Hacı Nuriy Mustafa Büyük Özenbaş (Qırım) köyündendir. Mında zümrüt yeşil qırlar kündoğuş ve cenüp kündoguşqa dogru nevbetleşip köterile. Qırlar uzaqlaşıp yükseldikçe, sıq, yüksek ormanlıqqa çevirile. Teren vadiylerdeki çoqraqlarnıñ köpürip çıqqan salqın suvları yılgalar boyu cem olup, Belbek özeniniñ Özenbaş pıtagına töküle. Büyük ve Küçük Özenbaş köylerini üç taraftan quçaqlap alğan dağ ve bayırlar er eki köyni accı sırt yellerinden qorçalağanından ğayrı, mında insan ayatı içün acayip müit ve sıñırsız dülberlik yarata. Mında dağ-qırlarnıñ adları da çoq meraqlı ve aynorlıdır. Meselâ: Topuznıñ qorusı, Kapulniñ qorusı, Emenli Qoru, Katarah Dere, Laska Dere, Manah Dere, Burma Dere ve ilâhri. Bu dere ve qırlar ekseriyet ceviz, fındıq, qızılçıq, yüvez, alma, armut, kirez kibi yemişlerniñ bolluğınen metinlidir.

Tabiatnıñ bu siyrek rastkelgen yaraşığı ve cümertliginde yaşağan özenbaşlılar degil bir yüz sımalarında, aqıl-feraset, azırcevaplığı, işkirligi ve cesaretinde de halqımız arasında ayrıca bir ürfetni teşkil etseler kerek. Bu eki Özenbaş ealisiniñ çoqluğı, zenaatları, ve soy-aqraba ceetinden biri-birinden ayırmaqnı qolaylaştırmaq içün olsa kerek, sülâleler ve aileler lağaplarınen añılğanlar. Bu lağaplar çoq meraqlıdır. Meselâ: Balıhçı, Çalıh, Kambur, Toymaz, Danda, Çurlu, Çuful, Dülger, Kapul, Hoçaş ve ilâhri.

Hacı Nuriy Mustafa Dervişler namınen añılğan Derviş Mustafanıñ oğludır. O, 1931 senesi bu ailede doğğan üçünci öglan edi. Nuriyniñ yaşlığı köyde kolhoz hocalıgı teşkil etilip 1932-1933 senelerniñ suniy açlığında başlandı. Nuriy ziyrek ve sezekli, halqımıznıñ ağız yaratıcılığına ayrıca diqqat bergen, telâfuzı temiz, nutqı dülber bir ösmür ola. 1938 senesi endi yedi yaşını toldurğan Nuriy köy mektebiniñ birinci sınıfına qatnap başladı. 1941 senesi Ekinci dünya cenkiniñ ateşi sovetler devletiniñ sıñırlarına kelip yetkende, Nuriy köy mektebiniñ üçünci sınfını bitirgen edi. 1941 senesi noyabr ayınıñ birinci aftasında Qırım yarımadasını zapt etken alman arbiy küçleriniñ bir qısımı Özenbaş köyüne de kelip kirdi.

1943 s. alman arbiy qısımları ve sovet partizanları arasında ketken arbiy toquşmalar neticesinde ateşke berilgen eki Özenbaşnıñ ealisi mal-mülk, ev eşyalarını taşlap çıqmağa mecbur etildi. Qış künü ev-barqsız qalğan bala-çağa, qadın-qız ve çaresiz qartlar büyük eziyet ve horluqlar içinde diger köylerniñ cemaatları arasında yaşamağa mecbur oldular. 1944 senesiniñ baarinde alman işğalcilerini Qırımdan quvalap çıqargan sovet arbiy küçleri aradan çoq keçmey, mayıs 18 tañında Qırımnıñ asıl halqını, qırımlarnı, sürgünlikke oğrattı.

Derviş Mustafa ağanıñ ailesi bir qısım qırımlılarnen beraber Özbekstannıñ Andican vilâyetine ait Şahrihan rayonına ketirilip bıraqıldı. Yaşı endi 13-keçirgen Nuriy mında atlas toqumacılar artelinde şegirt olaraq işlep başladı. Bu kollektivde ekseriyet dindar er kişiler işley edi. Olarnıñ arasında beş vaqıt namaz qılğan, medeniyetli, namuslı kimselerniñ añlı tesirinde bulunğan genç Nuriy yüce dinimiz İslâmnıñ şartlarını ögrenip başladı. Bu meselede oña bu yerdeki dindaşlarımızdan ölgan üykenler samimiy yardımlar kösterdiler. Dinniñ insan ayatında ne derece müim olğanını kettikçe añlağan Nuriy 1949 senesi köydeşi Demirci Nimetulla ocaga qatnap Qurani-Kerimni ögrendi. 1953 senesi ise Degirmen köylü Gürdüm Amet adlı ocağa qatnap, arap urufatında oqumağa ve yazmağa ögrendi.

Aynı zamanda bu vaqıt içinde Nuriy işçi yaşlar içün aqşam mektebine qatnap onuncı sınıfnı bitirdi ve 1964 senesi Andican şeerindeki qurucılıq tehnikumına kirdi. 1968 senesi Nuriy bu tehnikumnı bitirip qurucılıq tehnigi diplomını qorçaladı.

Nuriy ta balalıgından körgenlerini, eşitkenlerini ana tilimizde bir tertibinen ikâye etmege yaraşıqlı, zengin Özenbaş şivesinde yazmağa areket ete edi. Em onıñ bu cahtı doğma istidat barlığını kösterdi.

1964-1965 seneleri keniş kütle arasında başlağan vetan ve musaviy aq oğrunda areketke Nuriy Mustafa, yaşlardan birinciler sırasında kelip qoşuldı. O teşebbüsçilerniñ maalle, qasaba, şeer ve oblastlarara körüşüvlerinde iştirak etti. Milliy areketniñ faallerinden biri oldu. O sırasınca söz alıp, fikirlerini söyledi. Onıñ tüzgün gür sesi, cesaret kötergen nutqı etrafındakilerge ruh bere edi. Nuriy mitinglerde söz aytqanından gayrı, yahşı da yırlay edi. Bu sırada özü yazıp muzıkalaştırğan yırlarını da icra ete edi. Onıñ yırları tuvğan vetanımız ve halqımıznıñ qaramanane keçmişi, adaletsizlikke lânet, vetanga sevginen baglı olup, diñleyicilerniñ añına barıp yete, yüreklerni coştura edi.

Milliy areketniñ eñ faallerinden biri olğan Nuriy 1968 senesi, Qırımdaki ağır vaziyetni bileturıp, doquz can ailesinen Vetanga köçip keldi. Nuriy özü kibi milliy areket faallerini Qırımğa qoymaycaqlarını pek yahşı bile edi. O devirde böyle bir areket büyük cesaret ve bir nümüne edi. Qırımdaki şaraitni öz közlerinen körgen Nuriy, ,qış basmazdan evel Cenübiy Ukrainaga ketip vaqtınca Novoalekseyevka qasabasında toqtadı. Mında bir devir qurucılıkta prorab olarak işledi. Aynı vakıtta milliy arekette faal iştiragini devam etti.

Sekseninci senelerden bu yaq Nuriy Mustafanıñ qırımtatar edebiyatına, hususan onıñ şiiriyetine merağı kettikçe arttı. O, 1965-1970-ci yıllarda yazğan manzumelerini bir tertipke çekip toplamasa da, soñki yıllarda, hususan matbuatta çıkıp başlağan şiirlerini toplamak, atta bir cıyıntıq tarzında bastırmaq fikirine de keldi. Elbette, bu doğru niyet. Nuriy Mustafanıñ manzumeleri halqımıznıñ bugünki ayatınnı çeşit saalarını kelecek nesilge ifade etken bir hatire olacaqtır.

Nuriy Mustafa büyük ayatiy tecribege malik bir insandır. O yüce Peyğamberimizniñ "... oquñız, oquñız, beşikten mezarğa qadar oquñız!", — kibi vasiyetlerini tamamile icra etken kimselerdendir. Nuriy Mustafa 1968 senesinden beri Novoalekseyevka qasabasında yaşap, zenaatı boyunca qurucılıqta reberlik etmesinen beraber mındaki qırımtatar cemaatınıñ mollası edi. Nuriy Mustafada oquv-ilimge olğan büyük avesligi sayesinde, o, 1993 senesi Qırımğa din dersleri bermege kelgen türk ocalarınen yaqınlaşmaq içün Aqmescidte belli türk diniy ocası Haşim Keskinnen yaqından tanıştı. Bir yıl devamında Novoalekseyevkadan Aqmescidke qatnap din dersleri aldı. Soñra daa bir yıl devamında Borçoqraq (Fontanı) cemaatına imamlıq yaptı. Qırım musulmanlarınıñ 1995 senesi noyabrde 18-de ötkerilgen diniy konferentsiyasında Nuriy Mustafa Qırım Müsülmanları Diniy İdaresi Reisi (Müftisi) olaraq saylandı. 1996 senesi Saudiy Arabistan Diniy İdaresiniñ davetinen Mekkeni ziyaret etip, hac borcunı ödedi.

Hacı Nuriy Efendi 2000 senesinden bu yaq diniy ve edebiy yaratıcılıqnen ögraşmaqta. O bir sıra diniy kitaplarnıñ müellifi. Soñki beş-altı yıl devamında Hacı Nuriy Efendi onlarnen ahlâqiy mevzuda maqaleler, daa bir çoq manzumelerini yayınladı. Hacı Nuriy efendi yaratqan eserlerniñ negizini vetan ve ahlâqiy terbiye, ailede ana-babanıñ rolü teşkil ete. Bala terbiyesinde ana-babanıñ vazifeleri, onıñle beraber evlâdnıñ ana-baba aldında borcu kibi, bugünki ayatımızda evlâd terbiyesiniñ eñ müim saalarındandır. Hacı Nuriy Efendi kibi bir dindarnıñ bu meselelernen ögraşması, elbette, tesadüfiy al degil. Bu onıñ milletimizniñ kelecegine, vetanımız işançlı evlâdlarnıñ qollarında qalması oğrunda çalışqanını köstermekte.

Hacı Nuriy Efendi olsun müftilik vaqtında, olsun ondan soñki devirde çoq memleketlerde bulundı. Dünyaca körümli devlet, din ve cemaat erbaplarınen körüşti. Bu vaqialardan ötrü Hacı Nuriy Efendiniñ dünya baqışı ve milletimizniñ kelecegine ait fikirleri ciddiyleşti. Soñki on yıldan berli "Qırım", "Yañı dünya" gazetaları, qırımtatarca radio eşittirüvleri Nuriy efendiniñ minberine çevrildi.

Hacı Nuriy efendiniñ ayat tarzında ve faaliyetinde daa meraqlı saalardan biri – onıñ ilimge berilmesidir. Nuriy Efendi 2004—2005 oquv seneleriniñ qabul imtianları devrinde yaşlarnen beraber kabul imtianlarını alâ işaretlerge berip, universitetke – qırımtatar ve türk tili filologiyası fakultetine kirdi. Onıñ bu cesareti bir çoq yazıcı ve jurnalistlerniñ diqqatını celp etti. Hacı Nuriy Efendige telejurnalistlerniñ: "Efendim, bu fakultetni bitirip diplom alğan soñ, ne yapmaga niyetiñiz bar?" – degen suallerine o: "Alla saglıq berse, inşalla, ilmiy dissertatsiya yazmağa areket etecem", — dep cevaplana edi.

"Yahşı niyet, yarım devlet!" – degenler. Murad etken maqsadına yeter! Oña bu işlerde Alla qolay ketirsin!

*İHTAR:

Şair, publitsist İdris Asanin (1927 – 2007) bu maqaleni 2006 senesi yazdı… Mezkür tarihiy maqalege qoşma olaraq şularnı da bildirmek kerek ki, Hacı Nuriy Efendi Qırım devlet müendistlik ve pedagogika universitetini muvafaqiyetle bitirgen soñra, o, 2010 senesi bilgisini devam etmek ve aynı zamanda kendi ögüne qoyğan maqsadqa irişmek içün magistraturağa kirdi. Velâkin, teessüf ki, bu alicenap insan öz arzu-niyetlerini amelge keçirip olamadı. Ğayet qaviy iradeli ve aynı zamanda aqiqiy qırım intellekti Hacı Nuriy Mustafa zatı aliyleri ağır hastalıqqa oğrap, 2011 senesi bu fani dünyanı terk etti. Allanıñ Rahmetinde olsun.