Amdi Geraybaynıñ
nazmiyetinden nümüneler
Ey, yigit, qalbiñni yıldırım ursa,
Duşmanıñ köküsiñni tepmelep tursa,
Mezarıñ üstüne saraylar qursa,
Astından kene de "Aqman!" dep bağır!
Yardımğa yigitler yigitin çağır!
Deryalar bozulıp, üstüñe yavsa,
Parlansa müitler, boşluqqa avsa,
Duşmanıñ sülükday qanıñnı savsa,
İçiñde ateş iç sönmesin, yansın!
Artıñda qalğanlar yigit dep añsın!
Ruhuñda azatlıq ümüti sönse,
Oylarıñ qırılsa, tersine dönse,
Yigittir bu alğa eger kim könse,
İşançıñ üzülip, göñlüñ solmasın!
Yigitlik ölmeycek, şübeñ iç olmasın!
Yosma Leylâ, meleklerden tuvdıñmı?
Dört qanatlı pirilerge uşaysıñ.
Özüñdeki büyüklerni tuydıñmı?
Qalbimde sen şiir bolıp caşaysıñ.
Canğa cara seniñ elâ közleriñ,
Ah!.. neqadar yaraşıqlı turasıñ,
Göñül yaqa tatlı aytqan sözleriñ,
Cüregimni gögercinday urasıñ.
Bütün dünya töben tüşe közümden,
Külümsirep sen közüme qarasañ,
Bayılaman men keçemen özümden,
Altın-sarı saçlarıñnı tarasañ.
Nazarlarıñ ilham bere, coştıra,
Cümlelerni cartı-curtı qoştıra,
Ah, qatiyim, tilim qısqa, sözüm az,
Ey, göñülim, sırlarıñnı içke yaz…
Köy içinde arabalar şaltıray,
Bala-çağa qorqusından qaltıray.
"Kadet qaça" dep aqaylar aytalar,
Atlarını çölge saqlap qaytalar.
Or tübünde turmay toplar atıla,
Qurşun sesi salqın yelge qatıla.
Generallar köy içinde yüreler,
Peşlerinden itler tınmay üreler.
Ofitserler soldatlarnı çağıra,
"Çalt oluñız, qaçamız!" – dep bağıra.
Aranlardan atnı cetip keteler,
Qaraltını zır-zıbıldaq eteler.
Qoyumıznı, qozumıznı soyalar,
Tavuqlarnıñ tuhumını coyalar.
Em aydutlar yer tepinip sögüne,
Babam ğarip yalvara ve çöküne.
Köküsine tüfek tirep turalar,
Köçürmege pülemötnı quralar.
Olar sözni yaman añlay, atıla,
Damarlardan qara qanıñ tartıla.
Qart anamnıñ Namazlığın aldılar,
Cabuv etip atlarına saldılar.
Hainlerniñ Tañri canın almadı,
Anamnıñ baş altını da qalmadı.
At, ögüzni, taylarnı da yektiler,
Köy boşatıp, yurtqa saban ektiler.
Aş, yem bitti, otqa yandı negizler,
Bunday etti olar yerni tegiz yer…
Şunday künler kördi ğarip başımız,
Unutmasın bunı iç bir yaşımız!
Tarihta bu bir iz olup qalmalı,
Bizim yaşlıq bundan bir ders almalı.
Ah, sözüñ tekrarsız köküs keçirmiy,
Qaba bir davuşman "Anam" diyalmay,
Asretli közümniñ yaşın tıyalmam,
Analar aq sütin ahsız içirmiy.
Tilsiz ayvandayın cansız beşikte,
Sönecek çıraqday yanıp yatqanda,
"İfo" dep küldürip sen söz qatqanda,
Perdeniñ arasın açqan teşikten.
Menim menligim de, menlik tuvdırğan!..
Menlikte menligim, ah, anaçığım!..
Bahşışım tugulmi al yanaçığım?
Tuyğusın incertip hayal quvdırğan,
Yanıq, şairler, Edibe totayğa
Eminler, Fikretler, edip Toqayğa!..
Bugüngecek senden sırım gizledim,
Yüregiñe gizli bir yol gizledim.
Qarar berdim endi saña aytmağa,
İç yaşırma, sen de sırıñ ayt maña!
Er kün gece kelesiñ sen tüşüme,
Sarıp ala qalbimni bir üşüme.
Kökten enip kiresiñ sen qoynuma,
Sarmaşıqday sarılasıñ boynuma.
Abdırayman, seskenemen, turaman,
Birden lampa iskencesin buraman,
Yaslanaman töşegimniñ törüne,
"Ah, degende aq cigerim körüne…".
Sen hayalsıñ, saqlanasıñ, qaçasıñ,
İç dertimni tazertesiñ, açasıñ.
Pek muğaya, sarınaman, yataman,
Oylanaman, qasevetke bataman.
Canım-közüm, aqız, qabul et meni, –
Tut qolumdan, özüñnen bir et meni!
Yüzüm külsin, aldıñda tiz çökeyim,
Aytıp-aytıp efkârımnı sökeyim.
Seniñ içün cuvurmaqtan talmayman,
Başqa qıznı iç aqlıma almayman,
Er cilveñe, er aşqıña razıman,
Yaz cevabın üç – dört satır yazıñman!
KETME, BALAM, AYIPTIR!..
Anası ayta
Şeytan uyu, canım qızım, mektep degen egerek?
Aslı, canım, qız balağa oquv-yazuv ne kerek?
Qarındaşqa, kâğıtqa yazıq, bir köpten-köp tögerek,
Özü de tap Aqmescidde, köyümizge pek erek.
Bu yıl şunda ketme, qızım! Anayçığıñ cılatıp,
Biñlermen para masraf etip, babañ cebini suvaltıp,
Otur üyde, qur keryañnı, ketenleriñ ağartıp,
Aytqanımdan çıqma, balam, halqqa yüzüñ qızartıp.
Sağa baqsaq, sen oquvnı uşatasıñ sürekke,
Gimnastik diy, sağlamlıq diy, tırmaşasıñ terekke,
Vazgeç, balam, künnü coyma, bu kereksiz tilekke,
Bizler seni nışanladıq, pek zengin dep, erekke.
Üstüñdeki kiygen urbañ – bir maruşke qaftanı,
Süret yasap keçiresiñ aynı, yılnı, aftanı.
Ey, Aq Tañrım, bozuldı da qızlarımız, erimiz!
Yarın ahret künü, yoqtır bizniñ yatar yerimiz…
Qızı cevap bere
Ah!.. Yesirlik devriniñ qul-qurbanı, anayım,
Seniñ içün ceennemde otlarğa men yanayım!
Yañlışasız, aldanasız, hucur laflar aytasız.
Zemaneni añlamaysız, yüz yıl artqa qaytasız.
Bezdiresiz sizler meni nışanlav sözümen,
Menligimni satacaqsız üç – beş nağış bezimen.
İç birevñiz qaramaysız maña süygü közümen,
"Ketme, balam" – dep aytasıñ aslı kimniñ yüzümen?
Men ketermen, ayt babama, potügim yoq, o alsın,
Bunday eski bilgilerni cıyıp cebine salsın.
Zemaneni babam endi, añlamalı, bilmeli,
Siz, anaylar, nafle aqızğan közyaşlarnı silmeli.
Bilesizmi, anay, bizler ne künlerde yaşaymız,
Aqsız yerde qul etile, nafle kötek aşaymız.
Curtumıznıñ ötmeginen ecnebiler toq bola,
Bizlerdeki cigitlikler bir sebepsiz yoq bola.
Ömrümin soñ kününecek oquycaqman, anayım!
Men ketenni mektebimde toquycaqman, anayım!
Bolsa menim nışan toyum, mektep içinde bolsın,
Bu turuşım, gür gençligim bilgi oğrunda solsın!
Oquv içün beş qıtanı cayav cürip çığarman,
Caillikni, aqsızlıqnı temelinden yıqarman.
Anayçığım, oqumağa ketecekmen, ketecek,
Bu Qırımnı bir top çeçek etecekmen, etecek!
Aqşam-saba, catsam-tursam "Ant etkenmen!" aytaman:
Qayta-qayta, ayta-ayta, men artıma qaytaman.
Qanım qaynay, canım caynay "Ant etkenmen!" cırlasam,
"Savlıqman qal, tatarlıq!"nı "Bastırıq"man** sırlasam.
"Ant etkenmen milletimniñ yarasını sarmağa!"
Dep bağırsam, bu keñ dünya, boşluqlar da tar mağa.
Aytqan sayın aytacağım kele, qalbim qaltıray,
Emellerim töpesinde bir altın ay caltıray.
"Ant etkenmen!" aytılğanda men bir şair bolaman,
Tamarlarım canlana da, gizli kinge tolaman.
Göñlüm coşa, cürek taşa, milliy cırlar yazaman,
Eskirmegen taze dertiñ çöpmen tübin qazaman.
Mağa cürek bergen, meni "cigitmen" dep yaşatqan,
Ğafil qalıp yuqsırasam, "yuqlama!" dep taş atqan,
Caş babaynıñ qaleminden tökken ötkür sözleri –
Ğaye bergen, fikir bergen o sözlerniñ özleri.
Ey, bizlerni quçağında qıybetlegen anaylar!
Bahtımıznıñ yaraları tazerdi de, qanaylar.
Beşikteki sabiylerge "Ant etkenmen!" aytıñız,
Caş miyleri qatmaz burun vicdanların baytıñız.
"Ant ekenmen, söz bergenmen millet içün ölmege!"
Dep çıñlañız cıyınlarda, muñlı qızlar, bizlerge.
"Bilip, körip milletimniñ közyaşını silmege"
Beytimen qoşulayıq biz caşlar da sizlerge.
Ey, mollaqam, mezarımda mağa telqin bergende,
Yaradanğa duva etip, qollarını kergende,
"Ant etkenmen!" cırla başta, men coşayım, dıñlayım.
Eger meni topraq sıqsa, men de senmen ıñlayım.
Qırqlamamnı sağa berse dertli, canıq anayım,
Er kün tañda mezarımda "Ant etkenmen!" cırla sen.
Cer astında seni dıñlap közyaş tökip qaynayım,
"Ant etkenmen!" cırlağanda çürip bitsin cansız ten.
Ant etkenmen ant etkenniñ antı içün ölmege!
Qaysı cigit yemin ete menmen duşman bölmege?!
Siz qorqsañız, mına caşlar, men aldında ketermen,
Tavnı-taşnı, car-cılğanı tal-tüzgün col etermen!
*Çelebicihanğa taqlid.
**Çelebicihan azretleri "Ant etkenmen", "Savlıqman qal, tatarlıq!", "Bastırıq" şiirlerniñ müellifidir.