Çeşit türlü çiçekler

bar dünyada,

Çeşit türlü güller…

Lâkin men bir çiçek sevem

dar dünyada,

Onı menden Ay ve Küneş künler.

Menim çiçegim ayazlı qışlarda,

Yazda ve

küzde,

baarde,

Aqşam ve

saba,

kündüz

ve gece

daima aça,

Qoqular saça.

Sabırsız qalbimni şifalay

ve ohşay,

Qızdıra göñlümni çıdamsız ayazda.

Baarler tañınıñ çıqına oşay,

Yürekni serinley o sıcaq yazda.

Qaranlıq gecede fenerler yaqa

dünyağa.

Oña suqlana asretli bülbül.

Lâkin o, ne çiçek

ve ne gül…

O, Aynıñ, Küneşiñ

kündeşi.

O, seniñ şaylı külüşiñ,

güzelim,

Qalbimniñ sönmez küneşi!

Qoluñızğa açuvnen balta almañız,

Kesmeñiz dallanğan yaş fidan terekni.

Başına belâ kelgenge oh çalmañız,

Bir daa yaqmañız yürekni.

Siz, yıqılğannı taptamañız,

tepmeñiz.

Bu bir imdat, bu bir fırsattır dep,

saña!

Bizler insan balalarımız epimiz,

Yer yüzünde anadan keldik dünyağa.

Duşmanıñnı bil, yardım et dostıña,

Baba-dede nasiatını unutma!

Seni taşnen ursalar, taşqa yapışma,

Ögüñdeki kim? Baq!

Soñ el uzat oña!

Beş parmaq – beş ağa-qardaştır,

degenler…

Biz epimiz

tuvğanlarmız, elbet.

Nice nesiller uruşlarda ölgenler,

Yaşasın dep, dünyada er bir millet.

Asırlarnen aqqan özen de, kimerde,

Quruy. İnsan: – Suv! Suv! – dep

telmire.

Lâkin ölmey. Araretini keçire,

Soñ kene de başını kötere.

Kimerde qurşunnen kökregi teşile,

Fışqırıp köksünden qan aqa.

Lâkin ekim yardımğa kele,

Dünya yüzüne köz açıp baqa.

Kimerde insan öz ömründen tuñüle,

Yürekni qaar-qasvetler yaqa…

Quvana. Kimerde köz yaşı töküle,

Soñ kene gönce güllerge baqa.

Kimerde köküsi-yüregi ağıra,

Eñ ağır yanıqqa-ğayıpqa oğray.

Ya ana,

ya baba,

ya evlât…ole,

Lâkin kün kele, tüzele yara.

İnsan kene de oynay ve küle.

Küz kelse, qalbimni kederler sara,

Sen yoqsıñ. Onıñçün degilmi eken!

Köklerde turnalar ziy-çuvlap bara,

Asretlik bunıñçün degilmi eken!

Uçmañız, turnalar! Uçsañız eger,

Özenler çetinde,

Bağçalar boylap,

Kezingen künlerim hatrime kele.

Ögümden yalq etip keçeler közler,

O közler, o güzel közlerni oylap,

Seskenem,

Qalqam men,

Dert qalpni dele.

Ne qayğı, ne qasvet, ne muñlı sada,

Ne asret… İç biri kerekmey maña.

Uçmañız, turnalar, uçmañız! Ya da

Uçsañız, kedernen kelmeñiz maña!

Saçağından tik qayağa ilingen

Alçaq evniñ ögünde bir emen bar.

Teni küfli, çatlaqları silingen,

Turuşında sarsılmaz bir emel bar.

Qaç yaşında? Neler körgen bu terek!

Kimse bilmey. Asırlarnıñ sırcısı.

Bu dünyada insan içün ne kerek!

Saadetmi? Özü onıñ yırcısı.

Kündüz susa qadim emen… Gecesi

Ruzgâr esse, soñ dalları sallana.

Sallandıqça, dülber ayat nağmesi

İşitile. Şeñ yurtlarnı dolana.

Yañı nağme pencereden içeri

Dala. Meni töşegimden tursata.

Baqam kökten şefqatlı ay nur saça,

Yañı nağme – menim qanım, cigerim.

İnsan, asıl qayğı-qasvet bilmese,

Kiyik sada yuqusını bölmese,

Yatsa-qalqsa felâketsiz-telâşsız,

Yüregini çeşit dertler delmese.

Ama cenkler… Elâk olğan insanlar,

Evde aç ve çıplaq qalğan sabiyler,

Yıqıq köyler, yanıq, küyük isarlar

Ne fısılday, gece saña ne deyler!

Niçün! Niçün yer astında gizlengen

O neytron maşinası! Bombalar!..

Müstemleke adalarda tiklengen

Qazarmalar niçün! Bizim tınç damlar

Kene telef, elâk olmaq içünmi?

Bahtımıznı esir almaq içünmi?..

Çelik diyar, istegim – tek adalet.

Qaç yaşında? Neler körgen qart emen?

Kimse bilmey. Mesud ömür bekçisi.

Nesil ölgen, nesil doğğan – büyügen,

Emen tura. Tınç topraqnıñ elçisi.

Bir tilim ötmek yata

Soqaqta.

Yanında parçalar…

Gögercinler de aşap toyğanlar

endi.

Adamlardan ürkip qaçalar.

Cenk vaqıtında

üç horantanıñ payı –

Aşap toyar edi balası-çağası,

Aqayı, apayı.

Şimdi sürü-sürü

keçip keteler.

Kimler?

İnsanlar!?

Ötmek parçasına sürüneler…

Körmeyler…

Sanki körmeyler!

Egilmege ar eteler.

Erineler.

…Niayet,

sürü içinden,

Biri egildi –

sol qolunı uzattı,

Oñ qolu omuzdan kesilgen…

Tek yeñi sallana,

Bir tilim ötmekni,

parçaların toplap aldı da,

qaltırağan, berçli parmaqlarınen

köksüne bastı.

Kedernen başını aşağı astı.

Soñ, adamlar arasında qarışıp,

coyulıp ketti.

Tek, uzaqtan,

ağaç ayağınıñ

tasırdısı işitildi.

Yoq, yoq!

O, tilenci degil edi.

O, cenkte

Qolu ve ayağını coyğan…

Balası-çağası,

qaydadır, bombadan

elâk olğan.

Özü, yorulğan – talğan…

Lâkin qalbinde

merameti,

İnsaniyeti

qalğan.

Abibe qartiyniñ dünyada bir dane

Sevimli oğlanı bar edi.

Sofada daima çıñ, mane

Uydurıp ep yırlar edi.

Kün keldi,

Çıqtıq biz dumanlı yollarğa,

Dağlarda duşmannen atıştıq.

Dağlarda pülemöt iñledi qollarda,

Faşistler küçünen çatıştıq.

Berlinge

Beraber

Kirdik biz uruşıp,

Lâkin bir bıralqı qurşun

Onı yıqtı.

Köksünden qan aqtı

Tamçılap, uyuşıp,

Facia

İçimni, bağrımnı yaqtı.

Biz qayttıq,

Yanımda köydeşim yoq edi.

Soñ ölmez sıması

Eykelde tirildi.

Ananıñ köz yaşı,

Oğlunıñ erligi

Nesiller eşqına berildi.

Bu dünyada, qayda olsañ, ol sen, insan.

Ruh alırsıñ ana-topraq qoqusından.

Mahrum qalsañ ana-topraq duyğusından,

Baht tapmazsıñ yer yüzünde, maña inan.

Bu dünyada, qayda olsañ, ol sen, insan.

Ana-topraq!

Ana-topraq!

Ana-topraq!

Tek o yaşar ve yaşatır insanlarnı.

Qan-canıña şifa bergen o bir çoqraq.

O doğurğan aziz baba-analarnı.

Bu dünyada, qayda olsañ, ol sen, insan.

Ana-topraq bağırında elâl sütnen,

Bu dünyağa kelgen insan, insan olıp.

Özenbaştan, em Suvdağtan, em Üskütten…

Suvlar aqqan uluqlardan, taşıp-tolıp.

Bu dünyada, qayda olsañ, ol sen, insan.

Ana-yurtta işlep-talıp ösken insan –

Unutalmaz onı asıl iç bir zaman.

Asretlikten yüreklerde qopar isyan –

Uzaqlarda az bir vaqıt qalsa insan.

… Geceleyin afat qopqan bir zamanlar,

Felâkette qalğan sabiy ve analar.

Geceleyin sönmey qalğan ot-ocaqlar,

Dersiñ yarın, ya o bir kün qaytacaqlar.

Mağraşqanlar aranlarda qoy, sığırlar,

Kök yarılğan qart köpekler uluğanda.

Kimse bilmez, niçün, qayda quvulalar,

Ayvanlarday vagonlarğa toldurğanda.

Meşaqatlı mahşer-fiğan künlerinde,

Sepilgen şay ortalıqqa qadimiy halq.

Qorqu tolğan qatıp qalğan yüreklerge,

O künden soñ, körmegen o, adalet-aq.

…Olüm qusqan uruşlarda qan tökeler,

Can bereler, ağa-qardaş ve babalar.

Ne qıyamet bar dünyada, bilmey olar.

Komendnantlar halqnı eze, yer tepeler.

Accı yeller, zeer-sıtma halqnı kese.

Künler sayın ölgenlerniñ yoq sayısı.

Al-evalnı añlatmağa yoqtır kimse,

Ağlasañ da, sızlasañ da, yoq faydası.

Eki tuvğan – biri Server, biri Enver

Quvulğanlar bütün halqnen yaş olğanda.

Biri tüşken alev qusqan Bekabadqa,

Biri ise, qarlı-buzlı çal Uralğa.

Azmı dersiñ, çoqmı dersiñ – qırq yıl keçken,

Eki tuvğan ölmey qalğan sürgünlikte.

Ekisi de, şerbet degil, zeer içken,

Ana-topraq, ana-baba sevgisinden.

Sürgünlikte yanğan-küygen Server endi,

Dayanalmay yolğa çıqa, qartayğanda.

Kelip-yete, ayaq basa toprağına,

Anasından elâl sütni mında emdi.

Yerge çöke, quçaqlay o, toprağını,

Közyaşları tığıralar burçaq kibi.

Unuttı, o, endi qayda olğanını,

Orman, dağlar ve çöllerge quçaq kerdi.

Yürek taşa, qaltıray em, endi tizler.

Etraf kiyik – ne tuvğanlar, ne köydeşler.

Silingen em, soqaqlarda qalğan izler.

Ne yapmalı? Taqdir böyle. Böyle işler.

Ne yapmalı? Qalmalımı? Qaytmalımı?

Qaldı Server tüşünceler alqasında.

Ömür-billâ şay quçaqlap yatmalımı

Bu topraqnı, yabaniyler arasında?

Tuvğanlarnıñ çoqsu öldi, anda-mında.

Köydeşler de yaşay Cizaq boylarında.

Bazıları Mubarekke esir oldı…

Şay körüle, qaytmaq yoqtır oylarında.

Qardaşına mektüp yazıp yollar eken:

- Qayt! – dep endi, ana-yurtqa – baba-yurtqa.

Bekabadda çatlaycaq o zenginlikten.

Daa bilmem, neler kerek, oña anda!

Endi çare qalmadı bu yañğızlıqta,

Eki avuç topraq qoya çantasına.

Omuzına ura-ala, çıqa yolğa.

Yağmur demey, boran demey, tañ atqan

Afta keçmez, yetip kele Bekabadqa,

Geceleyin tapa Enver qardaşını.

Kirer-kirmez, rastkele o, bol sofrağa,

Ur-patlasın çalğı çala – toy aqşamı…

Ortalıqta ne kiyev bar, ne de kelin.

- Bu ne? – dey o, öz-özüne, – tüşmi eken?

Zevq-sefanen şay qardaşı, yaşay eken,

Ebet, işlep, terin tökken, bükken belin.

Aş aşala, patlatıla birer-ekişer…

Eki tuvğan – ağa-qardaş qavuşalar.

Ğayrı baştan qoy soyula, kebap pişe,

Qoldan-qolğa çoq şişeler avuşalar.

Yarım afta bu zevq-sefa devam ete,

Musafirge hoş keldige, ep keleler.

Oña endi vaqıt keldi söylemege

Yavaş-yavaş, o yerinden köterile:

- Aziz dostlar, köydeşlerim, qan-qardaşlar,

Toy-dugünday oturıştıq yarım afta.

Endi maña ruhset beriñ, arqadaşlar,

Artıq maña qaytmaq kerek ana-yurtqa.

Ana-topraq çoqtan bekler epimizni,

Yeter artıq sürgünlikte örselenmek!

Vaqıt keldi toplamağa epimizni…

Nesil qarğar seni, meni, mında ölsek…

Tuvğan-qardaş, qolum-qomşu diñlediler.

Mezarlıqday tınçlıq sardı ortalıqnı.

Yüreklerde mahşer künler iñlediler,

Hatırlap o Qarasuvnı, Ortalannı…

- Doğru, ağa! – dey qardaşı, qaba sesnen.

- Lâkin, baqsa, ortalıqqa, bu bir cennet!

Bu baylıqnı qazandım men, qan-terimnen.

Anda qaytsam, ne yaparım, qart ekende?

Men bu yerde, ezer yazda, qara qışta

Çoq çekiştim, qırq yıl boyu, ayvan kibi.

Men bu yerde, öz-özüme bir padişam!

Bugün-yarın küneşim de, söner belkim…

Ağa-qardaş bir-birine baqa kene.

Biri söyley, biri diñley. Soñ, kene şay.

Cer-cemaat pısırdaşa, gürdelene…

Yaşınlağan, güdürdegen kökke oşay.

Tek sen degil, bütün halqıñ, maña inan,

Ğurbetlikte halq olaraq añılmaycaq.

Vetansız halq o halq degil, iç bir zaman.

Senden ğayrı yoqtır bunı añlamaycaq!

Kim ne coydı? Sen ne taptıñ? Söyle maña.

Bu evnimi? Azbarnımı? "Volga"nımı?..

Raqı-şarap çapçağını, millionnımı?

Ya insan dep, seni asıl kimler aña?

Söyle maña, anañ qayda? Babañ qayda?

Ğariplerniñ mezarları, söyle qayda?

Vetan qayda? Dedelerniñ izi qayda?

Mavı dağlar, mor deñiziñ, söyle qayda?

Balalıqta özenlerden aqqan suvlar

İç tüşmeymi hatırıña, ayt, bir defa?

Diñlep baqsañ, qara boran alâ uvlar.

Bu körgeniñ sefa degil, tek bir cefa!

Uçan-Suvnıñ şuvultısı qayda qaldı?

Qayda qaldı, mavı közlü, güzel Yalta?

Niçün seni bu zengilik şay aldata?

Çoq eglenme, soñki küniñ keleyata!

Bir kün ola, yepelekday uçar-keter

Zenginligiñ – barıñ-yoquñ, bir şey qalmaz.

Aqılsıznıñ aqılı da buña yeter,

Vaqıt barda, añla qardaş, tüşün biraz.

…Çoq söylendi bu aqşamı ağa-qardaş.

Musafirler qolum-qomşu diñlediler.

- Biz razımız ağañ ile, bil, arqadaş,

Qaytmaq kerek! – gürdeleşip, şay dediler.

Lâkin qardaş, qayt at kibi, pek tireldi.

Taş qayalar obalandı, dersiñ, yolda.

Bu arada, şemşek çaqtı, yer titredi…

Ağa çökti tiz üstüne, çanta qolda:

Yavaş-yavaş çantasını açtı ağ –

Eki avuç ana-topraq içersinde!

Cer-cemaat, qardaşı da oña baqa.

Tamçı-tamçı közyaş aqa çeresinden…

Quçaqlaştı bir-birinen ağa-qardaş.

Çanta qolda – eki avuç topraq ile!

Ana-topraq qoqusından aylana baş!

Közlerinden yolaqlanıp, yaş töküle.

Qardaş bastı o torbanı bağırına.

Yaşın yaşnap, kök güdürdep, yağmur yağa!

Yoqtır keñeş ana-topraq – ana-yurtqa!

Közyaşınen suvarılğan bu dünyada!

- …Ey, cemaat, kimim endi, asıl mında?!

Bütün halqnen oğradıq biz ağır alğa.

Ana-topraq deñişilmez bar dünyağa!

Viran qalsın sürgünlikler, çıqam yolğa!

Azmı keçti, çoqmı keçti, uzaq yolda,

Ağa-qardaş kelip yetti Qarasuvğa.

Eki qazma, eki kürek – eki qolda –

Yer qazdılar, ev yaptılar bir qaç ayda.

Qorantası – bala-çağa quvandılar,

Ana-topraq arzusına qavuştılar.

Kerek olsa, quru ötmek aşaycaqlar,

Er kes kibi, ana-yurtta yaşaycaqlar.

Lâkin, bir kün, qara bulut sarqtı kene,

Kök qarardı quzğunlarnıñ taldasından.

Bala-çağa közyaşları aqtı kene.

Quvuldılar Qırım Yarım Adasından.

Mal-mülkleri septirildi anda-mında,

Evleri de buldozernen tegizlendi.

Daa neler körecekmiz bu dünyada?!

Daa nasıl horlaycaqlar bizni endi?!

Yarı gece maalinde – qaranlıqta,

El-ayaqnı tırşavladı, bağladılar.

Tım-tıraqay, aşsız-suvsız ortalıqqa –

Ukraina çöllerine aydadılar…

Azmı keçti, çoqmı keçti harabege,

Kene yolda ağa-qardaş, bala-çağa.

İnandılar yalan-kerçek bir haberge –

Emiş-demiş… mümkün eken, ana-yurtqa…

Cayav-calpı, aç ve çıplaq, ep kettiler,

Kene kelip yerleştiler Qarasuvğa.

Dört köşege dört bir qazıq pekittiler –

Çalaş yasap, ocaq qurıp, aşqa-suvğa.

Başladılar yer qazmağa, ev qurmağa.

Ev temeli ep yükseldi, quvandılar.

Çevre-çetten başladılar ayqırmağa,

Kene gece ana-yurttan quvuldılar.

Bu ne demek?!

Bu aqsızlıq kimge kerek?!

Qabaatsız qırım halqı ep horlana!

Asıl buña neler sebep?

Kimler sebep?

Kelir, ebet,

Soramağa, bir kün nevbet!

Asırlarnen yaşağan halq vetanında.

Vetanıçün terin tökken, qanın tökken.

Sovetlerçün ant etken o ayatında,

Ağa-qardaş yaşağan o er milletnen.

Qolum-qomşu – rus, ukrain, em de "tatar"

Yaşağanlar.

Bir sofradan aşağanlar.

Dost olğanlar köy-şeerde yaşlar, qartlar.

Bugün niçün – "tatarsıñ!" – dep ayıralar?

…Alimeni İnna satqan faşistlerge,

Lâkin bizler kin tutmaymız iç kimsege.

Partizanlar: Bekir, Appaz, Mustafalar…

Vetan içün küreşlerde mahv olğanlar.

Qaramanlar: Abdulla ve Amethanlar –

Bir degiller.

Olar yüzlep nam berdiler.

Bir kün ola, üstümizge kir atqanlar –

Çarpınırlar, qan qusarlar, can berirler.

…Bugun ağır, yarın ağır, kene dayan.

Üner al sen, yigitlerden, qara künde.

Eñ azizi bu dünyada – millet, Vetan.

İç baş egme, yeşilbaşlar ökürgende.

Öz-özüñni otqa atmaq – ölmek, yanmaq

Bu yaşavdan hayırlıdır, bu dünyada!

Lâkin endi, kerek biraz uzaq baqmaq –

Ya ölümden işimizge barmı fayda?

Eñ eyisi – soñ nefeske, soñ daqqağa –

Quvet topla!

Vetan içün talmay küreş!

Saña, maña, gece-kündüz halqıñ baqa.

Bizlerge de, ille bir kün doğar küneş!

…Ant ettiler ağa-qardaş, halq aldında –

Qaytıp kene yerleşmege ana-yurtqa.

Ahır-soñu Qarasuvda – qarçığada

Kene aldı qazma-kürek olar qolğa.

Ahır-soñu bu küreşte yeñdi olar.

Birlik olıp, epimizge kerek qalqmaq.

Tek o vaqıt yüreklerge quvanç tolar.

Mına böyle kerek bizge yurtnı almaq!