnşAlla, mından köçermiz. Mıtlaqa, mıtlaqa!

Olar töpege köterilgende Cönsi yuqusıray edi. Syü pencere perdesini pervazğa qadar tüşürdi ve Bermanğa işaret ile başqa odağa keçmesini bildirdi. Olar pencere yanına kelip qorqu ile sarmaşıqqa baqtılar. Soñra, suküt saqlap, nazarlarını biri–birine doğrulttılar. Tışarıda şiddetnen qarğa qarışıq yağmur yağa edi.

Berman ahret adamğa has eski kök kölmek kiydi de, qayanı añdırıcı – çevirilgen çaynik üzerine oturdı…

Syü ertesi küni saba qısqa yuqudan uyanğanda, Cönsiniñ açıq közleri pencereni qapatqan yeşil perdege tikilgen ediler.

– Onı köter, men baqmağa isteyim, – dedi Cönsi.

Syü yorğun bir alda, töşekte yatqan Cönsiniñ istegini yerine ketirdi.

Bütün gece yağğan şiddetli yağmurdan,qardan ve küçlü yelden soñ, tulalı divar üstünde bir sarmaşıq yaprağı daa körüne edi! Alâ daa yeşerip turğan sarmaşıq pıtağındaki sararğan yapraq, yerden yigirmi fut töpede cesürane tarzda yerinde – pıtağında buluna edi.

– Bu soñkisi, – dedi Cönsi. – O, gecesi mıtlaqa tüşer dep belledim. Men yel üfürgenini eşittim. O, bugün tüşer ve men de ölerim.

– Alla saqlasın! – dedi Syü, başını yastıqqa qoyıp. – Özüñi tüşünmeseñ iç olmağanda meni tüşün. Men nasıl yaşaycam?

Lâkin Cönsi cevap bermey edi. Güya onıñ ruhı uzaqlarğa – mücizeviy uzaq yollarğa uçıp ketmege azırlıq köre. Cönsiniñ hasta fantaziyası onı bir tamam qavrap almaqta edi, sañki dersiñ onıñ insanlarnen bağlı ömür yipleri yavaş-yavaş üzülip başladı.

Bir kün daa keçip ketti. Çevre–çetni qaranlıq qaplasa bile, tula divarına yapışıp turğan yekâne sarmaşıq yaprağı özüniñ pıtağı üstünde turğanı körüne edi. Soñra, gece qaranlığında kene quvetli şimal yeli qoptı, yağıp başlağan yağmur pencerelerge urulıp başladı.

Tañ atqanınen merhametsiz Cönsi kene perdeni açmağa talap etti. Sarmaşıq yaprağı ep yerinde tura edi. Cönsi oña saatlernen baqıp yattı. Soñ Syüni çağırdı, o gaz mangalında tavuq sorpasını qızdıra edi.

– Men yaramaz qızçıq edim, Syüdi, – dedi Cönsi. – Men bellesem bu soñki yapraq menim nasıl yaramay qız ekenimni añlatmaq içün pıtaqta qaldı. Öz-özüñe ölüm tilemek günahtir… Sen endi maña azaçıq sorpa bere bilirsiñ, soñ sütnen portveyn. Yoq, başta maña küzgü ketir, soñ ise çevre-çetime yastıqlar tizip çıq, men seniñ areketleriñni seyir etecem.

Bir saaten soñ Cönsi dedi:

– Syüdi, men bir kün ola-bir kün boyalarnen Neapolitan körfeziniñ tasvirini sızmaq niyetim bar.

Kündüzi ekim keldi ve Syü bir manaçıq tapıp onıñ artından çıqtı.

– Şanslar musavi, – dedi ekim, Syünin artıq, qaltıravuq elini sıqıp. – Yahşı baqsañız ğalebe qazanırsıñız. – Endi ise, aşağıda bir hastanı daa ziyaret etmek kerekim. Onıñ soyadı Berman. Yañlışmasam, ressam. O da aq cigerini suvuqlatqan. O endi qart ve onıñ içün pek zayıf, hastalığınıñ şekili ağır, asıl da ümüt yeq. Bugün onı hastahanege yollarlar, anda barsa raat olur.

Ekim ekinci künü Syüge:

– O endi haflı degil, – dedi. – Siz ğalebe qazandıñız. Endi ise, oña quvetli yemekler bermeli ve güzel közqulaq olmalı. Başqa bir şey kerekmey.

Aqşam Syü Cönsi yatqan krovat yanına yanaştı, onı yastıqnen beraber quçaqladı.

– Saña, beyaz sıçançıq, bir şeyler aytmaq isteyim, – dep başladı o. – Berman efendi hastahanede aq ciger hastalığından keçindi. O oldı-olacağı eki kün hasta yattı. Bundan bir kün ögüne, şveytsar onı öz odasında essiz alda yerde yuvarlanıp yatqanını kördi. Bütün urbaları ve ayaqapları sım–sılaq em de salqın ediler. Bu deşetli gecede onıñ ne yerlerge barıp kelgenini kimse bilmey. Soñ söndürilmegen ep yanıp turğan fenerni, yeri deñiştirilgen merdivenni, bir qaç dane fırçı em de sarı ve yeşil tüste boyalar olğan palitranı taptılar.

Syü biraz sustı, ne aqtadır tüşündi, sora dedi:

– Cançığım, pencerege – sarmaşıqnıñ soñki yaprağına baq… Onıñ yelden titremegeni ve sallanmağanı seni taaciplendirmeymi?! Ebet, azizim, kerçek bu Bermannıñ şaheseridir! O özüniñ eserini soñki yapraq üçüp ketken gecesi yarattı.