Эдип, этнограф, археолог, тарихчи, фольклорджы, хаттат, эдебиятшнас, терджиман Осман Нури Акъчокъракълы Къырымнынъ къадимий Багъчасарай шеэринде догъды (1879 сенеси, январь 3-те). О иптидаий мектепте, Багъчасарайдаки «Къайтаз агъа мектеби»нде, Акъмесджид гимназиясында окъуды. Сонъра Истанбул (Тюркие), Петербург (Русие), Бейрут (Ливан), Каир (Мысыр) университетлеринде тасиль алды. Затен, Осман Нури Акъчокъракълы Одесса, Киев, Москва, Къазан, Уфа, Оренбург, Ташкент, Самаркъанд, Ашхабад, Бухара, Баку шеэрлеринде дефаларджа булунды. Юнанстанны, Италияны, Сирияны, Булгъарстанны, Алманияны барып корьди. О рус, арап, фарс, алман, франсыз тиллерини мукеммель огренди. Петербург университети Шаркъшнаслыкъ факультетинде муаллим чалышты. Багъчасарай санайы-нефис техникумында, Къырым педагогика институтында, Къырым университетинде дерслер берди. Ильмий экспедициялар тешкиль этип, оларгъа ёлбашчылыкъ япты. Мезкюр экспедициялар эснасында, асырлар къатламларында гизленип яткъан Къырым ве онынъ эвлятлары къырымлар иле багълы, даа догърусы къырым миллетине аит пек чокъ тарихий-медений менбалар тапылды.

Осман Нури Акъчокъракълы Къырым маариф халкъ Комиссарлыгъы ильмий Советинде, «Окъув ишлери» меджмуасы редколлегиясында, Киев шеэринде нешир этильген «Шаркъ дюньясы» меджмуасы редколлегиясында аза эм де Украина Фенлери Академиясынынъ академиги олды.

Осман Нури Акъчокъракълы гъает махсулдарлы чалышкъан Къырым муневвери эди. О юзлерле ильмий публикацияларнынъ муэллифидир. Меселя, алимнинъ икметли къалеми астындан чыкъкъан «Къырымда этнография ве археология» (1926 с.) намында публикацияда, ерли халкънынъ, яъни къырымларнынъ къайдан ве не ерден келип чыкъкъаныны илмий нокътаий назардан талиль эте. Айны бойле публикациялар Къырым матбуатында арды-сыра, бир къач сенелер зарфында, мунтазам суретте басылып барды.

«Къырымда халкъ эдебиятыны яшатыджылар» серлевалы ильмий публикациясында кедайларнынъ, манеджилернинъ, чынъджыларнынъ… яратыджылыгъындан насыл файдаланмакъ, оларны насыл топламакъ кереклиги хусуста сёйлеерек, гъает зенгин къырым фольклоры узеринде айрыджа токътала, халкъ агъыз яратыджылыгъындан нумюнелерни мисаль кетире. «Къырымтатар медениети эсерлерини тедкъикъ» (1925 с.) ильмий макъалесинде исе, Осман Нури Акъчокъракълы 1840 сенеси Орлы Сеит-Халиль исимли бир шаир-тедкъикъатчы, бутюн Къырымны доланып чыкъкъан сонъра, «Дестани Къырым» серлевалы къыйметли ве муим тарихий эсер язгъаныны къайд эте.

«Эски Херсонес шеэриндеки къадимий абиделер», «Он алтынджы асырда Волга-Дон каналы ачылмасы меселеси», «Чуфут къаледе янъы тапылгъан эсерлер», «Керчтеки къадимий абиделер», «Эски Къырым язылары» ве дигер бир талай ильмий публикациялар Осман Нури Акъчокъракълынынъ къалемине менсюптир.

Алим, Къырымнынъ къадимий Сувдагъ районы Хапысхор кою сакини - зиялысы Аджы Али Эфендининъ эвинден, он единджи юзйыллыкъта яшап иджат эткен Къырым шаири Джанмухаммед тарафындан яратылгъан, 1892 (бир бинъ секиз юз докъсан эки) сатырлы «Тугъайбей» намында тарихий поэманынъ эльязмасыны тапа. О, 1930 сенеси Украина Илемлери Академиясынынъ «Схидний свит» («Шаркъ дюньясы») меджмуасында мезкюр дестан акъкъында илмий макъале иле бир сырада дестаннынъ украина тилиндеки терджимесини дердж эте.

Осман Нури Акъчокъракълы тарафындан япылгъан буюк ильмий ишлерден даа бириси шундан ибарет ки, о бутюн Къырымстан ичерисинден къадимий къырым сюлялелерининъ дёрт юзден зияде тамгъаларыны араштырып тапты. Фольклорджы сыфатында исе, Осман Нури Акъчокъракълы къырым халкъ агъыз яратыджылыгъыны, бу джумледен «Чорабатыр», «Эдиге», «Къапланды батыр» киби эсерлерни огренди, талиль этти, ильмий публикациялар иле чыкъышта булунды. Композитор Асан Рефат иле берабер «Чорабатыр» операсынынъ либреттосыны язды (1923 с.). Мезкюр опера о вакъытлары Къырым Девлет Драма театросында ойналды.

Осман Нури Акъчокъракълынынъ иджадий диапазоны гъает кениш олуп, онынъ къалеми астындан «Ненкеджан ханым Тюрбеси» повести, «Багъчасарай козьяш чешмеси» пьесасы ве дигер бедий эсерлер чыкъты. Онынъ Къырым тилине терджимесинде Николай Гогольнинъ «Эвленюв», Александр Пушкиннинъ «Евгений Онегин» поэмасы ве дигер эсерлери, Иван Крыловнынъ эм де гъайры эджнебий муэллифлернинъ эсерлери дюнья юзюни корьди.

Бу заты алийлери тарафындан къалдырылып кетильген зенгин медениет мирас, бугунь де-бугунь догъмуш миллетине, илим-фен дюньясына эп хызмет этип кельмекте.

Озь халкъынынъ шанлы ве айны заманда садыкъ огълу Осман Нури Акъчокъракълы, 1938 сенеси апрель 17-де болшевиклернинъ – коммунистлернинъ эджель дегирменинде эляк олды.

СЛОВАРЬ: