Keçse de asırnıñ

üçte bir qısımı,

Ana ep tüşüne…

ümütten qalmay.

Sandıqnı aça o,

oğlunıñ tüsi bu –

sararğan kölmekten

közüni almay.

Özende çoq suvlar

Aqtılar, lâkin cenk

kene de añıla

sandıqnıñ başında.

Oğlunı bekley o

er aqşam, er saba,

qaldırıp qazanda

pişirgen aşından.

Kimerde özenge

bara saf ana,

kölmekni çayqay o,

quruta, bükley.

Soñ kene saqtlıqnen

sandıqqa sala.

Yollardan köz almay,

oğlunı bekley…

Ne içün uzaqqa tikilip baqasıñ,

Közüñniñ nurunı acımay yaqasıñ,

Közleriñ pek mergin olsalar, eger,

Ne kerek yürekke o qadar keder…

Ne acet, yürekni şay ezip, yorulmaq,

Küz kelmey, vaqıtsız sararıp, qurumaq…

Özüñni pek mergin saysañ sen özüñ,

Mına men ögüñdem, körmeymi közüñ!..

Bir baqsañ,

Başıñda saçlarıñ qaralar,

Bir baqsañ,

Bem-beyaz qar olıp qalalar,

Yavaşlay yürüşiñ,

Ayağıñ tala,

Qartaymay göñülde

Tek sevgi qala.

Başıñda yap-yañı qalpağıñ,

Bir baqsañ,

İpranıp, çıqa çul-ulpağı,

Vaqıt iç toqtamay

Keregin ala,

Eskirmey göñülde

Tek sevgi qala.

Vaqıt ep kemire

Barlıqnıñ bedenin,

Sen duymay qalasıñ

Yıldızıñ söngenin,

Meramet etmey o,

Keregin ala,

Sönmeyip göñülde

Tek sevgi qala!

Nice yıllar öse eken

Yol boyunda qart emen,

Nice-nice yolcularğa

Olğan eken o melem.

Qızğanmağan salqınlığın

Ne cümert, ne sarandan.

Yol çetinde bir qaleday

Turğan qorqmay borandan.

Bir kün, kimdir, qolu qıcıp,

Baltalağan emenni.

Anlaşıla, o taltinke

Deli eken, temelli…

Bir ah çekip, soñ qart emen

Bükken devday belini,

Cellât canını alsa da,

O qızdırğan evini.

Er bir halqnıñ öz tili bar

Yaresinen sırdaşqan,

Baldan tatlı o til oña,

O bir vaqıt untulmay.

Menim tuvğan halqımnıñ da

Öz tili bar yırlaşqan,

Biñ bir yıldız arasında

Bu til maña Tolğun Ay.

Bu til meni beşigimde

Ayneninen östürgen,

Yaşlığımdan yetekley o

Tutıp menim qolumdan.

Bir ecasın coymam onıñ.

Bir arifin unutmam,

Tuvğan halqım onnen bahtlı-

Ür ayatnıñ qoynunda!

Aqşam üstü, işten soñ

çıqtım evden kezmege.

Soñ oylandım, yol üstü

kireyim dep, emceme,

Qart kişidir, al-hatir

sorap öteyim dedim.

Subetleşip bir qave

içip keteyim dedim.

Selâm berip kirdim men,

keçtim evniñ törüne,

Baqsam, orta qapıdan

bir köletke körüne…

- Emce, – dedim – kim bar ya,

musafirmi? Ne yerden?

Şay degence, torsayıp,

bir yaş çıqtı içerden.

Men hoşkeldiñ aytqance,

- Privetik! – dedi o.

Yahşı eslep qarasam,

yaqın soyım edi o.

-E… hoş keldiñ, qardaşım,

işler nasıl,

qaydasıñ?

Qana bizge de buyur,

oynap-külip

qaytarsıñ…

- Net, net tağa, – dedi o,

iş cuda köp, ya speşu,

Bizde zavtra ekzamen,

dissertatsiya men pişu.

- Toqta, – dedim yavaştan,

baqıp onıñ közüne, –

Set üstüne oturçı, –

dedim tartıp özüme.

Maña qara qardaşım,

özüñ gülday qoquysıñ,

Öz tiliñde laf etmey

Sen ne masal oquysıñ.

Qana seni kim aytar,

ekimlikke oquy dep…

Bu medeniy bir yigit,

şifa olıp qoquy dep…

- A… ya to, brat, ne maña

zameçaniye yapasız,

Siz vsegda bunaqa,

bir priçina tapasız.

İh bin hazır – diplomant,

ne üçite siz menâ,

Siz zabottes, kim büdet

vaşa doçenka Leylâ.

Gud bay, dâdâ! – dep turdı,

o oturğan yerinden,

Tap yüregim sıqıldı

şır suv oldım terimden.

- Toqta! – dedim cekirip,

basıp onıñ tizine,

Oturmasañ yol açıq,

bir qulaq sal sözüme:

Er bir gülniñ, çiçekniñ

öz qoqusı, tüsi bar.

Er bir aşnıñ öz adı,

biberi bar, tuzı bar.

Er bir tilniñ lezeti,

öz cümlesi, sözü bar.

Saqavlanma, ey kaday,

er işniñ bir közü bar.

Qana, kimge kerek bu

şimdi sen laf etken "til"?

İsteseñ sen alim ol,

lâkin öz tiliñni bil.

Mına şimdi subette

bir araba laf ayttıñ,

Bir cümleni oñğarmay,

beş türlü til muğayttıñ.

Senday oquğan yigit

böyle bozsa tilini,

Soñ başqası ne yapsın,

qurutmayıp gülüni?..

Seniñ ana tiliñde

destanlar bar, yırlar bar,

Bu tilde yır diñlegen

çalbaş dağlar, qırlar bar.

Bu tilde yır yırlaylar

babañ, anañ, bütün halq,

Bu tilde çıñ aytışa

sevda qız ile boydaq.

Öz tilinen baht tapa

emekte halq, sen bir baq,

Aytçı, saña bu tilni

bozmağa kim berdi aq?!

Anañ seni erkelep,

"mayn kinder" demegen,

Aq sütüni o saña

bu ümütnen bermegen.

Ürmetleseñ anañnı,

onıñ ana tilini,

Tek o vaqıt olursıñ

sevimlisi iliñniñ!

Öz tilini bilmegen

yürek yırın sozarmı?

Ayağında nalı yoq at

çapışta ozarmı?..

Zaman-zaman ekende, Ayuv-Dağ ayuv ekende,

Ay-Petriniñ dağların mavı suvlar öpkende,

Büyük yaylâ üstünde bir qart ayuv yaşağan,

Kiyik eti tapmasa, insan eti aşağan.

Yıllar kelip keçeler, öse ayuv sürüsi,

Aqsaqallı sayılğan qartlarından birisi.

O qart ayuv ne dese qanun eken yaşlarğa,

Boysunmasa birisi, urar eken taşlarğa.

Qış kelgende ayuvlar yaşağanlar yalıda,

Qart deñiz iç turmağan, özünce, tınç alında.

Sürü ulıp başlasa, o köpürgen – quturğan,

Gemilerni suv yutqan, olmağan sağ qurtulğan.

Zamanlarnıñ birinde epkin çalbaş dalğalar,

Bir bazirgân gemisin tınç yalığa urğanlar.

Sürüniñ aqsaqalı emir etken yaşlarğa:

Darma-dağın etiñiz, urıp qan-taşlarğa!

Çatır-Dağday gemini parça-purça etkenler,

Ondan bir sandıq tapıp, qart ayuvğa yetkenler.

Sırlı sandıq açıla – qundaq içinde bala,

Soñ aqsaqal balanı öz quçağına ala.

Emir ete sürüge, yaş balanı baqmağa,

Yer tübünden olsa da, ana süti tapmağa.

Mına böyle ay keçe, afta keçe, yıl keçe.

Ayuvlarnen qobada qız et aşay, suv içe.

Qız, dersiñ bir gül – baar, dağ ve qırlarğa örtü,

Dülberlerniñ dülberi, sanki aynıñ on dörti.

Baar kelse yalığa açqan lâle, zambaq, gül,

Güzelniñ nazik sesi olğan bağlarda bülbül.

O özüniñ sesinen yalılarnı yañratqan,

Qış keçkende, sürüni yuqusından uyantqan.

Qıznıñ şerbet sözüne sevda eken bu sürü,

Dersiñ, kündüz-küneş o, gece ise – ay nurı.

Baar kelip, ayuvlar avğa çıqıp ketkenler,

Qızğa: "Yalığa çıqma!" – dep, çoq tenbiy etkenler.

Yaz keçip, küz kelgende, deñiz taşqan – quturğan.

Kiçkene bir qayıqnı boş yalılarğa urğan.

O qayıqnıñ içinde essiz yatqan bir oğlan,

Küç-quvetten kesilip, suvsız sararıp solğan.

Bunı körgen güzel qız yana, terine pişe.

Onıñ insanlıq borcı öz aqılına tüşe.

Oña aş-suv ketire, aşata ve içire,

Yigit esin cıyğance onen vaqıt keçire.

Ekisi de kelişken – güzellerniñ güzeli,

Bir-birini sevgenler, olucı iş, bu belli…

Yigit maqtap öz yurtun, qızğa ikâye ayta,

Qayığımda saña da yer bar, dey, qayta-qayta.

Soñ ekisi-bir yürek, tüşmeyik dep, tuzaqqa,

Sağlıqlaşıp yalınen, yol tutqanlar uzaqqa.

Kök güdürdep, bulutlar qaplağanlar avanı,

(Bellemegen aşıqlar, körermiz, – dep sabanı)

Sürü deñizge yetip, meseleni duyğan soñ,

Uluvları deşetli zelzelege uyğan soñ,

Ökelenip qart deñiz tolqunlana, köpüre,

Oğlan qızğa sezdirmey küreklerge zor bere.

Yırtıcılar sürüsi başlay suvnı tartmağa,

Suvnı öyle suvura… qayıq başlay qaytmağa.

Yigit dey güzeline: yırla, yarem, yırıñnı,

Ayuvlarğa bildirme yürekteki sırıñnı.

Qıznıñ tatlı sesini eşitken soñ o sürü,

Suvdan yalığa çıqıp, qulaq sala er biri.

Tek qart ayuv ökürip, devam ete işini,

Açuvından taşlarğa qayrap azuv tişini.

Dalğalarğa qoşulıp, uzaqlaşa yır sesi,

Soñ qart ayuv qansıray, başından kete esi.

Tınç yalığa çıqmay o, deñiz içinde qala,

Qara deñiz suvları etrafında çaypala.

Qart ayuvnıñ cesedi ola qaya – Ayuv-Dağ,

Oña biñ yıllar keçken, lâkin, dersiñ, o ep sağ.

Bu, elbette, efsane, Qara deñizniñ sırı,

…İnsan da taş kesilir, eger coyılsa yırı!

Yerge tüşken sağlam urluq terenlikte qalsa da,

Yaki onı tomar basıp, ezip canın alsa da,

Episi bir kele bir kün, kötere o tomarnı.

Küneş nurun körmey asıl tabiat iç oñarmı?

Şiir de şay, eger olsa o terende-yürekte,

İlle bir kün doğa o da süzülip sıq elekten.

Elbet, şiir-şiir degil, taş-tomarnı yeñmese,

Şairniñ o yürek qanın sülükdayın emmese.

Tama-tama göl ola, dey. Özenlerden – deñizler,

Yürek qanı tamçısınıñ meyvasıdır destanlar.

Şairlerniñ yuqusını bölgen yollar ve izler

Şiiriyet ülkesinde yaratalar bostanlar.

Öyle olsa, ey, şiirim, tamçı olıp tama ber –

Bir kün ola destansıñ sen. Bir tamçım, dep, etme ar.

Derya-deñizge ıntılıp, yolda cayav kete ber,

Çünki şu bir tamçıda da küneş bergen şavle bar.

Merdaneler aytqanıday, eger seni, şiirim,

Oquğanlar lezet almay, keçip ketse yanıñdan

Şu yerde öl, otta yan sen, lânet maña, şiirim,

Gül suvarmam ondan soñ men, bülbül ötmez

bağımda!

Alevlen sen yüreklerde dalğalarday dalğalan.

Aqla menim yüregimden içken temiz qanıñnı.

Avelen sen yükseklerge, ol gögercin talmağan,

Saña berem, ey, şiirim, ayatımnıñ tañını!