Ziyadin Meñliaziz Oğlu (Cavtobeli) Qırımnıñ Keriç betinde yerleşken Cavtobe köyünde doğdu, 1905 senesi. O, Cavtobe iptidaiy ve ruşdiye mekteplerinde oqudı. Aqmescid ocalar tehnikumında, Qırım pedagogika institutınıñ içtimaiy-iqtisadiy bölüginde, aspiranturada bilgi aldı. Maarif saalarında çalıştı, "Oquv kitabı" dersligini tertip etti. "İleri" mecmuasında, "Yeñi dünya" gazetasında, Qırım Devlet neşriyatında faaliyet kösterdi.

Ziyadin Cavtobeli 1938 senesi yaqalanılıp "halq duşmanı" tamğası ile mahkeme etilip, apshanege qapatıldı. O, apsten 1946 senesi qurtuldı, halqı ile beraber ceza (repressiya) yerlerinde ömür keçirdi. Çeşit istisallarda, qurucılıqlarda çalıştı. Velâkin qaleminden ayırılmadı, ömüriniñ soñki nefesine qadar icad qalemine sadıq qaldı.

Ziyadin Cavtobeliniñ edebiy asabalığı ğayet zengin ve keniştir.

Şairniñ ilki şiirleri 1923 senesi Qırım matbuatında, daa doğrusı "Yeñi dünya", "Yaş quvet" gazetaları saifelerinde körünip başladı. Soñra, ardı-sıra, onıñ qalemi astından çıqqan şiirler bir-biri artundan basılıp bardılar. Ziyadin Cavtobeliniñ, hususan H1H yüzyıllıqnıñ yigirminci-otuzıncı yılları yaratqan şiirleriniñ ekseriyet qısımı o zamandaki aqrandaş gençlerge has eñ eyi is-duyğular ile suvarılğan edi. Ziyadin Cavtobeli ve özüne beñzegen qalemdeş arqadaşları, akimiyetni devirip onıñ başına keçken bölşeviklerge bütün barlıqları ile inandılar ve o facialı qurumnı alğışlap eserler yazdılar… Ebet, bularnıñ episi endi keçmişke – tarihke döndü. Söylemek istegenimiz, o zaman yaşağan icadçılarnıñ, bu cümleden Ziyadin Cavtobeliniñ edebiy mirasını çeltekten keçirgende, anda mıtlaqa bayağı bir sağlam fikir-felsefe taşığan eserlerge de raskelesiñ. Bu da, aqiqat!

Ekinci cian cenkinden evel, Ziyadin Cavtobeliniñ "İnqilâbiy şiirler" (1926 s.), "Bahıtlı buvın yırları" (1937 s.) namında kitapları dünya yüzüni kördiler. Cenkten soñ ise, şairniñ "Yırla insan" (1970 s.), "Şiirler" (1978 s.), "Yaş dostlarıma" (1987 s.) serleva astında cıyıntıqları basılıp çıqtı.

Zaten, Ziyadin Cavtobeliniñ kedayğa has usulda yaratılğan nazm eserleri ve hatırlavları em de publitsistika maqaleleri Qırımnıñ edebiyatı, medeniyeti, siyasiy tarihı ile meraqlanğanlar içün ğayet qıymetli menbadır. Şairniñ yaratqan eserlerinde doğrudan doğru o faciialı ayatnıñ-qurumnıñ qoqusı sezile.

Ziyadin Cavtobeliniñ icadiy ömür saifelerini közden keçirgende, o öz deviriniñ qurbanı olğanını bir an bile unutmağanını sezmek mümkün. Velâkin onıñ lirik qaramanı nasıl bir vaziyette bulunmasın o, ruhtan tüşmedi, aksine usanmadan özüne ep melem qıdırdı, onı taptı, parlaq kelecekke eminlik beslep ep ileri ıntıldı.

dey şair lirik qaramannıñ tili ile.

Bitmez-tükenmez ömür sınavlarından keçkenine ve özüniñ ağır vaziyetlerde qalğanına baqmadan, er vaqıt çevre-çetine yalıñız ziya saçıp kelgen Ziyadin Meñliaziz (Cavtobeli) 1991 senesi iyün 11-de Samarqand şeerinde (Özbekstan) vefat etti. Allanıñ rahmetinde olsun.

COMMENTS:

Keçken XIX-ncı yüzyıllıqnıñ soñlarında Taşkentte (Özbekstan) çalışqan idarelerimde ("Lenin bayrağı" gaz., "Yıldız" mec.) Ziyadin Cavtobeli ile bir – eki defa körüşmek sırası keldi. Bu ğayet medeniyetli, keniş diapazonlı, teren bilgili zatı aliyleri özüniñ bir tamam mantıqiy fikir yürütüvi ile, tatlı-mulâyim ve aynı zamanda zengin şairane tili ile meni esir ala edi… O aqiqatta, tabiattan doğma şair edi. Sebebi, canıñ istegen şey hususta, ya da canıñ istegen mevzuda deral nazmiyetniñ bütün qaidelerine uyğun kelgen (ağızdan) şiir uydura edi… İşte o, böyle istidat saibi edi.

Bu yerde bir şeyni daa añıp keçmek isteyim. Ziyadin Cavtobeli ile olğan nevbetteki körüşüvde, o er vaqıttakisi kibi, keçmişten bir levha söylep bitirgen soñ, bir kereden mevzunı çevirdi de: "Yusuf berader, sen nasıl tüşünseñ de, yazıcılar birligine kirmelisiñ, – dedi maña. – Men esen-aman evge barıp çıqsam, bir rekomendatsiya yazıp, onı saña Şakirden (Şakir Selim) berip yollarım. Vesiqalarnı azırla!"

Aqiqatta, mezkür laqırdıdan soñ aradan çoq vaqıt keçmedi, "Lenin bayrağı" gazetasınıñ Samarqand velâyeti boyunca mühbiri Şakir Selim Taşkentke kelgende, elime Ziyadin Cavtobeliniñ selâmını - tevsiyenamesini göndergen edi…