Шаир, публицист, журналист Билял Мамбет (Билял Бекир огълу Мамбет) Къырымнынъ Сувдагъ районы, Къоз коюнде догъду, 1935 сенеси, февраль 2-де. О Самаркъанд веляети, Къарадарья районы, Каттаминг колхозында (Озьбекстан) ерлешкен орта мектепте, сонъра Самаркъанд Кооператив институтында тасиль алды. Велякин, институтта алгъан «Джемаат емеги боюнджа муэндис-технолог» зенааты саасында пек аз чалышты. О, институтта алгъан бильгиси эсасында «Къырымтатар емеклери» (Къырым миллий емеклери. – Ю.А.) серлевалы гъает къыйметли ильмий китап азырлап чыкъарды.

Билял Мамбет озюнинъ бутюн омюрини эдебияткъа – иджадкъа багъышлады. Себеби, мектепте окъуп юрген девирден итибарен, о, эдебияткъа меиль берип кельди ве айны заманда шиирлери иле башта мааллий матбуатта, кеттикче веляет ве республика матбуатында, бу джумледен къырым тилинде нешир этилип башлагъан «Ленин байрагъы» газетасы саифелеринде корюнип барды. Бойледже, Билял Мамбет, омюрининъ сонъки нефесинедже, Ильхам Периси иле берабер олду.

Билял Мамбет «Ленин байрагъы» газетасында, къыскъа бир муддет девамында къырым миллий оюн ве йыр «Хайтарма» ансамбилинде (Ташкент), «Къырым» («Достлукъ») газетасында (Акъмесджид) фаалиет косьтерди. Бол ве ачыкъ гонъюлли бу заты алийлери, ресмий девлет идарелеринде чалышмакъ иле бир сырада гедже олсун, куньдюз олсун, ёлда-изде олсун кенди иджадий силясыны – къалемини усанмадан эп тепретип кельди. Шаирнинъ джумерт, дюльбер ве айны заманда икметли къалеми астындан икметли, дюльбер, джумерт шиирлер, балладалар, эфсанелер, масаллар, публицистика макъалелер… догъду. О кенди иджадынынъ буюк бир къысымыны балаларгъа багъышлады.

Билял Мамбет яраткъан назм эсерлер, шаирнинъ «Япракъ устюнде тамчылар», «Анамнынъ тюркюси», «Ягъмур», «Тылсымлы сандыкъ», «Меним истегим», «Дагъ лялеси», «Тёпемизде кунеш», «Али ве аюв», «Папий голю», «Къоз эфсанеси»… киби серлева астындаки назмиет джыйынтыкъларындан ер алды. Шаирнинъ иджадыны анъламакъ ичюн, Ветангъа ве онынъ табиатына нисбетен, шу табиат багъырында булунгъан бутюн небадатларгъа нисбетен, бу джумледен адамзаткъа нисбетен… бир сёзле сёйлегенде чевре-четтеки бутюн барлыкъкъа нисбетен севги толу къальб эм де мераметли козь иле янашмалы – иманынъ къавий олмалы. Акс алда, шаирни, онынъ къальбинден туташып чыкъкъан назм сатырларыны, андаки терен гизли фельсефени анъламакъ кучь олур.

Билял Мамбетнинъ шиирлерине тюрлю композиторлар тарафындан дюльбер йырлар яратылды ве олар Къырым бульбули Сабрие Эреджепованынъ эм де дигер белли санъаткярларнынъ, бу джумледен Озьбекстан санъатынынъ бульбули Мухаббат Шамаеванынъ репертуарларындан ер алдылар. Затен шаирнинъ озю де, ялыбойлуларгъа хас татлы сесле, пек чокъ къырым халкъ классика тюркюлерини биле ве йырлай эди. О, Къураны Керимден сурелерни, я да Юнус Эмре назмиетинден Иляилерни гъайде иле иджра эткенде, динълейиджи кендини насылдыр муджизе алгъышында ис эте эди.

1988 сенеси, Москвадаки Бутюниттифакъ Грампластинка фирмасы тарафындан, Билял Мамбет иджрасында къадимий къырым халкъ классика тюркюлери язылып алынды. Сонъундан олардан базылары «Из музыкального наследия крымских татар» («Къырымларнынъ музыка мирасындан») серлева астында чокъбинъли тираж иле чыкъкъан грампластинкадан ер алды. Мезкюр тарихий грампластинкагъа Билял Мамбет иджрасындаки «Керем ве Аслыхан», «Ашыкъ Гъариб», «Кёрогълу» дестанларындан нумюнелер, эм де шаир тарафындан гъайде иле иджра этильген «Къураны Керим»ден Сурелер кирсетильди.

Сёз келими, мен бу ерде, кечмиштен бир левханы хатырламакъ истедим. Эр кеске белли олгъаны киби, Ташкент шеэринде саф къырым тилинде «Ленин байрагъа» газетасы чыкъа эди. Байрам-сейранларда, бизлер – бутюн муарририет хадимлери, эм де четтен кельген мусафирлер баш муаррир Абселям Ислямов отургъан балабан залгъа – кабинетте топлана эдик. Адети узьре, дюльбер къырым софрасы донатыла… Тедбирнинъ энъ къызгъын бир вакъытында исе, бутюн топлангъанларнынъ риджасы иле Билял агъа, ялынъыз ялыбойлуларгъа хас озюнинъ гъает гузель-татлы сесиле, «Кузьде япракъ тёкюлир» йырыны иджра этип башлай эди. Бойле аньлерде, инсанны эеджан дерьясына далдыргъан мезкюр тюркюнинъ сёзлерини яраткъан баш муаррир муавини Юсуф Болат папиросыны думанлата, Абселям Ислямов чубугъыны туташтыра… Абселям агъа ве Юсуф агъа киби къырым интеллектлери, мезкюр нагъмени буюк меаретликле иджра эткен Билял Мамбетни ве онъа зиль туткъан муарририет хадимлерини буюк джошкъунлыкъле динълей эдилер… Бу ерде шуны да сёйлеп кечмели ки, «Кузьде япракъ тёкюлир» йырынынъ музыкасыны композитор Ильяс Бахшыш тарафындан язылгъан олуп, о белли къырым миллий санъаткяры Эдие Топчунынъ репертуарындан ер алгъан эди.

Дейджегим, Билял Мамбет дюльберликни севген назик дуйгъулы бир иманлы шахс эди. Эбет, кениш диапазонлы бу аджайип шаир – буюк къальбли инсан акъкъында, онынъ акъикъатта тылсымлы сандыкъны анъдыргъан иджады илериде тедкъикъатчылар тарафындан мытлакъкъа огренилир, талиль этилир.

Билял Мамбет 2009 сенеси, апрель 27-де Акъмесджид шеэринде (Къырым) вефат этти. Алланынъ Рахметинде олсун.