Edip, etnograf, arheolog, tarihçi, folklorcı, hattat, edebiyatşnas, terciman Osman Nuri Aqçoqraqlı Qırımnıñ qadimiy Bağçasaray şeerinde doğdı (1879 senesi, yanvar 3-te). O iptidaiy mektepte, Bağçasaraydaki "Qaytaz ağa mektebi"nde, Aqmescid gimnaziyasında oqudı. Soñra İstanbul (Türkiye), Peterburg (Rusiye), Beyrut (Livan), Kair (Mısır) universitetlerinde tasil aldı. Zaten, Osman Nuri Aqçoqraqlı Odessa, Kiyev, Moskva, Qazan, Ufa, Örenburg, Taşkent, Samarqand, Aşhabad, Buhara, Baku şeerlerinde defalarca bulundı. Yunanstannı, İtaliyanı, Siriyanı, Bulğarstannı, Almaniyanı barıp kördi. O rus, arap, fars, alman, fransız tillerini mükemmel ögrendi. Peterburg universiteti Şarqşnaslıq fakultetinde muallim çalıştı. Bağçasaray sanayı-nefis tehnikumında, Qırım pedagogika institutında, Qırım universitetinde dersler berdi. İlmiy ekspeditsiyalar teşkil etip, olarğa yolbaşçılıq yaptı. Mezkür ekspeditsiyalar esnasında, asırlar qatlamlarında gizlenip yatqan Qırım ve onıñ evlâtları qırımlar ile bağlı, daa doğrusı qırım milletine ait pek çoq tarihiy-medeniy menbalar tapıldı.

Osman Nuri Aqçoqraqlı Qırım maarif halq Komissarlığı ilmiy Sovetinde, "Oquv işleri" mecmuası redkollegiyasında, Kiyev şeerinde neşir etilgen "Şarq dünyası" mecmuası redkollegiyasında aza em de Ukraina Fenleri Akademiyasınıñ akademigi oldı.

Osman Nuri Aqçoqraqlı ğayet mahsuldarlı çalışqan Qırım münevveri edi. O yüzlerle ilmiy publikatsiyalarnıñ müellifidir. Meselâ, alimniñ ikmetli qalemi astından çıqqan "Qırımda etnografiya ve arheologiya" (1926 s.) namında publikatsiyada, yerli halqnıñ, yani qırımlarnıñ qaydan ve ne yerden kelip çıqqanını ilmiy noqtaiy nazardan talil ete. Aynı böyle publikatsiyalar Qırım matbuatında ardı-sıra, bir qaç seneler zarfında, muntazam sürette basılıp bardı.

"Qırımda halq edebiyatını yaşatıcılar" serlevalı ilmiy publikatsiyasında kedaylarnıñ, manecilerniñ, çıñcılarnıñ… yaratıcılığından nasıl faydalanmaq, olarnı nasıl toplamaq kerekligi hususta söyleyerek, ğayet zengin qırım folklorı üzerinde ayrıca toqtala, halq ağız yaratıcılığından nümünelerni misal ketire. "Qırımtatar medeniyeti eserlerini tedqiq" (1925 s.) ilmiy maqalesinde ise, Osman Nuri Aqçoqraqlı 1840 senesi Orlı Seit-Halil isimli bir şair-tedqiqatçı, bütün Qırımnı dolanıp çıqqan soñra, "Destani Qırım" serlevalı qıymetli ve müim tarihiy eser yazğanını qayd ete.

"Eski Hersones şeerindeki qadimiy abideler", "On altıncı asırda Volga-Don kanalı açılması meselesi", "Çufut qalede yañı tapılğan eserler", "Kerçteki qadimiy abideler", "Eski Qırım yazıları" ve diger bir talay ilmiy publikatsiyalar Osman Nuri Aqçoqraqlınıñ qalemine mensüptir.

Alim, Qırımnıñ qadimiy Suvdağ rayonı Hapıshor köyü sakini - ziyalısı Acı Ali Efendiniñ evinden, on yedinci yüzyıllıqta yaşap icat etken Qırım şairi Canmuhammed tarafından yaratılğan, 1892 (bir biñ sekiz yüz doqsan eki) satırlı "Tuğaybey" namında tarihiy poemanıñ elyazmasını tapa. O, 1930 senesi Ukraina İlemleri Akademiyasınıñ "Shidniy svit" ("Şarq dünyası") mecmuasında mezkür destan aqqında ilmiy maqale ile bir sırada destannıñ ukraina tilindeki tercimesini derc ete.

Osman Nuri Aqçoqraqlı tarafından yapılğan büyük ilmiy işlerden daa birisi şundan ibaret ki, o bütün Qırımstan içerisinden qadimiy qırım sülâleleriniñ dört yüzden ziyade tamğalarını araştırıp taptı. Folklorcı sıfatında ise, Osman Nuri Aqçoqraqlı qırım halq ağız yaratıcılığını, bu cümleden "Çorabatır", "Edige", "Qaplandı batır" kibi eserlerni ögrendi, talil etti, ilmiy publikatsiyalar ile çıqışta bulundı. Kompozitor Asan Refat ile beraber "Çorabatır" operasınıñ librettosını yazdı (1923 s.). Mezkür opera o vaqıtları Qırım Devlet Drama teatrosında oynaldı.

Osman Nuri Aqçoqraqlınıñ icadiy diapazonı ğayet keniş olup, onıñ qalemi astından "Nenkecan hanım Türbesi" povesti, "Bağçasaray közyaş çeşmesi" pyesası ve diger bediy eserler çıqtı. Onıñ Qırım tiline tercimesinde Nikolay Gogolniñ "Evlenüv", Aleksandr Puşkinniñ "Yevgeniy Önegin" poeması ve diger eserleri, İvan Krılovnıñ em de ğayrı ecnebiy müelliflerniñ eserleri dünya yüzüni kördi.

Bu zatı aliyleri tarafından qaldırılıp ketilgen zengin medeniyet miras, bugün de-bugün doğmuş milletine, ilim-fen dünyasına ep hızmet etip kelmekte.

Öz halqınıñ şanlı ve aynı zamanda sadıq oğlu Osman Nuri Aqçoqraqlı, 1938 senesi aprel 17-de bölşeviklerniñ – kommunistlerniñ ecel degirmeninde elâk oldı.

LUĞAT: