Şair, felsefeci, filolog, astronom, riaziyatçı… – bir sözle söylegende büyük entsiklopedik alim Omar Hayyam (Ğiyaseddin Abu-l-Fath Omar ibn İbraim al-Hayyam) Horasan ülkesiniñ Nişapur şeerinde (İran) doğdu, 1048 senesi, mayıs 18-de. Omar sekiz yaşında ekende, "Quran"nı ağızdan – ezberden oqup, afuz unvanını aldı. O, Medreselerde oqumaq ile bir sırada, öz deviriniñ yüksek bilgili muallimlerinden, bu cümleden İslâm medeniyetiniñ büyük erbabı Sabit ibn Kurradan ders aldı. Bundan ğayrı, o, İbn Cassar, Platon, Ali bin Abbas, İbn Sina, Aristotel, Abdul Vafa, Maşaalah, İbn Sahl, Yevklid, Al-Farabiy, İsmail Cahraviy, Cabir bin Hayyan, Gippokrat, Al-Kindi, Pifagor, Al-Horezmiy, Galen, Hunayn bin İshaq… kibi alimlerniñ eserlerini ögrendi, olardan ilhamlandı, ğıda aldı. Bu yerde bir şeyni daa söylep keçmeli ki, Omar Hayyam özüni İbn Sinanıñ (Avitsennanıñ) izdeşi dep tanıy edi.

Omar Hayyam yigirmi beş yaşında algebraik traktatını yazdı. Onıñ astronomiya feninde elde etken ilmiy işlerinden biri, 1079 senesi Küneş Taqvimini işlep çıqtı. Mezkür taqvim, bugün de-bugün eñ doğru taqvim esap etile. Arap ve latin tillerini mükemmel bilgen Omar Hayyam aynı zamanda, İslâm uquqoruycılıq em de tibbiyat saalarında yüksek bilgili mütehassıs edi.

Bu yerde bir şeyni daa söylep keçmeli ki, Omar Hayyamnıñ çeşit saalarda yazıp qaldırğan mirasından, bizge tek on çeşiti – ilmiy eseri yetip keldi. Velâkin onıñ bizgece yetip kelgen ilmiy işlerini parmaqle sayıp çıqmaq mümkün olsa da, bazı menbalarğa köre oña bağışlanıp qorçalanılğan ilmiy dissertatsiyalarnıñ sayısı endi bir biñden keçti. Omar Hayyamnıñ dünyabaqışı, fikiri, ikmetli sağlam felsefesi bütün zaman seyyaremizniñ adamlarını meraqlandırıp keldi em de, kettikçe bu büyük şahsqa nisbeten meraq ep artıp barmaqta. Hususan onıñ nazmiyeti, andaki inciler – sıhırlı rubailer mına endi biñ yıldır ki, insaniyetni özüne çekmekte, onı meftün etip kelmekte. Albu ise, iç bir türlü ölçü ile ölçenilmeycek mücize desek, aslı da mubalâğa olmaz.

Bazı bir mütehassıslarnıñ bildirgenine köre, şairniñ rubaileri eki biñge bara dep tahmin etilse, kimer menbalarda ise, onıñ sayısı beş biñ etraflarında kösterile.

Omar Hayyamnıñ nazmiyeti muqaddes sevgini ifadeley. Onıñ dörtlüklerinde ebediy dostluq medhiyesi yañğıray. Şair tarafından yaratılğan inci kibi nazm satırlar, ayatqa-ömürge nisbeten qudretli sevgini – taşqın neerni añdarı. Mezkür sımanıñ er bir rubaisini – dörtlügini bir destan (poema) ile qiyaslamaq mümkün. Çünki şair özüniñ rubailerini usanmadan nağışlay, ohşay, olarnı ziynetli taş kibi culâlay. Bunıñle o rubaiy janrınıñ içki edebiy qanunlarını tertipke ketirdi, nizamladı, pekitti. Ebet, bu saada Omar Hayyamnıñ zamandaşları arasında ve ondan soñki asırlarda oña teñ kelecek şahs yoqtur demek mümkün.

Omar Hayyam kendi nazmiyetiniñ bayağı bir qısımında, güya şarapnı canlılaştırğan kibi – timsalleştirgen kibi kele. Velâkin, mında şarap yalıñız allegoriya sıfatında qullanıla. Asılında ise, şairniñ rubailerinde insan degen insan zatı özüne gönderilgen ayatnıñ-ömürniñ er bir anını, saniyesini, daqqasını köz bebegi kibi saqlamaq, qorumaq, muafaza yapmaq, eybetlemek, quvançlı, bahıtlı, tekrarlanmaz dülberlikke – neşege, melemge çevirmek ve aynı zamanda adamzatqa zarur olmaq, çevre-çetiñde bulunğanlarğa eyilik yapmaq… kibi ğaye ileri sürüle. Şairniñ özü de bütün ömür mezkür ğayege esaslana, oña riayet ete. Bu sebepten olsa kerek, halq tarafından oña Eñ bilgili Asır Alimi, Yunanstan feniniñ Piri, Batı ve Doğu felsefecilerniñ Padişası, Aqiqatperver Şahs, Doğrulıqnıñ İsbatlayıcısı… kibi sıra-sıra fahriy, şüretli namlar-unvanlar berildi.

Omar Hayyam ömüriniñ soñki daqqalarında, yaqınlarını ve talebelerini uzurına davet etip, olarğa vasiyetini söyledi. Bundan soñ o ne aş aşadı, ne de suv içti. Soñra… Yatsı Namazını qıldı. Namaznıñ soñki Secdesinden soñ, tizleri üzerinde turaraq, Haq Taalâğa iltica yaptı:

- Allahim! Meni bağışla! Qurbime köre Seniñ barlığıña inandım, iman ettim! Men Saña sığındım, men Saña yaqınlaştım!.. Eşedu En La İlâhe İllalla Ve Eşedu Enne Muhammeden Abduhu Ve Resuluh!..*

İşte, keçken biñyıllıqnıñ büyük sıması – rubailerniñ piri ve aynı zamanda entsiklopedik alim Omar Hayyam (Ğiyaseddin Abu-l-Fath Omar ibn İbrahim al-Hayyam) böyle imanlı iltica ile, Fani dünyadan Baqi dünyağa avuştı, 1131 senesi dekabr 4-te. Allanıñ Rahmetinde olsun.