Мен бу эки къартны эвельден бильсем де, лякин шимдики киби таныш дегиль эдим. Сизге айтаджагъым иш мени оларнен пек якъындан таныштырды ве мен оларнынъ экисини де севдим.

Мен МТС шоферим. Юк автомобили айдайым. Бутюн яз бою совхозлардан, колхозлардан элеваторгъа богъдай ташыйым. Бу себептен районымыздаки бутюн чёллерни, бутюн ёлларны билем. Халкъыны да таныйым.

Меним къартларым экиси эки колхознынъ бостан мутехассысы. Олар бутюн яз бою бостанда яшай, оны асрай эм къаравуллыкъ этелер.

Сеитджемиль акъай «Юкселиш» колхозындан. Бу колхознынъ бостаны меним эр заман къатнагъан ёлум устюндеки джапта. Къартнынъ чалашы джапнынъ тёпесинде. Танъда кунеш онынъ чалашы янындан догъа ве мен чокъ заман оны чалаш къатында турып, озюнинъ тик башы ве соравлы бакъышынен бостанларны козьден кечиргенини корем. Биз селямлашамыз. Мен онъа шапкеми, о да манъа озюнинъ магърур башыны саллай.

Ягъмурлы бир яз геджеси мен элеватордан къайткъанда фенерим бозулып, къаранлыкъта къалгъан эдим. «Юкселиш»нинъ бостанына къадар къаранлыкъта кеттим. Бостан янында машинаны токътатып, Сеитджемиль акъайгъа сеслендим. О, фенерини якъып, машина янына кельди ве мени озюне мусафирликке чагъырды.

О, огден джурип, манъа фенернен ёл косьтерди. Машинаны чалаш янына янаштырдыкъ.

Онынъ чалашы юксек, эм кениш эди. Чалашнынъ ичинде эки дивар тюбюне де сетлер ясалгъан, О манъа сетлерден бирини косьтерип:

– Мына, мында ятарсынъ. Ушюсенъ, устюнъе тон да къапатырсынъ, – деди.

Чалаш яхшы орьтюльген, акъмай.

Къарт фенерини «тавангъа» асты.

– Къавун кесейимми, къарпызмы?

О меним джевабымы беклемеди, чалашнынъ артындаки пичен обасыны къарыштырып, андан баштан да балабан бир къарпызнен, назик терили, узун, сары бир къавун чыкъарды.

– Буларны мен махсус мусафирлерге сакълайым. Буюр.

Къавун чалашны озюнинъ хош къокъусынен толдурды. Бу сувлы эм татлы бир къавун эди.

Мен дёрт балабан тилим ашадым.

– Буюр, буюр. Истесенъ сарымсакънен отьмек де берейим.

О кене джевап беклемеди. Тавангъа асылгъан балабан казмир явлыкъ богъчасыны чезип, манъа бир коше богъдай отьмегинен бир баш сарымсакъ узатты.

– Сарымсакълы отьмекнен къавун лезетли олур. Буюр, битирейик.

Биз сарымсакъларымызны тузгъа батырып; отьмекнинъ аркъасыны копюртип–копюртип сарымсакъладыкъ. Къавуннен сарымсакълы отьмек керчектен де лезетли бир аш эди.

Къарт къарпызны да кести. Пычакъ къарпызгъа сокъулыр–сокъулмаз къарпыз озь башына чатлап, джырылып кетти. Онынъ ичи къан киби эди.

– Насыл, татлымы?

– Шекер киби.

– Буюр, мен даа кесерим.

Ягъмур чалашнынъ устюне яваштан сепелей, онынъ устюндеки япракъларны тасырдатып, санки, бизден оны да софрагъа чагъырмамызны ялвара эди.

– Даа кесейимми?

Мен къурсагъымы сыйпап:

– Сав олунъыз. Етти, – дедим.

– Даа ашайджагъынъ кельсе, сорап отурма, ал да кес.

Мен онъа тешеккюр эттим.

Биз яттыкъ. Къарт озюнинъ баш ястыгъы тюбюнден къара тюклю чонтыкъ тоныны чыкъарып, меним «ушюмейим» демеме бакъмадан, оны устюме ташлады.

– Зарар ёкъ, ушюмесенъ джыллы ятарсынъ.

Биз танъгъа къадар юкъламайып, сёйлешип чыкътыкъ. О манъа озь яшлыгъыны, эвельки яшавнынъ зорлугъыны икяе этти. Бир дефа мырза, ничюндир, койлюлерге ачувланып, топрагъындан кочьмелерини эмир эткен. Койлюлер кочьмейджек олгъанлар. Къыдыр мырза жандарма кетирип, оларны зорнен кочюреджек олгъан. Жандармалар бир чокъ койлю эвлерининъ таванларыны эшкенлер. Бир къач кишини де къапаткъанлар. Булар ичинде Сеитджемиль акъай да бар экен.

– Бала–чагъаны койден нагайканен айдап къувдылар, – дей.

Койлюлер къомшу вакъыф топрагъына баргъанлар, лякин онда да темель къурамагъанлар. Хатип олардан алты онлама истеген. Чокъкъа бармай Къыдыр мырза топрагъыны саткъан. Оны, насылдыр, бир Аджы алгъан. Аджы койлюлерни кене эски ерине «чагъыргъан». О, дёрт онламагъа разы олгъан. Койлюлер топракъны тырнакъларынен деген киби сюрген, сачкъанлар.

Сеитджемиль акъай озюнинъ пердалы сакъалыны сыйпап, теренден кокюс кечире де:

– Армангъа къадар борджландыкъ, армандан сонъ кене эльде–авучта бир шей къалмады, – дей.

Мен ондан сорайым:

– Къач яшындасынъыз? – дейим.

О манъа озюнинъ оракъ къашларыны керип, соравлы бакъа да:

– Къач яшындадыр, беллейсинъ?– деп сорай.

– Алтмыш–алтмыш беште барсынъыздыр, даа.

О кулюмсирей:

– Бу йыл майыста етмиш секизни толдырам,– дей.

Сеитджемиль акъай колхозгъа ильк къурулгъан куню кирген, о вакъыттан бу куньге къадар бостан мутехассысы олып чалыша экен. Оны былтырки район выставкасында яхшы къарпыз етиштиргени ичюн мукяфатлагъанлар.

Мен:

– Бала–чагъа бармы?– деп сорайым,

– Он эки огълан эдилер, экиси герман дженкинде ольди,– дей.

Къалгъанлары шимди эписи колхозда экен. Бири бригадир экен.

Сеитджемиль акъай баш пармакъ къалынлыгъындаки сигарыны билек къалынлыкътаки сигарагъачкъа аккурат ерлештирди. Якъты. Онынъ бол уфюрген тютюни фенерни булут киби сарды.

Бираз токътайым эткен ягъмур янъыдан ухтемледи.

Бу къуветли ягъмурнен бизге кельген къуветли ель чалашны силькип ташлады. Сеитджемиль акъай «Учураджакъмы, не?» деген киби бир бакъышнен манъа бакъты. Бу заман мен онынъ агъызында, аст ченгесинде тырбайып тургъан дёрт къадар сары тиш корьдим.

– Я, тишлеринъизни не ичюн къойдырмайсынъыз?

– Реиснен лакъырды эттим, бостанны котерген сонъ къойдыраджакъмыз.

О яткъан еринден турды, узун тоныны аркъасына къапатып, чалашнынъ къапысына барды. Элини тышкъа узатып, ягъмурны сынады.

– Бурчагъы ёкъ.

Бурчакъ меселеси меним акълыма да кельген эди. Лякин, мен бурчакъ явса автомобильнинъ ящигине урунып тасырдайджакъларыны хатырлап, явмагъанына къувана эдим,

Сеитджемиль акъай кене ерине къайтты.

– Былтыр ягъмурда бир септирип кечкен эди. Къавунларгъа баягъы зарары токъунды.

О, индемей, тавангъа бакъып, тюшюнип ятты. Эки дакъкъа къадар шай яткъан сонъ, манъа чевирильди:

– Кеченде реис кельген эди. Газетада окъугъан, энди къартларны яшарта экенлер, керчекми, шу?

Мен, ойле теджрибелер япылгъаныны, лякин бунынъ яхшы нетиджеси олып–олмагъаныны бильмегеними анълаттым. Къартнынъ гонълюни алмакъ ичюн:

– Сиз онсыз да яшсынъыз, – дедим.

О, къашларыны кене керди ве кулюмсиреди.

– Екъ, энди къартайдым... топракъ чеке.

О, бир дакъкъа сусты.

– Земане яшлары пек бахытлылар. Не шорбаджы бар, не бир шей. Топракъ, истегенинъ къадар. Чалышсанъ, сенден де бахтлы киши ёкъ... Озюнъе де файда, девлетинъе де...

Онынъ ири, къара козьлери керильди ве эппи бир вакъыт бельгисиз бир нокътагъа бакъып къалдылар. Бир талайдан сонъ, юкъудан уянгъан киби, козьлерини тез–тез къыпыштырды ве:

– Юкъунъ кельмейми? – деп сорады.

Энди ягъмур токътагъан ве орталыкъ агъарайым эткен эди. Мен турдым.

– Кетесинъми?

– Эбет, энди кетейим. МТС–те къасеветленирлер.

Мен машинаны къурмагъа азырлангъанда къарт чалаштан чыкъып, яныма кельди.

– Умер, сен «Танъ» колхозы бостаны янындаки ёлдан кечесинъми?

– Эбет, андан кечем.

– Сеттар къартны билесинъми?

– Билем. О да сизинъ киби бостанджы.

Сеитджемиль акъай чалашкъа кирди ве чокъ кечмеден эки къолтугъына экиси де бир къарар эки къарпыз алып чыкъты.

– Буларнынъ бири озюнъе, экинджисини де Сеттар акъайгъа берирсинъ.

Мен онынъ бетине бакътым. Санки, Сеттар къартнынъ бостанында къарпыз ёкъ эди! О къарпызларны авучларыма къойды да, меним тюшюнджеми анълагъан киби:

– Къарпызнынъ бирини онъа бер де, айт: «Сеитджемиль селям этти. Былтыр выставкадаги лакъырдымызны унутмасын!» де, – деди.

Тюшюндим:

Бу насыл лакъырды экен?– дедим.

Къарпызларны кабинкагъа къойып, машинаны къурдым.

Къартнынъ элини сыкъып, къонакъбайлыгъы, сыйы ве къарпызы ичюн тешеккюр эттим. О, меним омузымы таптап:

– Огъурлар олсун. Даа кель. Къарпыз истесенъ, чекинме, токътат машинанъы да, айт... Мен сенинъ бабанъы да билем, раметли Багъчасарайда чарыкъчы эди. Яхшы адам эди,– деди.

Мен бостан джапындан машинаны тюшюрдим. Къарт чалашы янында башыны тик тутып, соравлы бакъышнен мени озгъара эди.

Мен онъа шапкеми салладым. О да манъа тик башыны эгди.

Яз танъында машинам «Танъ» колхозына догъру сыджырды.

Елум «Танъ» бостанынынъ устюнден кече. ёлнынъ чамуры саркъкъан. Машинанынъ арт копчеклери эвельки киби таймай.

Иште бостан. Орькенлер ягъмурдан тазергенлер.

Орькен япракълары ве къарпызлар устюнде буллюр тамчылар парлай. Къайдадыр, къушчыкълар чуюльдеше.

Сеттар къарт омузына тюфегини аскъан, бостанны козьден кечире. О, бостанны долашып, ерден недир сайлагъан киби, къамбурыны чыкъарып эгильген къоркъулыкъ янына кельди ве оны аякъкъа турсатты. Къоркъулыкъ къайтармагъа ойнагъан адам киби эллерини ачты ве къатып къалды. Оны шай эгильткен геджеки еллер олса керек.

Къарт машинаны корип, башыны котерди.

Мен онъа якълашып, машинаны токътаттым ве кабинканынъ къапычыгъыны ачып, сеслендим:

– Сеттар акъай, санъа селям кетирдим, – деп къарпызны косьтердим.

Къарт яваш адымларнен якълашты. О, томалакъ, тири, аз чаларгъан, сакъаллы бир къарт. Онынъ козьлери уфакъ ве мыскъылджы, айнеджилер. Чонтыкъ тон кийип, белини къызыл къушакънен байлагъан. Сеитджемиль акъайнен ольчештиргенде Сеттар къарт алчакъча бойлу. Сеитджемиль къартнынъ омузындаки тюфек онъа коре уфакъ. О тюфекнен, санки, бала оюнджакъ тюфеги такъкъан киби. Амма Сеттар къарт керчектен тюфек такъкъан бала киби.

Сеттар къарт меним элимдеки къарпызгъа ве манъа маналыджа бакъып:

– Хош кельдинъ, – деди.

Мен джевапландым:

– Сагъ ол, къартым. Мына санъа селям кетирдим, – деп онъа къарпызны узаттым.

– Я о насыл селям?

– Сеитджемиль акъай ёллады.

Къарт къарпызны алды. Оны авучы ичинде саллап бакъты.

– «Былтыр выставкадаки лакъырдымызны унутмасын», – деп айтты.

Къарт козьлерини къысып, хатырламагьа чалышты. Онынъ бираз джиддийлеше тюшкен бети яваштан язылды. Уфакъ козьчиклери кулюмсиредилер. Омузындаки янъы тюфегини алып, машинанынъ копчегине тиреп къойды. Къарпызны бир элинден экинджисине авуштырып, де – онъа, де – озь бостанындаки къарпызларгъа козь ташлады. Энъ сонъу, элиндеки къарпызны шамарлап, озюнинъ тонкъа, къызыл буруныны джыйырып, мыйыкъ астындан кулюмсиреди.

– Унутмагъан, э?

Узанып тюфегининъ къайышындан тутты ве оны къолайнен омузына атты.

– Къана, бостангъа тюшмейсинъми? Айды, чалашкъа барып бирер сигар якъайыкъ. Менде къаве де бар, пиширирмиз.

Мен онъа кечиккеними, ягъмурдан себеп Сеитджемиль къартта геджелегеними анълаттым.

– Озюнъ билирсинъ...

Машинаны кочюрмеге азырландым.

– Савлыкънен къалынъыз.

– Умер, сен о якъкъа даа бараджакъсынъмы?

О башынен элеватор тарафыны ишарет этти.

– Эбет, бараджагъым.

Мен онынъ не айтаджагъыны бекледим.

Къарт къарпызгъа бакъып тюшюнди. Бир дакъкъа сонъ айнеджи козьчиклеринен манъа бакъып ве кулип:

– Эринме де, бу ерде токъта. Яхшымы?

– Яхшы, Сеттар акъай.

Мен савлыкълашып, машинаны кочюрдим.

О манъа:

– Олан, Умер, къарпыз ашамайсынъмы? – деп сорады.

– Ёкъ, сагъ ол. Мен Сеитджемиль къартта ашагъан эдим.

Мен бираз узакълашкъан сонъ, пенджереден узанып бакътым.

Сеттар къарт эвельки еринде тура ве авучындаки къарпызны саллаштыра эди.

О куню меним раатлыкъ куним эди. Элеваторгъа меним ериме башкъасы кетти. Экинджи куню уйледен сонъ мен богъдай толу машинаны, энди къурып тозлангъан ёлларда тоз къопарып айдаштырдым.

Иште, «Танъ» колхозы. ёл онынъ янындан кече. Кой четиндеки тобан кебенлери тюбюнде бир оба тавукъ, тобан эшип чёпленелер. Машина оларгъа якълашкъанда мен «бастырмайым» деп, сигнал багъырттым. Хораз башыны тикледи ве ян козюнен машинагъа бакъты. Мен онынъ агъызы ачылгъаныны эследим. Учь-дёрт адым къадар къалгъанда беяз тавукълар къанатларыны керип, теляшланып артларына чёкти ве къанат ачып ёлнынъ эки тарафына учуштылар.

Мен, эеджанлы чал хоразнынъ къыркъылдысыны эшитип къалдым.

О, ачувнен, сёгюнир киби багъыра эди.

Бир де бирини бастырмадыммы?

Башымы кабинкадан узатып, кебен янына бардым.

Екъ, бастырмагъаным. Тавукълар кене эски ерлерине къайталар. Амма хораз тап янашадаки ызан ичине къачкъан, ондан башыны котерип, машина пешинден бакъа...

Къаршыма «Танъ»лы эки яш расткельди. Олар велосипед мингенлер. Мен якълашкъанда кок костюмли велосипедини ёл четиндеки сокъачыкъкъа минсетти. Экинджиси де ойле япаджакъ олса да, лякин беджерамайып, машинасындан тюшти ве ёл четине чыкъты. Бу бири, озюнинъ къара быджагъыны чыкъарып, омузына ташлагъан.

Мен оны таныйым. О, Сеттар къартнынъ торуны Джеппар.

Машина онъа якълашкъанда, элини котерип багъырды:

– Умер!

Токътадым.

– Мераба!

– Мераба!

Эль тутуштыкъ. Мен онынъ быджагъына тюйрельген Ворошилов нышанджысы значогыны эследим.

– Къайдан келесинъ я?

– Къартбабамнынъ бостанына бардым. Дюнден берли сени беклей. Елдан кечкен эр машинаны токътатып сорай экен... Якъса!

Джеппар къоюн джебинден «За металл» папиросы чыкъарып, манъа узатты.

– Сагъ ол!

Биз папиросларны якътыкъ.

– Къартбабанъ мени не япаджакъ я? Бостан янындан кечкенде токътатырсынъ деген эди.

Джеппар аягъыны машинанынъ басамагъына къойды ве машина устюне узанып, аркъадашыны бакъты. Онынъ аркъадашы энди тобан кебени янында эди.

– Сеитджемиль къарткъа къарпыз джибереджек. Билесинъми, олар былтыр выставкада корюшкенде озьара куннешюв договоры япкъанлар.

– А-а!

Мен меселени анъладым.

– О заман мен де анда эдим. Выставкада оларнынъ экисини де мукяфатладылар. Къартбабама балабанджа мукяфат тюшти. Онъа тюфек бердилер. О, бизим колхозда энъ яхшы авджы сайыла... Сеитджемиль къарт «келеджекте бостанны сенден арув асрарым»,— деди. Бу, къартбабама токъунгъан гъалиба, экиси узундан-узакъ сёйлештилер. Бу эки къартнынъ лакъырдысы пек меракълы эди. Базан олар бала киби сёйлеше эдилер. Лакъырды бостандан башкъа якъкъа да бурулып кетти. Къартбабам айта: «Сизнинъ «Юкселишнинъ» реиси бизимкине етмей... Бизим къызларымыз да сизинъкинден гузель, алянакълар» – дей. Сеитджемиль къарт озюнкини макътай... Пек зевкълы эди. Эки колхознынъ адамларыны да, ишини де, атларыны да бири-бирине макътады ве сонъы экиси соцдоговор ясадылар. Айды, сени ёлунъдан къалдырмайым. Къарт да беклей. Огъурлар олсын.

Биз савлыкълаштыкъ. О, велосипединен «Танъгъа», мен де машинамнен элеватор бетке кеттим.

А-а, мына меселе къайда экен. Демек, къартлар мени озь куннешювлерине къуда эттилер. Демек, манъа бу ишни сонъуна къадар алып бармакъ керек.

Къартлар, реислерини де, къызларыны да макътанышкъанлар!

Мен аз-чокъ эки колхознынъ къызларыны да билем. Догърусыны айтсам, эки колхознынъ къызлары арасында ич бир фаркъ ёкъ. Олар эписи де гузеллер. Сагъламлар. Алянакълар. Къара къашлы, къара козьлюлер. Тек «Танъда» Мамбет акъайнынъ къызы Эсма бу эки колхознынъ алай къызларындан айырылып чыкъа. О узунджа бойлу. Эсмери. Козьлери пек балабан. Кирпиклери ельпазе киби. Сачлары комюрден де къара. Кульгенде онынъ эки янагъында чукъурчыкълар пейда ола. Бетинъе догърудан дегиль де, бираз къыялап, козь уджундан бакъа. О, шеэрдже кийине. Былтыр учь юзден зияде эмек куню япкъан...

Иште, Сеттар къарт. Меним кельгеними узакътан корип, элини манълайы устюне къойып бакъа...

Мен къыр устюнде машинаны токътаттым. Къарт чалашкъа кирип чыкъты. Онынъ къучагъында меним эки кунь эвельси онъа кетиргенимден бираз буюкче бир къарпыз бар эди. О, адымларыны сыкълаштырып, машина янына кельди.

– Умер, сен буны, Сеитджемиль къарткъа бер де, менден селям айт... Я озюнъ ашамайсынъмы?

Сеттар къарт бостан ичинден чубар бир къарпыз алып, манъа узатты.

– Бу да санъа.

Къарт озюнинъ куленч козьчиклерини тез-тез къыпып, мени озгъарды.

– Огъурлар олсун, селям эт.

Къартларнынъ куннешюви он эки кунь девам этти. Мен бу он эки кунь ичинде бир бостандан экинджисине оларнынъ селямнен ёллагъан къарпызларыны ташыдым. Бу къарпызлар эр дефасында бири-биринден балабан эдилер.

Мен Сеттар акъайнынъ ёллагъан къарпызыны Сеитджемиль къарткъа берсем, о, озюнинъ соравлы козьлеринен къарпызгъа бакъа-бакъа да, тик башыны саллап куле. Сеитджемиль къартнынъ ёллагъаныны Сеттар къарткъа берсем, о, къарпызны элине алып саллаштыра, озюнинъ мыскъылджы, куленч ве айнеджи козьчиклеринен ве тонкъа бурунчыгъыны джыйырып мыйыкъ астындан кулип, бостанына козь ташлай.

Олар экиси де менден о бирининъ къарпызыны насыл къабул эткенини ве не айткъаныны сорайлар, мен де корьгеним ве эшиткеним киби айтам.

Къартларнынъ бу куннешюви эки колхозда да дуюлса керек, мен артыкъ бостанларда бу куннешювнинъ нетиджесинен меракълангъан реислерни, бригадирлерни, колхозджыларны сыкъ-сыкъ коре башладым. Машина бостан янына токътагъаны киби, олар эписи меракъланып келе, къарпызны сейир эте, эллерине алып саллап, чертип бакъа ве сораштыралар.

Куннешювнинъ нетиджеси чыкъмаздан бир кунь эвель мен Сеттар къарткъа Сеитджемиль къартнынъ ёллагъан дёрт дане баш балабанлыкътаки къарпызны бердим. О, къарпызны корьгени киби:

– Кене джибердими? – деп сорады.

Бу дефа онынъ козьлери ойле эвелькиси киби мыскъыллы дегиль эдилер. Олар бираз керильген ве озьлерининъ акъларыны да косьтерген эдилер.

О, къарпызны элине алып, эппи бир вакъыт оны шамарлап тюшюнип турды. Онынъ козьчиклери тез-тез къыпылдылар.

– Умер, сен кечкенде кене токъта...

Экинджи куню саба мен онынъ берген къарпызыны Сеитджемиль къарткъа бердим, о да:

– Кене джибердими? – деп сорады. – Умер, къайткъанда машина бош оладжакъмы?

– Эбет, бош оладжакъ.

– Мени де алып кетерсинъ, я?

– Алып кетерим.

Мен элеватордан къайткъанда Сеитджемиль акъайнынъ бостаны янында токътадым. Анда оларнынъ колхоз реиси Аблаев аркъадаш да бар эди.

Къарт чалаштан къучагъыны толдырып, меним даа омюримде корьмегеним киби балабандаи-балабан чубар бир къарпызны зорнен котерип, машина янына тюшти.

Мен къарпызны корьгеним киби, бу куннешювде Сеитджемиль акъайнынъ енъеджегини анъладым.

Аблаев онъа ярдым этти. Олар экиси къарпызны машинагъа ерлештирди ве зерделенмесин деп, экиси де ящик ичине отурды ве къарпызны баджакълары арасына къойып, къучакъладылар.

Сеитджемиль къарт манъа багъырды:

– Джаным Умер, пек айдама!

Мен яваш айдадым. Къарпызгъа бир зарар кельмесин деп, ёлдаки чукъурчыкълардан пек явашлатып, мукъайт кечтим.

«Танъ» бостаны корюнди.

Кабинканынъ артындаки пенджеречик къакъылды. Оны Сеитджемиль акъай къакъа эди. Манъа «токъта» деп ишмар этти. Мен машинаны токътаттым, пенджереден узанып:

– Не бар я? – деп сорадым.

Сеитджемиль акъай агъызындаки сийрек ве сары тишлерини косьтерип кульди:

– Сен машинаны токътаткъанынъ киби, тюшер де, Аблаевнен берабер къарпызны ашагъы алырсынъыз. Мен мында гизленеджегим. Яхшымы?

– Яхшы, къартым, шай этерим.

Машина бостан устюне кельгенде, энди ёлнынъ эки тарафы халкънен толу эди. Ойле къарар эттим: мында алай «Танъ» джыйлгъандыр, дедим. Атта къызлар да кельген. Иште, аллы, ешилли, сары, мавы антерлер ичинде айрыджа сечилип, башына къызыл явлыкъ байлагъан Эсма янакъларыны чукъурлатып тура.

Мен оларгъа беш-он адым къалгъанда машинаны токътаттым ве бизни беклеген халкъ машина янына чапышмаздан эвель кабинкадан чыкъып, ящикке атладым.

Сеитджемиль къарт ящикнинъ тюбюнде узанып, гизленип ята ве:

– Сакът олунъыз, – дей эди.

Биз Аблаевнен берабер къарпызны зорнен котерип, ящикнинъ ичине къойдыкъ.

«Танълы»лар къарпызны корип шаштылар:

– Не де балабан къарпыз!

– Ерге алынъыз. Мукъайт олунъыз. Чатламасын, зерделенмесин.

Яшлар ве къызлар къарпызны эллери устюне алып, оны балабан бир шар киби авада туттылар.

Сеттар къарт кельди. О, омузындаки тюфегини тюшюрип, оны, велосипеди янында турып, папиросыны сыкъ-сыкъ чеккен Джеппаргъа берди ве къарпызнынъ къаршысына кечти де, сакъалыны тутып:

– О-о! – деп шашты.

Бу заман Сеитджемиль акъай ящик тюбинден турды ве машинадан эгилип, Сеттар акъайнынъ агъызына къадар узанып:

– А-а, айтмагъан эдимми мен санъа!—деди.

Сеттар акъай башыны бурды. Бир адым кери чекильди ве бир талай вакъыт индемейип, къарпызгъа бакъкъаны киби, Сетджемиль къарткъа да шашып бакъкъан сонъ, кулип, онынъ омузыны таптады.

– Енъдинъ, Сеитджемиль, енъдинъ!..

Олар, де къарпызгъа, де бири-бирине бакъып, кулюштилер...

Яшларнен къызлар хорнен Ыргъат Къадырнынъ «Къызыл аскер» маршыны йырлап, къоджаман къарпызны башлары устюнде юксек котерип, чалашкъа догъру кеттилер. Оларнынъ огюнде Сеитджемиль къарт башыны тик тутып, соравлы козьлеринен достунынъ бостаныны козьден кечирип, Сеттар къарт да онъа татлы-татлы кулип, огге адымладылар.

Сагълыкънен къалынъ, севгилли юртумнынъ колхоз яшлары; сагълыкънен къалынъ, «Танъ» къызлары; сагълыкънен къалынъ, меним унутылмаз, севимли колхоз къартларым!..