Кечсе де асырнынъ

учьте бир къысымы,

Ана эп тюшюне…

умюттен къалмай.

Сандыкъны ача о,

огълунынъ тюси бу –

сараргъан кольмектен

козюни алмай.

Озенде чокъ сувлар

Акътылар, лякин дженк

кене де анъыла

сандыкънынъ башында.

Огълуны беклей о

эр акъшам, эр саба,

къалдырып къазанда

пиширген ашындан.

Кимерде озенге

бара саф ана,

кольмекни чайкъай о,

къурута, буклей.

Сонъ кене сакътлыкънен

сандыкъкъа сала.

Ёллардан козь алмай,

огълуны беклей…

Не ичюн узакъкъа тикилип бакъасынъ,

Козюнънинъ нуруны аджымай якъасынъ,

Козьлеринъ пек мергин олсалар, эгер,

Не керек юрекке о къадар кедер…

Не аджет, юрекни шай эзип, ёрулмакъ,

Кузь кельмей, вакъытсыз сарарып, къурумакъ…

Озюнъни пек мергин сайсанъ сен озюнъ,

Мына мен огюнъдем, корьмейми козюнъ!..

Бир бакъсанъ,

Башынъда сачларынъ къаралар,

Бир бакъсанъ,

Бем-беяз къар олып къалалар,

Явашлай юрюшинъ,

Аягъынъ тала,

Къартаймай гонъюльде

Тек севги къала.

Башынъда яп-янъы къалпагъынъ,

Бир бакъсанъ,

Ипранып, чыкъа чул-улпагъы,

Вакъыт ич токътамай

Керегин ала,

Эскирмей гонъюльде

Тек севги къала.

Вакъыт эп кемире

Барлыкънынъ беденин,

Сен дуймай къаласынъ

Йылдызынъ сёнгенин,

Мерамет этмей о,

Керегин ала,

Сёнмейип гонъюльде

Тек севги къала!

Нидже йыллар осе экен

Ёл боюнда къарт эмен,

Нидже-нидже ёлджуларгъа

Олгъан экен о мельэм.

Къызгъанмагъан салкъынлыгъын

Не джумерт, не сарандан.

Ёл четинде бир къаледай

Тургъан къоркъмай борандан.

Бир кунь, кимдир, къолу къыджып,

Балталагъан эменни.

Анлашыла, о тальтинке

Дели экен, темелли…

Бир ах чекип, сонъ къарт эмен

Буккен девдай белини,

Джеллят джаныны алса да,

О къыздыргъан эвини.

Эр бир халкънынъ озь тили бар

Яресинен сырдашкъан,

Балдан татлы о тиль онъа,

О бир вакъыт унтулмай.

Меним тувгъан халкъымнынъ да

Озь тили бар йырлашкъан,

Бинъ бир йылдыз арасында

Бу тиль манъа Толгъун Ай.

Бу тиль мени бешигимде

Айненинен осьтюрген,

Яшлыгъымдан етеклей о

Тутып меним къолумдан.

Бир эджасын джоймам онынъ.

Бир арифин унутмам,

Тувгъан халкъым оннен бахтлы-

Урь аятнынъ къойнунда!

Акъшам устю, иштен сонъ

чыкътым эвден кезмеге.

Сонъ ойландым, ёл устю

кирейим деп, эмджеме,

Къарт кишидир, ал-хатир

сорап отейим дедим.

Субетлешип бир къаве

ичип кетейим дедим.

Селям берип кирдим мен,

кечтим эвнинъ тёрюне,

Бакъсам, орта къапыдан

бир колетке корюне…

- Эмдже, – дедим – ким бар я,

мусафирми? Не ерден?

Шай дегендже, торсайып,

бир яш чыкъты ичерден.

Мен хошкельдинъ айткъандже,

- Приветик! – деди о.

Яхшы эслеп къарасам,

якъын сойым эди о.

-Э… хош кельдинъ, къардашым,

ишлер насыл,

къайдасынъ?

Къана бизге де буюр,

ойнап-кулип

къайтарсынъ…

- Нет, нет тагъа, – деди о,

иш джуда коп, я спешу,

Бизде завтра экзамен,

диссертация мен пишу.

- Токъта, – дедим яваштан,

бакъып онынъ козюне, –

Сет устюне отурчы, –

дедим тартып озюме.

Манъа къара къардашым,

озюнъ гульдай къокъуйсынъ,

Озь тилинъде лаф этмей

Сен не масал окъуйсынъ.

Къана сени ким айтар,

экимликке окъуй деп…

Бу медений бир йигит,

шифа олып къокъуй деп…

- А… я то, брат, не манъа

замечание япасыз,

Сиз всегда бунакъа,

бир причина тапасыз.

Их бин хазыр – дипломант,

не учите сиз меня,

Сиз заботьтесь, ким будет

ваша доченька Лейля.

Гуд бай, дядя! – деп турды,

о отургъан еринден,

Тап юрегим сыкъылды

шыр сув олдым теримден.

- Токъта! – дедим джекирип,

басып онынъ тизине,

Отурмасанъ ёл ачыкъ,

бир къулакъ сал сёзюме:

Эр бир гульнинъ, чичекнинъ

озь къокъусы, тюси бар.

Эр бир ашнынъ озь ады,

бибери бар, тузы бар.

Эр бир тильнинъ лезети,

озь джумлеси, сёзю бар.

Сакъавланма, эй кадай,

эр ишнинъ бир козю бар.

Къана, кимге керек бу

шимди сен лаф эткен «тиль»?

Истесенъ сен алим ол,

лякин озь тилинъни биль.

Мына шимди субетте

бир араба лаф айттынъ,

Бир джумлени онъгъармай,

беш тюрлю тиль мугъайттынъ.

Сендай окъугъан йигит

бойле бозса тилини,

Сонъ башкъасы не япсын,

къурутмайып гулюни?..

Сенинъ ана тилинъде

дестанлар бар, йырлар бар,

Бу тильде йыр динълеген

чалбаш дагълар, къырлар бар.

Бу тильде йыр йырлайлар

бабанъ, ананъ, бутюн халкъ,

Бу тильде чынъ айтыша

севда къыз иле бойдакъ.

Озь тилинен бахт тапа

эмекте халкъ, сен бир бакъ,

Айтчы, санъа бу тильни

бозмагъа ким берди акъ?!

Ананъ сени эркелеп,

«майн киндер» демеген,

Акъ сютюни о санъа

бу умютнен бермеген.

Урьметлесенъ ананъны,

онынъ ана тилини,

Тек о вакъыт олурсынъ

севимлиси илинънинъ!

Озь тилини бильмеген

юрек йырын созармы?

Аягъында налы ёкъ ат

чапышта озармы?..

Заман-заман экенде, Аюв-Дагъ аюв экенде,

Ай-Петрининъ дагъларын мавы сувлар опькенде,

Буюк яйля устюнде бир къарт аюв яшагъан,

Кийик эти тапмаса, инсан эти ашагъан.

Йыллар келип кечелер, осе аюв сюрюси,

Акъсакъаллы сайылгъан къартларындан бириси.

О къарт аюв не десе къанун экен яшларгъа,

Бойсунмаса бириси, урар экен ташларгъа.

Къыш кельгенде аювлар яшагъанлар ялыда,

Къарт денъиз ич турмагъан, озюндже, тынч алында.

Сюрю улып башласа, о копюрген – къутургъан,

Гемилерни сув юткъан, олмагъан сагъ къуртулгъан.

Заманларнынъ биринде эпкин чалбаш далгъалар,

Бир базиргян гемисин тынч ялыгъа ургъанлар.

Сюрюнинъ акъсакъалы эмир эткен яшларгъа:

Дарма-дагъын этинъиз, урып къан-ташларгъа!

Чатыр-Дагъдай гемини парча-пурча эткенлер,

Ондан бир сандыкъ тапып, къарт аювгъа еткенлер.

Сырлы сандыкъ ачыла – къундакъ ичинде бала,

Сонъ акъсакъал баланы озь къучагъына ала.

Эмир эте сюрюге, яш баланы бакъмагъа,

Ер тюбюнден олса да, ана сюти тапмагъа.

Мына бойле ай кече, афта кече, йыл кече.

Аювларнен къобада къыз эт ашай, сув иче.

Къыз, дерсинъ бир гуль – баарь, дагъ ве къырларгъа орьтю,

Дюльберлернинъ дюльбери, санки айнынъ он дёрти.

Баарь кельсе ялыгъа ачкъан ляле, замбакъ, гуль,

Гузельнинъ назик сеси олгъан багъларда бульбуль.

О озюнинъ сесинен ялыларны янъраткъан,

Къыш кечкенде, сюрюни юкъусындан уянткъан.

Къызнынъ шербет сёзюне севда экен бу сюрю,

Дерсинъ, куньдюз-кунеш о, гедже исе – ай нуры.

Баарь келип, аювлар авгъа чыкъып кеткенлер,

Къызгъа: «Ялыгъа чыкъма!» – деп, чокъ тенбий эткенлер.

Яз кечип, кузь кельгенде, денъиз ташкъан – къутургъан.

Кичкене бир къайыкъны бош ялыларгъа ургъан.

О къайыкънынъ ичинде эссиз яткъан бир огълан,

Кучь-къуветтен кесилип, сувсыз сарарып солгъан.

Буны корьген гузель къыз яна, терине пише.

Онынъ инсанлыкъ борджы озь акъылына тюше.

Онъа аш-сув кетире, ашата ве ичире,

Йигит эсин джыйгъандже онен вакъыт кечире.

Экиси де келишкен – гузеллернинъ гузели,

Бир-бирини севгенлер, олуджы иш, бу белли…

Йигит макътап озь юртун, къызгъа икяе айта,

Къайыгъымда санъа да ер бар, дей, къайта-къайта.

Сонъ экиси-бир юрек, тюшмейик деп, тузакъкъа,

Сагълыкълашып ялынен, ёл туткъанлар узакъкъа.

Кок гудюрдеп, булутлар къаплагъанлар аваны,

(Беллемеген ашыкълар, корермиз, – деп сабаны)

Сюрю денъизге етип, меселени дуйгъан сонъ,

Улувлары дешетли зельзелеге уйгъан сонъ,

Океленип къарт денъиз толкъунлана, копюре,

Огълан къызгъа сездирмей куреклерге зор бере.

Йыртыджылар сюрюси башлай сувны тартмагъа,

Сувны ойле сувура… къайыкъ башлай къайтмагъа.

Йигит дей гузелине: йырла, ярем, йырынъны,

Аювларгъа бильдирме юректеки сырынъны.

Къызнынъ татлы сесини эшиткен сонъ о сюрю,

Сувдан ялыгъа чыкъып, къулакъ сала эр бири.

Тек къарт аюв окюрип, девам эте ишини,

Ачувындан ташларгъа къайрап азув тишини.

Далгъаларгъа къошулып, узакълаша йыр сеси,

Сонъ къарт аюв къансырай, башындан кете эси.

Тынч ялыгъа чыкъмай о, денъиз ичинде къала,

Къара денъиз сувлары этрафында чайпала.

Къарт аювнынъ джеседи ола къая – Аюв-Дагъ,

Онъа бинъ йыллар кечкен, лякин, дерсинъ, о эп сагъ.

Бу, эльбетте, эфсане, Къара денъизнинъ сыры,

…Инсан да таш кесилир, эгер джойылса йыры!

Ерге тюшкен сагълам урлукъ теренликте къалса да,

Яки оны томар басып, эзип джанын алса да,

Эписи бир келе бир кунь, котере о томарны.

Кунеш нурун корьмей асыл табиат ич онъармы?

Шиир де шай, эгер олса о теренде-юректе,

Илле бир кунь догъа о да сюзюлип сыкъ электен.

Эльбет, шиир-шиир дегиль, таш-томарны енъмесе,

Шаирнинъ о юрек къанын сюлюкдайын эммесе.

Тама-тама голь ола, дей. Озенлерден – денъизлер,

Юрек къаны тамчысынынъ мейвасыдыр дестанлар.

Шаирлернинъ юкъусыны больген ёллар ве излер

Шиириет улькесинде яраталар бостанлар.

Ойле олса, эй, шиирим, тамчы олып тама бер –

Бир кунь ола дестансынъ сен. Бир тамчым, деп, этме ар.

Дерья-денъизге ынтылып, ёлда джаяв кете бер,

Чюнки шу бир тамчыда да кунеш берген шавле бар.

Мерданелер айткъаныдай, эгер сени, шиирим,

Окъугъанлар лезет алмай, кечип кетсе янынъдан

Шу ерде оль, отта ян сен, лянет манъа, шиирим,

Гуль сувармам ондан сонъ мен, бульбуль отьмез

багъымда!

Алевлен сен юреклерде далгъалардай далгъалан.

Акъла меним юрегимден ичкен темиз къанынъны.

Авелен сен юксеклерге, ол гогерджин талмагъан,

Санъа берем, эй, шиирим, аятымнынъ танъыны!