Saar…

Ortalıq çım-çırt. Dalğalar yavaştan yalığa kelip urula, soñra keri çekileler.

Burun kenarında ihtiyar bir adam otura. Deñizden esken serin yelçik onıñ saqalını ohşay. İhtiyarnıñ çal qaşları tübündeki tüşünceli kozleri tınç deñizge baqmaqtalar. Onıñ zeininde keçmişteki facialı küñler ep canlanmaqtalar.

…Biñ doquz yüz yigirmi sene, yaz küñlerinden biri. Yigirmi uç yaşında Rustem bu qaya üstünden deñizni seyir etmekte. O künü deñiz pek öktemli edi. Dalğa suratle qayağa kelip urulğanda, onıñ etrafqa saçrağan suv tamçılarından Rustemniñ üstü-başı sılana, onıñ gur qara qaşlarınıñ ortası tüyümçiklene, soñra o tüyümçikler ğayıp olalar.

Niayet, Rustem oturmaqtan bezse kerek ki, artqa taba çekildi, sırtı üstüne yattı. Kozleri ögündeki temiz mavı kökni seyir eterek, demi babasınen olıp keçken subetni hatırladı. Babası Ahmet ağa oña: "Endi oğlum, sen ahıl-balik oldıñ, çoh şeylerni añlaysıñ. Kendiñin muqaddes borcuñı ödemek vahıtı geldi. Sen de eliñe silâ alıp, duşmannen güreşmeh gereksiñ…" dedi. Şimdi Rustem babasınıñ sözleri üzerinde tüşünir eken, oz-özüne ğururnen: "Vrangelcilere endi öyle bir iş keseyim ki!.. Ebet, merginligimi endiden soñra, melunlar ile olacah uruşlarda gostermeh gerekim", dep hayallandı. O, babasınıñ geceleri ketip, tañda qaytıp kelgenini hatırladı. Lâkin babasınıñ böyle hucur seyaatlarlarınıñ sebeplerini soramağa baznası otmedi.

Bir kuñ o tüfek alıp, babasınen bereber avğa çıqtı. Bayağı dolanğan soñ, dağda meşin bıcaqlı bir adamnen körüştiler. O künü olar, dağda eki tavşan atıp, köyge qaytqanda Rustem babasından: "Baba, o kim edi ya?" dep soradı. Nasıldır tüşüncege dalğan Ahmet ağa oğluna diqqatnen baqtı ve: "Sen oğlum, bu ahta kimseye ağız açma. Vahıtı-saati gelende, episini temelinden añlarsıñ", dedi.

Bu laqırdıdan soñ Ahmet ağa aytqan "vahıtı-saati" çoqqa barmadı. Rustemniñ er şeyden haberi olğandan ğayrı, endi onıñ özü "Şçuka" lağaplı adamnen bağ tutıp, kimerde babasınıñ avalesinen dağğa barıp kele. Atta bir qaç küñden soñ dağğa ketip endi anda qalacaq. Rustem oz-özüne: "Lâkin men kitsem Zuleyhamnıñ tağdiri nasıl olur aceba, - dep tüşündi. – Şimdi görüşende sır etip partizanlığa kitecegimi söylerim. Eger razı olsa beraber kiterik. "Şçuka" emce alımızı mıtlaha añlar…" Şu vaqıt epkinlikle kelip urğan dalğa Rustemniñ ayağındaki çarıqlarını sılattı. O deral artqa çekildi ve sılanğan çırıqlarını çıqarıp, kenarğa qoydı. Soñra, sağ tarafına yantayıp çırıqlarına baqtı ve külümsiredi. Çarıqları oña saba olıp keçken vaqianı hatırlattı. Bu al şöyle olğan edi.

…Babasınen beraber Nalçacıq bağlarına işke ketkende, qarşıdan bileginde gügümi keteyatqan Zuleyhanı kordi. Nasıl manaçıq tapsa da, babasından artta qalıp, Zuleyhanen azaçıq lafetse. Soñra: "Baba, çarıhlarım boşadı. Sen kit, men ardıñdan yetişirim", dedi. Ahmet ağa oğlunıñ çarıqlarına, soñra koz-qıyığından onıñ qızarğan çırayına baqtı, bir şey aytmay, yolunı devam etti. Taş üstünde oturıp, esalet çırıqlarınen oğraşqan Rustem, babasınıñ qaya artında ğayıp olğanını korgeninen acele sürette yerinden qalqış, Zuleyhağa taba bir adım atar-atmaz negedir sürünip yerge yıqıldı. O esalet ıñırdanaraq, sırtı üstüne çevirildi. Bu alnı korgen Zuleyha çar-çapik gügümini yerge qoyıp, Rustemniñ yanına çapıp keldi. "Bir yeriñi ağırttıñ yohsa, Rustem?!" dep soradı. Oña yardım etmege ıntıldı. Rustem ise, terenden ohıldap, yumulğan kozlerini birden açtı. Qıznıñ eyecanlı dülber közleri, Rustemniñ mañlayını ortken özüniñ dalğalı siya saçları arasından yigitke tikilip qalğan ediler. Rustem Zuleyhanı köküsine basıp, o kozlerni opmek istedi. Lâkin Zuleyha: "Rustem, nedir seniñ yaptığıñ? Bir de-biri görer!" dep, onıñ ellerinden qurtuldı da, gügümine taba ketti. Rustem yerinden qalqtı, endi gügümini omuzına alğan sevimlisiniñ yanına bardı. "Zuleyha! Men seni bugün ahşam yalıda beklerim, gelirsiñmi?" dep soradı. Zuleyha başını salladı, kelecegini añlattı. Bundan soñ Rustem babasınıñ peşinden çapıp ketti.

…Aqşam yalıda oturğan Rustemniñ tatlı hayallarını Aci-Memet mollanıñ yüksek davuşle oquğan ezanı böldi. Endi ekindi maali. Zuleyha körünmey! Rustem yerinden sıçrap qalqtı. Qaya üstünden özüne tanış er bir terekni, qırnı, qayanı diqqatnen kozden keçirdi. Lâkin bu yerge er vaqıt çapıp kelgen Zuleyha bu sefer körünmedi. Rustem raatsızlanıp başladı. Daa qurumağan çarıqlarını ayaqlarına keçirdi, yavaştan qayadan aşağı tüşip, köyge taraf yol aldı. "Ne sebepten gelmedi aceba? Yohsa hastalandımı? Yoh hastalanması mümkün degil, çünki saba, Zuleyha tendürist edi", dep oz-özüniñ göñülini almağa tırıştı.

O böyle tüşünceler içinde ketken vaqıtta:

- Yardım et-i-iñ-i-z! – degen kiyik ses eşitti.

Bu ses onıñ yüregine oq olıp sançıldı. Koz yumıp-açqance, Rustem qaya üstüne tırmaşıp çıqtı. Qarşısında… Eki beyazgvardiyalı onıñ Zuleyhasına qılınmaqta ediler. Biri:

-Ayt, qayda ketesiñ?! – dep qıçırdı. - Ya bu boğçañda ne bar?!

Zuleyha indemey. Beyazgvardiyalı ep zorlamaqta.

- Ayt deyim saña!

Şu añ vrangelcilerden biriniñ kozleri Zuleyhanıñ açılıp ketken köküsine tüşti. Qızğa ıntıldı… O birisi, kenardan seyir eterek, keyfnen külmekte. Zuleyha tekrar qıçırıp, yardımğa çağırdı. Rustem olarnı körip, iddetle ögte atıldı. Evelâ, kenarda turğan beyazgvardiyalını yumruğınen urıp yerge serdi. Digeri pıştavına uzanğanda, Rustem onıñ yanında peyda olıp, omuzlarına yapıştı. Çekkeleşken esnada elinden tüşken pıştavına uzandı. Lâkin çar-çapik uzanıp pıştavnı eline alğan Rustem, onıñ saibine ardı-sıra eki qurşun yiberdi. Zuleyha ise, ökür-ökür ağlayaraq, çapıp keldi de, özüniñ intiqamcısına sarıldı. Şu vaqıtta onıñ yaşlı kozlerine Rustemge doğrutılğan pıştav çalındı. Bu – demin yerge serilgen beyazgvardiyalı özüniñ soñki quvetini toplap, titregen ellerinen pıştavını Rustemge kozlemekte edi. Apansızdan atılğan qurşun sevimlisini oz kevdesinen qapatqan Zuleyhağa kelip urdı. Qıznıñ qolları boşadı, ayaqları büklendi. Yerge yıqılayatqanda, Rustem onı quçaqlap aldı. Can bermekte olğan Zuleyha sönük kozlerini Rustemge tikledi, olar, şu kozler oña ökünçnen baqmaqta ediler. Eşitilir-eşitilmez sesnen "Rustemim!" dedi, başı Rustemniñ köküsine tüşti. Kozleri yaş tolu Rustem Zuleyhanı bağırına bastı, onıñ dağınıq saçlarından, solğun yanaqlarından opti.

- Menim ayatım! Arzım! Quvançım! – dedi.

Soñ Zuleyhanıñ başını köterip, kozlerine baqtı. Zuleyha kozlerini sevimlisine tikip tursa da, artıq onıñ yüregi urmay edi. Bu alnı korgen Rustem deşetli sesnen qıçırdı:

- Yoh! Sen ölmeycehsiñ! Sen menim halbimde ebediy yaşaycahsıñ!..

Qave yanında köyniñ aman-aman bütün ealisi toplandı. On eki vrangelci halqnı közetmekte. Askerlerden biri biraz kenarda atlarnı qoruy. Kapitan rutbesinde ofitser qırım tilinde pelteklenip nutq söylemekte. Biraz toqtaldı, soñ teren köküs keçirdi ve zar-zornen özüniñ nutqını devam etti:

- Bolşevikler Or kapıdan içeri kirmek içün büyük küvet toplaylar. Biz anda siznin baktınız ögrunda kan tökip bolşevikler qarşi küreşmektemiz. Krım azatlığı içün baron Vrangel ordusına ögullarınıznı beriniz…

Eali arasından kimdir: "Etişmeydi o baran Vrangel bunda gelmeye!" dep qıçırdı. Başqa birisi ise: "Erte-yarıh bu yerden coyılıñız!" dedi. Beyazgvardiyalılarğa yaqın turğan Aci-Memet molla, şamata kötergen halqnı tınçlandıracaq oldı. Lâkin onıñ areketi neticesiz qaldı. Böyle alnı beklemegen kapitan tekmil şaşmaladı.

- Cemaat! – dep Aci-Memet molla adamlarğa muracaat etti.- Siz ne yapqanıñıznı bilesiñizmi? Allataalânıñ vekilini, musafirni böyle qabul etelermi? Bu yaptıqlarıñıznı büyük mevlâm bağışlamaz. Qarşımızdaki cenap azretleri bütün ev-barqlarını qaldırıp, bizni bolşeviklerden qorçalamaq içün bunda geldiler. Siz ise…

Mollanıñ sesini Arabacı Ümer böldi:

- Gelen yerlerine kitsinler! Biz böyle imayecilere muhtac degilmiz!

Halq Arabacı Ümerge qoltutaraq, kene ziy-çuv oldı. Bu arada ortağa Ahmet ağa çıqtı. O qolunı töpege köterip halqnı tınçlandırdı.

- Cemaat! – dedi Ahmet ağa. – Bu efendi bizge bir taqım olmaycaq yat sözler söyledi…

Halq sustı. Kimdir:

- Ahmet ağa kitabiye sözler söyley! – dep qıçırdı.

Kapitan raatsızlana başladı.

- Bolşevikler bizge ecdadlarımıznıñ aqıllarına bile kelmegen eyilikler yaptılar, - dep sözüni devam etti Ahmet ağa. – Eñ müimi topraq saibi oldıq. Qarşımızdakiler ise, daa tünevin mırzalar ediler. Bular, qollarında silâ, bizlerge berilgen uquqlarnı qaytarıp almaq isteyler. Yoq, arqadaşlar. Kim de-kim bu ğarezlikke qoşulsa, onı Acı-Memet ağa bağışlasa da, Alla bağışlamaz, zaman bağışlamaz!

Şu vaqıt kimdir: "Ahmet ağa!" degence, qurşun atıldı. Ahmet ağanı atmağa niyetlengen banaki kapitannı qaydandır kelip urğan qurşun yerge serdi. Deral telâşqa kelgen beyazgvardiyalılar tüfeklerini adamlarğa tiklediler. Praporşçik rutbesinde vrangelci açuvlı alda ecnebiy tilde bir şeyler söyledi. Onıñ lafından yalıñız "bolşevik" sözüni añlamaq mümkün edi. Soñra o, atlı askerge nasıldır emir berdi. Asker yerinden qopqanınen, qaydandır, kene ardı-sıra tüfek atıldı. Asker yengil yaralansa kerek ki, egilip atnıñ boynuna sarıldı, çoqqa barmay, evler artında ğayıp oldı. Praporşçik, turğan yerinden tez-tez artqa çekilmek istedi, yetiştirip olamadı, qurşun onı da yerge yıqtı. Qalğan beyazlar ise, partizanlar keldi bellep, ateş açmağa cesaret etmediler. Eali içinde gürülti qoptı. Ahmet ağa ses çıqqan tarafqa çevirildi. Qarşısında turğan oğlunı körip, taaciplendi. Rustem kozlerini vrangelcilerden almay: "Baba, men şimdi saña episini añlatırım", dedi ve yanındaki arqadaşları Üsein, Halit, Abdullağa ellerini töpege köterip turğan doquz askerni silâsızlandırmaqnı emir etti.

Bu alnı közetip turğan eali ise, alâ daa özüne kelâlmay, ayret içinde edi. Askerler silâsızlandırılğan soñ, Rustem köydeşlerine çevirildi de, dedi:

- Bu melunlar Aci-Memet ağanıñ hızı Zuleyhanı çekiştirip öldürdiler!..

Eali kene eyecanğa keldi. Zuleyhanıñ babası bu haberni eşitkeninen, tentiredi, yıqıla yatqanda adamlar onı tuttılar. Zuleyha onıñ birden-bir evlâdı edi…

- Bu hurşunlar Zuleyhanıñ hatiresi içün! - dep bağırdı Rustem asretli davuş ile…

O endi dört vrangelcini yerge serip yetiştirgeninen babasınıñ quvetli qolu onı toqtattı. Ahmet ağa oğlunıñ elindeki pıştavnı çekip alaraq:

- Bularnıñ taqdirini sen degil de, revolütsiya mahkemesi al etmek kerek! – dedi.

Şu vaqıtta cemaat ögünden Zuleyhanıñ cesedini alıp keçtiler. Adamlar mevtanı azaplı çereler ile közettiler. İñiltiler, iñlevler eşitildi, duşmanğa lânet sözleri yanğıradı.

- Hainlerge ölüm! Mahkeme etip oturmaqnıñ aceti yoq! – dep qıçırdılar.

Ahmet ağa eyecanlı alda:

- Köydeşler! – dep bağırdı. – Zenginlerniñ topraqları bizlere, fuqarelere keçkenden berli olar bizlerge bir kuñ tınçlıq vermeyler. Beyazgvardiyalılar Rusiyeniñ bütün köşelerinden quvulıp çıqarılğandan soñ bizim toprağımızğa soquldılar. Olarnıñ qurşunlarından nice adamlarımız, nice Zuleyhalarımız qurban kettiler. Endi keç oldı. Musaade etseñiz, bularnı yarın siziñ iştirakiñiznen mahkeme etermiz.

Köylüler Ahmet ağanıñ teklifine razı olıp, evlerine dağıla başladılar. Köyniñ yaşları esirlerni tütün aranına qapadılar.

Aci-Memet ağanıñ evi qavege yaqın olğanı sebebinden, şimdi anda köterilgen ses-sada qave azbarında turğanlarğa da eşitile edi. Aci-Memet ağa evinden çıqtı, başını egip, yavaş-yavaş Ahmet ağanıñ yanına keldi.

- Ahmet! Demi qaçıp ketken atlı asker kendi komandanlığına barıp haber etse, mında silâlı otrâd kelip, köyni ast-üst eter, qıyamet qoparırlar, dedi o. – Bizim olarğa qarşılıq kostermege quvetimiz yetişmez, qomşu köylerden yardım istemek kerek.

Aci-Memet ağanıñ kederden bükülgen qiyafetini qave penceresinden engen yarıq aydınlatmaqta edi.

- Memet ağa, biz bir çareler körermiz. Siz bizim evge kirip biraz raatlanıñız. Kendiñizni elge alıñız. Ne yapayıq, taqdir öyle eken! – Ahmet ağa böylece, onıñ göñülini almağa tırıştı. Soñra Rustemni kenarğa çağırdı: - Oğlum, men seni añlayım! Lâkin "baş yazısını goz görir" degenler… Bizim başımızğa böyle belâ yazılı eken. Sen deliqanlı oğlan oldıñ. Deliqanlılar ise, er çeşit qıyınlıqlarğa azır turmaq, qatlanmaq kerekler.

Ahmet ağa biraz susqan soñ Rustemge dedi:

- Saña, oğlum, müim bir avalem bar…

Tañ maali. Köy daa yuquda. Yolda at tuyaqlarınıñ davuşı çıqtı. Soñra atışmalar başladı. Köyge bastırıp kirgen beyazgvardiyalılar otrâdı tütün aranındaki beş askerni qurtardı, köylülerni qave ögüne toplap, pülemötlarnı olarğa qarşı tikledi. Bundan soñ sorğularğa, cezalarğa keçti. Cezalanğan Arabacı Ümerden soñ nevbet Ahmet ağağa keldi. Onıñ elleri artına bağlı edi. Ofitser Ahmet ağadan nelerdir sorap turğanda, askerler arasından kapitan rutbeli adam çıqtı. O Aci-Halil mırzanıñ oğlu Abcelil ekeni tanıldı. Vrangelniñ sadıq ofitserlerinden biri.

- Bu pezevenknen men özüm oğraşacağım! – dedi o, açuvlı kozlerini Ahmet ağağa tiklep, elindeki pıştavını oña doğrulttı.

Ahmet ağa, onıñ vahşiy kozlerine baqaraq, mıyıq astından külümsiredi. Bu arada Abcelil "Qızıllar!" dep qıçırdı da, Ahmet ağanıñ ayaqları astına yuvarlandı. Onı Rustemniñ mergin qurşunı yerge serdi.

Bundan soñ Çarh köyüniñ bütün ealisi ayaqqa qalqtı. Qomşu köylerniñ adamları da kelip olarğa qoşuldı. Böylece, Or Qapısından uzaqta, yarım adanıñ eñ töründe vrangelcilerge qarşı büyük isyan, amansız küreş başlandı. Duşman ise, böyle adiseni kozde tutmağan edi…

- Dede-ye! Anamlar avtobus toqtağan yerde bekleyler!

Burun kenarında oturğan ihtiyar adam birden seskendi. Yerinden qalqıp, ufuq betke baqtı. Andan köterilgen küneş öz nurlarını etrafqa saçmaqta. Deñizden esken yel quvetlendi. Dalğalar ep qayağa çapqılmaqtalar. Rustem dede çevirilip, ses kelgen tarafqa baqtı. Anda sekiz yaşında torunı – Zuleyhanı kordi. Qızçıq yalığa, dedesine taba çapıp kelmekte edi...