Vetanimnin hoş aenki...



⇦ qaytmaq

Rustem Aliniñ

nazmiyetinden nümüneler

MİLLETİM QIRIM

Güzelsiñ, güzel, dağlarıñ yüce,

Yürekte barsıñ – tiz çöker ecel.

Sendedir, bilem, ömrümniñ sırı,

Yalıñız sensiñ yüregim yırı.



Dünyada barsıñ, ey, anam – Qırım!

Sen menim bitmez, tükenmez yırım.

Vetanım – Qırım, milletim – Qırım,

Ölüm de Qırım, tirim de Qırım.



Talamaq içün yaptılar ırım

Ezdiler meni, ölsin dep, yırım.

Taqtılar lağap – oldım men tatar,

İstegen meni sağ-solğa satar.



Dünyada barsıñ, ey, anam – Qırım!

Sen menim bitmez, tükenmez yırım.

Vetanım – Qırım, milletim – Qırım,

Ölüm de Qırım, tirim de Qırım.



İcretten qaytam ep tamçı, tamçı,

Zabitler ura ep qamçı, qamçı.

Tişlerim sıqıp, yol aldım Orğa,

Çal atım menim yelayaq yorğa.



Dünyada barsıñ, ey, anam – Qırım!

Sen menim bitmez, tükenmez yırım.

Vetanım – Qırım, milletim – Qırım,

Canım de Qırım, qanım de Qırım.






SEVGİM…

Sevgim, Seniñ yüzüñni

Yarım asır aradım.

Körmek içün özüñni

Dünyalarnı taradım.

Aştım dağnı-semanı,

Vetanıma keldim men,

Mında kördim Sımañnı,

Sevindirdiñ meni Sen.

Güzellerden güzelsiñ,

Em kerçek, em kölgesiñ.

Asretlikten tüzelsin

Göñlüm, maña kelgeysiñ.

Ömrüm keçer tüş kibi,

Sevgim, keçmez, qalırsıñ:

Kötermese Yer Seni,

Meni Kökke alırsıñ.






SEN DÜNYAMNIÑ DARISI

Yüregimnen yüregiñni öpem,

Alevli Sevgim!

Hayalımnıñ tatlı meyvası.

Közlerimnen közleriñni öpem,

Alevli Sevgim!

Göñülimniñ küneş menbası.

Sözlerimnen sözleriñni öpem,

Alevli Sevgim!

Ömürimniñ temel-manası.

Leblerimnen lebleriñni öpsem,

Alevli Sevgim!

Savuşırdı yürek ağrısı.

Yazıqsınmam iç de, soñra ölsem,

Alevli Sevgim!

Sen dünyamnıñ melem-darısı.






QIRIM

Qara deñiz

qucağında

Altın Beşik –

Güzel Qırım.

Aynenisi-ocağında

Doğdu halqım,

bitmez yırım.



Qırım, demek, -

Vetan, demek,

Qırım, demek, -

millet, demek.

Qırım, demek, -

emek, demek,

Qırım, demek, -

yeñmek, demek.



Dünya bar ki,

duracaqtır

Küler yüzlü

Aziz Vetan.

Yañı ömür

quracaqtır

Qırım halqı

mında er an.



Qırım, demek, -

Vetan, demek,

Qırım, demek, -

millet, demek.

Qırım, demek, -

emek, demek,

Qırım, demek, -

yeñmek, demek.






NE İÇÜN RASTKELDİÑ SEN KÜZDE…

Tüşümde körgen soñ men seni

Bir ömür aradım, aradım.

Unutıp vaqıtnı, seneni,

Men seni quşlardan soradım.

Arzuma olamay qavuşıp,

Taqdirniñ şerbetin içkende,

Köksümde araret savuşıp,

Yüregim yarası keçkende…



Ne içün rastkeldiñ sen küzde?!

Qaytarmaq mümkünmi baarni?

Dalğalar ökündi deñizde,

Bülbuller terk etip saarni.



Aqrandaş selbiler ne derler,

Men küzde yañıdan yeşersem?

Külmezmi qayalar, dereler,

Bu çağda sevgige baş egsem?

Köksümde gençlikniñ ateşi

Horlanıp, kül olıp söngende,

Avğanda sırımnıñ küneşi,

Künbatı tarafqa döngende.



Ne içün rastkeldiñ sen küzde?!

Qaytarmaq mümkünmi baarni?

Dalğalar ökündi deñizde,

Bülbuller terk etip saarni.






QAVUŞ HALQIM

Qırım dey ki,

halqım, qavuş!

Yaralarım istey

savuş!

Qırım ağlay

evlâd içün,

Qırım bekley

evlâd küçün.



Qavuş, qavuş,

kene qavuş

Qırımıñnen,

halqım, qavuş!

Yaralarım körsin

savuş,

Qavuş, halqım,

yurtnen qavuş!



Baht arama yaban

ilde,

Baht – Qırımıñ,

olsun dilde.

Qırım – qavuş,

Qırım – savuş,

İmanğa kel,

çabik qavuş!






DALAB

Dalabnı talap et kendiñden,

Tenbelni quv vucud teniñden.

Bu dünya dalabkâr dünyası.

Tenbelniñ mında yoq yuvası.



Dalab et! Dalab et! Dalab et!

Quvğundan Yurtuña kelip yet

Allahnıñ yardımın körersiñ.

Qırımda temeliñ örersiñ.



Qırımda, Qırımda tamırıñ!

Qırımda basıldı hamırıñ!

İcretten, sürgünden qayt da kel!

Yoluñnı kesalmaz qara yel!






AYGULÜM

Aygul, Aygul, Aygulüm!

Alıp Seni sarayım.

Aydan ense, Bülbulüm,

Altın saçıñ tarayım.



Tolu Aynıñ yüzünden

Baqa mavı közleriñ.

Aylânayım özüñden,

Ne de tatlı sözleriñ!



Aydan aldım tüsüñni,

Saçlarıñnı – alevden,

Yedi qızdan – süsüñni,

Güzelligiñ – alemden!



Aygul, Aygul, Aygulüm!

Alıp Seni sarayım.

Aydan ense, Bülbulüm,

Altın saçıñ tarayım.





ANA TİLİNİ ÖGRET, ANA! – ŞİARI ALTINDA

SABALAY

Dağlar artında küneş

Çabik ötkerdi keñeş.

Ürkti qaranlıq – qarğa,

Uçtı yaylâdan yarğa.

Küneş nurların saçtı,

Saba quçağın açtı.



Saba, saba, sabalay

Qoñuz boğça obalay,

Bülbül öte dalında

Sevip sarhoş alında,

Eçki, qoylar, alaşa,

Ulaq, qozu talaşa



Saba, saba, sabalay

Yılqı çıqnı sopalay,

At izinden tay basa,

Başın otqa da asa.

Sığır mañray tanağa:

Tez ol, çap kel anağa.



Saba, saba, sabalay

Tura canı bar alay.

Qısmet aray qırmısqa,

Coşa tapsa bir mısqa.

Yılın baqıp küneşke

Selâm bere dost-eşke.



Saba, saba, sabalay

Qaşqır dağda balalay.

Arslan seve yavrusın,

Bölüp tatlı yuqusın.

Mektep bekley talebe,

Ögretecek a ve be.






DÖRTLÜKLER

İnsan ulu olmağance

Halqı ulu olamaz.

Mañlay terge toymağance

Topraq Vetan olamaz.



* * *

Qırım ili – menim İlim,

Qırım tili – menim Tilim.

Mında doğdum, mında barım,

Mında menim namus-arım!



* * *

Başqa yerde arama yurt,

Tatlı, ağuv – özüñkiñni yut.

Qur Cennetiñ Toprağıñda

Halqıñnen ol öz Bağıñda.



* * *

Maqtay zatın zatsız köpek,

Loqatağa aves o pek,

Keçmişleri sattı vetan,

Körmez oldu ne kün, ne tañ.



* * *

Ana tilden yüz çevirgen,

Kötek aşar ep devirden,

Ne til bilir o, ne de hat,

Canlı cesed şu mahlühat!



* * *

Qırım – Ana Vetanıñ,

Qırım – adıñ ve tañıñ.

"Tatar" qoşma adıña –

Zeer qatma dadıña!



* * *

Allahqa iman – dünyanı sevmek,

Allahqa iman – dünyanı bilmek.

Allahqa iman – barlıqqa irmek.

İmansız olsañ qısmetiñ – sönmek.



* * *

Qırım – Tamırım – Bayrağım!

Qırım – Milletim – Küneşim!

Qırım – Qılıçım – Qayrağım!

Qırım – Vetanım – Küreşim!



* * *

Güzellik – quvetler quveti,

İnsanlıq ikmeti, suv-eti,

Ömürniñ negizi, lezzeti,

Barlıqnıñ yeñilmez izzeti.






QIRIM ANAM

Men dünyağa degilim direk,

Allah bergen bu cannı alır.

Ömür soñu yaqınmı, erek?

Maña tek bir körgenim qalır.



Yaşa deye, Qırımım – Yürek,

Mevlâm Özü bergenin alır.

Qısmet bar ki, yaşamaq kerek,

Maña tek bir çekkenim qalır.



Oñayım, dep, al biñ bir av, uç!

Onı kene Yaradan alır.

Qırım – Anam! Saña bir avuç

Menden Qırım Toprağım qalır!






ALEVŞEM

Badem közlü, sarı qız,

Küneşim em Melevşem.

Yüregimde bar yıldız –

Bar sen, menim Alevşem!

Mavı kökten – mavı köz,

Sarı saçıñ – alevden –

Dalğalana, yoqtur söz,

Sen güzelsiñ alemden!

Bademközlüm, Birdanem,

Suvdağımsıñ,Tañımsıñ,

Qırımımsıñ, Merdanem,

Milletimsiñ, Añımsıñ!

Sennen yeñdim sürgünni,

Yeñdim açlıq-ölümni,

Sennen taptım bugünni,

Sennen yapam dügünni!






QUŞQAYA

Quşqaya kerdi qanat

Menim doğmuş Yalımda

O da men kibi inat,

Mağrur, menim alımda.



Beyaz bulut üstünde

Yüksele, avelene.

Matem tuta, küskünde.

Küneşte alevlene!






QARA ON SEKİZ

At oynattı cealet,

Yurtnı bastı cinayet:

Qara quzğun aldı can!

Qızıl quzğun içti qan!



Mayıs matem ayıdır,

Qırq dört – quvğun, sayıdır.

Sürgün olduq, sürüldik,

Matemlerge bürüldik.



Mayıs – qara on sekiz!

Nece ölüm kördik biz!

Nece dertlerni çektik!

Böylemi urluq ektik?



Qaytıp keldik Vetanğa,

Qavuşayıq, dep, Tañğa.

Qırım tuta ep matem,

Küneş körmeymiz ahtem!






PERÇEM

Perçem – qadim yanardağ:

Allah ateş qusturdı,

Olsun Deye bağça-bağ,

Yanardağnı sustırdı.



Berdi fursat alemge

Yaşasın qulum deye.

Berdi ilham qalemge

Olmasın zulum deye.



Bunı biz tez unuttıq,

Başımızğa almadıq,

Çoqraqlarnı quruttıq

Ve Qırımda qalmadıq.



Endi matem tutamız

Dağ ve deñiz beraber.

Ağularnı yutamız

Dost, duşman ve berader.






İCAD

İcad – dalab, Allah bergen istidatqa yol açar.

İcad – küneş, şair onen insanlarğa nur saçar.

İcad – quvet, ilhamğa o, taqar yüce qanatlar.

İcad – emek, egerlengen talmaqbilmez hoş atlar.

İcad – ömür, icadqa "şey" demek olmaz, ey, insan!

İcad – insan, söyleseñ, lâyıq olsun oña lisan!



* * *

İnsan – Allah icadı:

İman etken ecdadıñ.

İnsan, bunu unutma,

Çoqrağıñnı qurutma!






QIRIMİYLER

Qırımiyler, qırımiyler,

Qırımperver qırımiyler!

Dünyalarda barsızlarmı?

Qırımğa siz yarsızlarmı?

Qırımiyler yabanlarda

Ğurbet aşın iñley yiyler,

Kendileri tabanlarda

Asretlikke toyduq, diyler.

Qırımiyler, qırımiyler,

Daa neler bekleysiñiz?

Qırım sizge muhtac, diyler,

Kimge ümüt ekleysiñiz?

Allah, deyen yolğa çıqqan

Qırımiyler Yırımdalar.

Sürgünlikniñ sedin yıqqan

Qırımlarım Qırımdalar!






SEVGİM…

Sevgim, Seniñ yüzüñni

Yarım asır aradım.

Körmek içün özüñni

Dünyalarnı taradım.

Aştım dağnı-semanı,

Vetanıma keldim men,

Mında kördim Sımañnı,

Sevindirdiñ meni Sen.

Güzellerden güzelsiñ,

Em kerçek, em kölgesiñ.

Asretlikten tüzelsin

Göñlüm, maña kelgeysiñ.

Ömrüm keçer tüş kibi,

Sevgim, keçmez, qalırsıñ:

Kötermese Yer Seni,

Meni Kökke alırsıñ.






SEN DÜNYAMNIÑ DARISI

Yüregimnen yüregiñni öpem,

Alevli Sevgim!

Hayalımnıñ tatlı meyvası.

Közlerimnen közleriñni öpem,

Alevli Sevgim!

Göñülimniñ küneş menbası.

Sözlerimnen sözleriñni öpem,

Alevli Sevgim!

Ömürimniñ temel-manası.

Leblerimnen lebleriñni öpsem,

Alevli Sevgim!

Savuşırdı yürek ağrısı.

Yazıqsınmam iç de, soñra ölsem,

Alevli Sevgim!

Sen dünyamnıñ melem-darısı.




QIRIM

Qara deñiz

qucağında

Altın Beşik –

Güzel Qırım.

Aynenisi-ocağında

Doğdu halqım,

bitmez yırım.



Qırım, demek,

Vetan, demek,

Qırım, demek, -

millet, demek.

Qırım, demek, -

emek, demek,

Qırım, demek, -

yeñmek, demek.



Dünya bar ki,

duracaqtır

Küler yüzlü

Aziz Vetan.

Yañı ömür

quracaqtır

Qırım halqı

mında er an.



Qırım, demek,

Vetan, demek,

Qırım, demek, -

millet, demek.

Qırım, demek, -

emek, demek,

Qırım, demek, -

yeñmek, demek.




HEY, TÜRKLERİM, BİRLEŞELİM!

Kündoğuştan qavuşqance

Kündüz-gece avuşqance,

Her nefeste, her nefeste,

Yer kürresin burğusını,

Türk yüregin urğusını

Eşitelim, eşitelim.



Sırttan alıp, qıblağace,

Dünya boylap, dağ-dağğace,

Hey, türklerim, birleşelim!

Hey, türklerim, birleşelim!

Türke hava kerek yerge

Yetişelim, yetişelim!




LUĞAT:

avelenmek – parit; reyat

avmaq – dat kren, nakrenitsâ

Aygulüm (Aygul) – imâ sobstvennoye (Lunnaya roza, v bukvalnom smısle etogo slova)

aqrandaş – rovesnik

alayı (dial.), episi – vse

alaşa (at) – loşad, kön

Alevşem – poetiçeskoye sravneniye (Tı moye plamâ, v bukvalnom smısle etogo slova)

– soznaniye

araret – teplo; temperatura; jar

arzu – gröza; jelaniye; meçta

arslan – lev

afat – katastrofa; bedstviye; nesçastye; göre; beda

aht – öbet, klâtva; öbeşçaniye

badem – mindal

balalamaq – plodit

berader – priyatel, drug, tovarişç

beftan – poklöp; kleveta

bol – v izobilii; öbilno; öbilnıy

vucud – organizm; telo; plot

gençlik – molodost

ğurbet – çujbina

dalab (dalap) – stremleniye, staraniye

dalğalanmaq – volnovatsâ (o more)

devir – epoha; period

deñiz feneri – mayak

dere – üşçelye, tesnina; lojbina, balka, gornaya dolina

dil – serdtse; duşa; yazık

dügün – svadba

canavar – svirepıy, lütıy; zver; zverinıy

cealet – nevejestvo

cesed – trup

cinayet – prestupleniye

cümert – şçedrıy

yelayaq – bıstronogiy (o loşadâh)

yel (ruzgâr) - veter

yorğa – inohod (o loşadâh)

zabit – ofitser

zat – liçnost; osoba; persona

icret – emigratsiya; pereseleniye

izzet – poçöt; çest; uvajeniye

ikmetli – mudrıy

ilâiy (ilâhiy) – böjestvennıy; prevoshodnıy

il – kray; strana

inat – upörtıy; uprâmıy

isim – imâ; imâ suşçestvitelnoye

isnad (isnat) – nagovor, kleveta

yılqı – tabun; loşad

yiyler (yeyler, aşaylar) – yedât, kuşayut

kelime – slovo

kenar – kray (çego-libo); okraina

keñeş – sovet; soveşçaniye

kermek – rastâgivat

künbatı (batı) – zapad

küskün – serditıy; öbijennıy; udruçönnıy

qavuşmaq – vossoyedinitsâ; primıkat

qamçı – plet, knut

qartal – oröl

qoba – peşçera; berloga

qozu – yagnönok, baraşka

qoñuz – juk

quvğundan – iz izgnaniya

qudretli – moguşçestvennıy, moşçnıy, silnıy

quzğun – voron

qul – nevolnik; rab

Quşqaya – Skala ptitsa, nazvaniye skalı v Sudake (Krım)

Qırımperver – patriot Krıma

lağap – prozvişçe

lisan – yazık; reç

loqata – za çujoy sçöt

manzara – peyzaj, vid

mañramaq (mañğıramaq) – bleyat

matem – traur, traurnıy

mahlüqat – tvari; jivoye suşçestva

melevşe – fialka

merdane – doblestnıy, otvajnıy; hrabrıy; vidnıy

merhamet – dobrota; sostradaniye; miloserdiye, blagodeyaniye

meşal – fakel

muabbetlik – sovet da lübov; drujeskiye otnoşeniya, drujba

münderice – soderjaniye; öglavleniye

muhtac – nujdayuşçiysâ

mısqal – pılinka (zametnaya v luçah solntsa)

nazm – poeziya

negiz –osnova; kören

ökünmek – rasstraivatsâ

Orğa (Orqapı) – Perekop (raspolojen na severnoy toçke Krıma)

örmek – plesti; zapletat; vâzat

öte – poyot (o ptitsah)

pişkin – zakalönnıy; zrelıy; opıtnıy

povestlerde roman – roman v povestâh

Perçem – nazvaniye skalı v Sudake (Krım), (perevoditsâ kak çub, çölka)

sabalay (sabaleyin, saba erte) – poutru; spozaranku

savuş(maq) – priyti v sebâ (ot lübvi); othodit; uspokaivatsâ

sed – pregrada; prepâtstviye

selbi – topol

sene – god

ses (davuş, tavuş) – golos; zvuk

seçmek – zameçat; primeçat; üvidet

sopa (lamaq) – dubina; bit dubinoy

sır – sekret; tayna

susmaq – umolkat; zamolçat; molçat

sıfat – kaçestvo; öblik; fizionomiya; imâ prilagatelnoye

süsü – ubranstvo, ukraşeniye; narâd

tabanlar – podoşva, podmötka; pâtka; stopa

tay – jerebönok, strigun; tük, kipa

tam manada – v bukvalnom smısle slova

tana – tölka

temel – osnova, fundament

tercimeialı – avtobiografiya

terk etmek – ostavit; üyti

tolu ay – polnaya luna

tılsım – çarı; volşebstvo; talisman, amulet

tükenmez – neskonçayemıy; neisçerpayemıy

ulaq – kozlönok (Ulaq – Közerog)

ürkmek – vzdragivat, şarahatsâ; pugatsâ

fani dünya – brennıy mir

hamır – testo

hoş atlar – horoşiye köni

çabik – bıstrıy; skorıy (o çeloveke)

çağda (çağı) – vozrast zavidnıy; vozrast çto nujno

çal at – çalıy kön; serıy kön; sedoy kön

çerik asır – çetvert veka

çıq – rosa; vıydi

şiar – lozung

ırım – koldovstvo, zagovor

ışıq (ziya) – svet

ecel – smert, könçina

ezmek – davit, mât; razdavit

elâllıq – proşçeniye; dozvolennıy; çistıy

emin – üverennıy; verâşçiy

Enver Selâmet – krımskiy poet-frontovik. V 1977 godu on vıpustil sbornik stihov pod nazvaniyem "Bilgen olsa Prometey" (Yesli bı Prometey znal), gde avtor razmışlâyet o nekotorıh slojnıh aspektah sovremennogo mira, provodâ svâzi s mifiçeskim Prometeyem

erek – dalökiy

yuva – gnezdo; nora

yüce dağlar – vısokiye gorı, okutannıye oblakami posle dojdâ

yurt – rodnoy oçag; jilişçe; Rodina

yaban(cı) – çujoy, çujak; neznakomıy

yanardağ – vulkan

yar – lübimaya(ıy), vozlüblennaya(ıy); ovrag; krutoy bereg