Bugun, qısmet olsa, altın beşigime – Qırımğa qaytacam. Men, işte böyle tatlı hayal ile, saba tañda uyandım. Cismaniy terbiye ile meşğul oldum, qol-betimi yuvdum. Çantama şeylerimni yerleştirdim. Er şey azır olğan soñ, abdest aldım, Qurani-Kerimden bilgen Surelerimni oqudım. Bu arada oda arqadaşım ve aynı zamanda eski tanışım Aci Server Bekir de uyandı. O alel-acele şeylerini cıyıştırdı. Bundan soñ bizler liftke minip, aşağı tüştik. Eki – üç künden berli yaşağan beş yıldızlı Bilkent musafirhane restoranına kirdik. Ekinci Bütündünya Qırımlar Kongressi delegatları içün uzun-uzadiye masa üzerinde tizilgen "biñ-bir türlü" çeşit yemeklerden aşaycağımız qadar iri yalpaq savutqa qoydıq ve masa başına keçip oturdıq. Kongress delegatları saba yemekni özleri başara, üylelik ve aqşamlıq yemeklerde ise, garson (öfitsiant) hızmet ete.

Deycegim, saba yemeginden soñ oda arqadaşım ile beraber kene ekinci qatqa köterildik. Odamızğa kirip, eki rekat Namaz qıldıq. Soñra çantalarımıznı köterip, musafirhane azbarına çıqtıq. Yüksek komfortlı avtobuslarğa mindik. Men Ankara şeerini daa bir defa seyir yapmaq maqsdında avtobusnıñ eñ ögdeki oturğıçına yerleştim. Sebebi, avtobus bizlerni – Bütündünya Qırımlar Kongressi delegatlarını Türkiye paytahtı soqaqlarında, caddelerinde kezindirip, soñ ava limanına (aeroportqa) alıp baracaq.

Şimdi, Bilkent musafirhanesiniñ azbarı adam ile tolu. Delegatlar biri-birile sağlıqlaşıp, yavaş-yavaş avtobuslarğa toluşmaqtalar.

Neyse de, er kez avtobuslarğa çıqtı – yerlerine oturdılar. Menden aşağıda – sol tarafta, çalt areketlerle dumen başına keçip yerleşken otuz yaşları etrafında olğan orta boylu, siya mıyıqlı, narınca kelgen aydavcı avtobusnı yerinden köçürdi. O, avtobusnı ustalıqle ötelniñ azbarından çevirip, büyük yolğa çıqardı. Avtobus suratle menzilge doğru yol aldı. Mına, avtobus, cam kibi tüm-tüz yolnıñ sol tarafında yerleşken arap dünyası usulında, daa doğrusı İraq arhitektura usulında qurulğan Ali-paşa Camisi ve Dürbesi yanından keçmekte…

Menim közlerim ögünde ise, soñki künlerde olup keçken vaqialar birer-birer canlanıp başladı.

…Bayağı bir devir, daa doğrusı asırlar zarfında islâm dünyasınıñ merkezi – beşigi esap etilgen Aqtopraqta, onıñ bugünki yañı paytahtı Ankara şeerinde qırımlarnıñ forumı olup keçti. Birinci Bütündünya Qırımlar Kongressi 2009 senesi mayıs ayında Qırımnıñ Bağçasaray ve Aqmescid şeerlerinde ötkerilgen edi. Ankarada keçirilgen mezkür tedbir beş yıldızlı Bilkent musafirhanesinde, onıñ konferens-zalında olup keçti.

Avgust bir ve eki künleri, sabadan aqşamğace devam etken Ekinci Bütündünya Qırımlar Kongressinde seyyaremizniñ bir çoq köşelerinde yaşağan qırımlı toplumlardan (diasporalardan) vekiller iştirak ettiler. Forumğa dört yüz nufuzdan ziyade delegat toplandı.

Refat Çubar tekrar Kongress yolbaşçısı vazifesine tain etildi. Kongresste bayağı bir vesiqalar qabul olundı…

Meni, ne içündir, Kongresste üküm sürgen siyasiy iqlim çoq meraqlandırmadı. Meni esasen, Kongressniñ temeli esap etilgen til medeniyeti ziyade meraqlandırdı. Aslı da, er bir halqnıñ, er bir milletniñ, er bir devletniñ temelini eñ evelâ mıtlaqa til medeniyeti teşkil ete.

Men, qudretli türkiy halqlarınıñ bir tüsü sıfatında, ta teren tarih qatlamlarından tutıp bu küngece yaşap kelgen qadimiy ve aynı zamanda mağrur tavrlarnıñ – qırımlarnıñ nesili, evlâdı olaraq, uyğunsız til medeniyeti iqlimine rastkeldim. Örkeni – tamırı türk olup, özüne has dülber lehceler – tiller müitinde yaşap kelgen cümle türkiy halqları sırasında tekrarlanmaz qırım lehcesi de – tili de mevcut. Mezkür aqiqatnı iç bir kimse, degil ki, ayrı şahslar, atta ilim-fen dünyası bile inkâr etip olamaz.

Yazıcı ve dramaturg Yusuf Bolatnıñ tili ile söylegende: "Qırım milliy tilimiz çalbaş Çatırdağdan çapıp aqqan irmaçıqnıñ tendirist ve aenkli sesini añdıra…". İşte, böyle dağ irmaçığınıñ tatlı sesini añdırğan qırım tilindeki efsaneviy aynennilerni yırlağan mağrur ecdadlarımız beşikteki evlâtları qalblerinde milletine, halqına, Vetanına nisbeten qudretli sevgi ve ikmet aşlap keldiler. Neticede Muhammed (Mahmud) Qırımlılar, Şecarat Hanımlar, al-Malik az-Zahir Rukn ad-duniya va-d-din Beybars al-Bundukdari as-Salih ismi ile belli Beybarslar, Bora Ğazı Geray Hanlar, IV Sofu Muhammed Geray Hanlar, Alim Geray Sultanlar, Aşıq Ümerler, Tuğaybeyler, Cevheriyler, İsmail bek Gaspralılar, Çelebicihanlar, Cafer Seydametler, Asan Ayvazovlar, Şevqiy Bektöreler, Amethan Sultanlar… kibi onlarle, yüzlerle millet sımaları yetişip çıqtılar. Olar ciannıñ siyasiy ve medeniy iqlimine kendi misilsiz tesirini kösterdiler. Bu da aqiqat!

Nice-nice asırlar zarfında, qudretli Osmanlılar imperiyasınıñ eñ yuqarı idare basamaqlarına barğance efsaneviy qırım tili aynennisi ile terbiyelengen, şekillengen Seadet Geray-zade Huseyin, Haci Mustafa Efendi, Ahmed Tevfiq-paşa, Ebulhayir Efendi, Mustafa-paşa, Feyzullah Efendi, Feyzi-paşa, Kâni Mehmed-paşa, Osman-paşa, Abdusettar Efendi, Emin-paşa, Qırımiy-zade Reşid Ahmed Efendi… kibi sıra-sıra qırımlı sımalar Portanıñ ep çeçeklenmesine özleriniñ misli yoq büyük isselerini qoştılar. Bu da inkâr etilmeycek aqiqat!

Ya şimdi bu qudretli sımalarnıñ nesillerine – bizlerge ne oldu aceba!? Ne içün böyle nufuzlı forumnıñ temelini sağlam, dülber qırım milliy edebiy tili teşkil etmedi. Bunıñ daa ziyade añlaşılmağan yeri şunda ki, Ekinci Bütündünya Qırımlar Kongressiniñ bismillâsı Türkiye türkleriniñ dülber edebiy tilinde degil de, laqırdı lehcesinde başladı. Zanımca, atta mühteşem konferens-zalnı "yaraştırğan" yazılar – cümleler bile Türkiye türkleriniñ laqırdı tilinden alınğan kelimelerdir.

Men konferens-zalda oturıp, andaki aleketli yazılarnı körüp, alıp barıcılarnıñ tillerini diñlep yazıcı Şamil Alâdinniñ: "Bizim er bir yapqan işimiz tatarca ola! Bizler ne zaman insan kibi çalışmağa ögrenecemiz!.." degen sözlerini hatırladım. Ustaznıñ temelli fikirinde em kerçekten de aqiqat bar.

Ya böyle alğanda, Kongress teşkilâtçıları içün til meselesinde iç bir türlü mania yoq da. Allanıñ beregenine şukranlar olsun, Qırım milliy edebiy tili, Türkiye milliy edebiy tili ya da ğayrı tiller boyunca mütehassıslarımız yetip artacaq. Meselâ, men Qırım milliy em de Türkiye milliy edebiy tillerni suv-tilmaç bilgen ve şimdi Türkiyede yaşağan bir qaç talebelerimni rastketirdim. Yahud Haqan Qırımlınıñ refiqası Elmaz hanımnı alayıq… İç olmadı mezkür Qırım evlâtları celp etilip, olardan mahsuldarlı faydalanmaq mümkün edi de. Skayp vastası ile çalışmaq meselesini añmasaq da olur. Skayp ile istegen til mütehassısı ile bağlanmaq imkânı bar… İşte mevcut vaziyetlerden faydalanmağa areket etilse edi, böyle uyğunsız qaba hatalarğa da yol berilmez edi. Yani qabul etilgen vesiqalar, muracaatlar hatasız tizilir – yazılır edi, alıp barıcılarnıñ tilleri de Qırım türkleriniñ saf lehcesinde – tilinde, Türkiye türkleriniñ saf lehcesinde – tilinde yañğıraycaq edi. Bundan ğayrı konferens-zaldaki yazılar ve Kongress vesiqalarındaki milletke, halqqa, Vetanğa zıt til medeniyeti ceetine ait yañlışlarğa yol berilmeycek edi, (meselâ, qırım milliy edebiy tiliniñ qaidesi mücibi "Qırım Tatarı" degil de, "Qırımtatarı" yazıla ve ilâhre… ve ilâhre).

Qırımlarnıñ böyle nufuzlı forumı istese Ankarada ya da Parijde, Kiyevde yahud Moskvada… angi bir memlekette keçirilmesin, til ceetindeki "dizaynı" eki tilde olmalı ve öyle de eki tilde alınıpp barılmalı. Eñ evelâ, saf qırım milliy edebiy tilde em de keçirilgen memleketniñ saf edebiy tilinde keçmeli. Başqa türlü olmaqnıñ çaresi yoq. Aks alda, bunı ne dünya cemaatçılığı, ne de qudretli türkiy halqları añlar.

Qırım ve onıñ evlâtları, qırımlı türklerniñ liderleri bütün zaman "yedi kere ölçep…" iş körseler, yapılğan işler neticesiniñ – meyvasınıñ mahsulı tez arada körünip başlar. Onıñ bol-sal bereketinden bütün qırımlar, daa doğrusı bütün türkiy halqlar ğıda alırlar. Sebebi, bizler epimiz – tamırlarımız teren asırlar qatlamlarına ketken qudretli – gövdeli bir terekmiz ve onıñ sağlam dallarımız…

Eger de, Ekinci Bütündünya Qırımlar Kongressiniñ alıp barıcıları maña söz berseler edi, men yüksek Qırım Minberinden – qudretli Türk Minberinden turıp, daa çoq fikirlerimni açıqlaycaq edim. Teessüf ki, añlaşılmağan sebeplerle men böyle fursattan marum qaldım...

Avtobus toqtadı ve onıñ salonı areketke keldi. Men salon içerisindeki areketlerniñ – seslerniñ tesirinden teren tüşünceler-hayallar alğışından qurtuldım. Qarşımdaki avtobus camına, camnıñ artına baqtım. Aqtopraqnıñ paytahtı Ankara şeeriniñ mühteşem halqara ava limanına kelip çıqqanımnı añladım…