Cian edebiyatından
Masallar
I. Rafti Quvurçıq ve sürpriz
Rafti Quvurçıq - qara qoqla. Onıñ qara yüzü, qara saçı, qave renkli közleri, qırmızı ağızı ve beyaz qar kibi tişleri bar.
Siz bilesiz ne içün onıñ lağabı öyle? Saçları içün. Onıñ saçları quvurçıq. Onıñ içün adı Rafti Tafti (Quvurçıq).
Rafti Quvurçıq saba erte turmağa sevmey. Sabalarnıñ birinde: "Turmağa vaaqıt keldi Rafti Quvurçıq", - dedi anası. "Men turmağa istemeyim", - dedi Rafti Quvurçıq. "Sen sürpriz qazanmağa isteysiñmi?" - dep soradı anası. Rafti Quvurçıq sürprizlerni pek seve. O közlerini patlatıp: "Ebet", - dedi. "Menden saña sürpriz bar. Tez tur", - dedi anası. Rafti Quvurçıq sürprizni körmege pek istedi. O soradı: "Sürpriz lezetlimi?" - "Yoq, lezetli degil", - dedi anası. "Men onı aşap olurımmı?" - "Yoq, sen aşap olamasıñ". - "Ya onınnen oynap olurımmı?" "Yoq, sen onınnen oynap olamasıñ". - "O nedir?" "O yañı qırmazı bıcaq". "O, tek bıcaq mı? Bu yahşı sürpriz degil. Men böyle sürpriz begenmedim", - dedi Rafti Quvurçıq.
"Amma bıcaqnı beş cobı bar", - dedi anası. Rafti Quvurçıq krovatından sıçrap turdı. O bahtlı.
II. Ana ve sürpriz
Saba turğan soñ, Rafti Quvurçıq talim yapıp, vannağa kirdi. Vannada o yüzüni, ellerini yuvdı, tişlerini temizledi. Soñ yataq odağa kirip, özüniñ qırmızı bıcağını kiydi. Bıcağını pek begendi. O eñ bahtlı qoqla edi! Anası onı saba yemegini aşamaq içün, aşhanege çağırdı. Anası oña botqa ve süt qoydı ve bağçalarına çalışmağa ketti. O arada olarnıñ bağçasına kimdir keldi. Rafti Quvırçıq kim olğanıñı körmege istedi. O pek tez pencerege sekirdi. Olğan botqa onıñ qırmızı bıcağıa avdarıldı! O ne yapmağa bilmedi! "Ne yapayım, bıcağımı yuvayımmı?!" - dep, tüşündi Rafti Quvurçıq ve vannağa çapıp kirdi, bıcağını qaynağan suvnı içine taşladı.
Anası vannağa kirdi ve şaşıp qaldı. Şu arada Rafti Tafti üstüne sılaq bıcağını kiydi. Anasını ayrette qaldırdı: "Rafti Quvurçıq, sen asıl utanmaq ne olğanını bilesiñmi?"
Soñ anası üstündeki bıcağını çıqartıp, oñı yuvdı. O Rafti Quvurçıqqa eski qaverenki bıcağını berdi.
Öyle de, Rafti Quvurçıq öz yañı qırmızı beş cobli bıcağını dostlarına kösterip olmadı, olar o dülber cöblerge çoq şey qoymaq mümkün ediler: qanfetler, oyuncaqlar ve daa başqa şeyler!
III. Rafti Quvurçıqta ğaye peyda oldı
Rafti Quvurçıq Qoqla köyünde yaşay edi. Bu köyde yaşağan adamlar pek güzel ve merametli ediler.
Kimerde bir ise olarnıñ köyünı yaramay ve hayırsız adam ziyaret ete edi. Bu beyge Şilling-bazirgân dey ediler. O köyde peyda olsa, bütün qoqla-balalar tez-tez evlerine qaça ediler.
Şeer içinde Şilling beyniñ oyuncaq tükânı bar edi. O, tükânda ballonlar, ayuçıqlar, şamekler, jirafeler, köpekler ve mışıçıqlar, ve başqa oyuncaq ayvançıqlarnı, qoqlalarnıda sata edi.
Künleriniñ birinde Şilling bey kene de köyde peyda olğanda, bütün qoqla-balalar evlerine qaçip keteler. Rafti Qvurçıq da evine şaşıldı. O zaman anası evde yoq edi.
Şilling bey olarnıñ evine kelip, dedi: "Kim azaçıq şeñlenmege istey? Kim şeñlenmege seve? Kim vaqıtnı yahşı keçirmege istey? Men ile yuriñiz! Keliñiz, dünyanı köreyik". Elbette, Rafti Quvurçıq Şilling beynen ketmege istemedi, çünki onı sevmes edi.
Lâkin, Rafti Quvurçıqta bir ğayye peyda oldı. O Şilling beyniñ peşinden gizli ketmege qarara kele. Ve Şilling bey Rafti Qvurçık yaşağan evinden uzaqlaşıp, çevre-çete baqmayıp öz yolunı devam etken soñ, Rafti Quvurçıq beynıñ közüne körünmeyim dep, artından yavaş-yavaş ketti (izley)…
IV. Şilling bey Rafti Quvurçıqnı zapt etti
Apansızdan, Şilling bey çevirildi ve bar küçünen Rafti Qvurçıqqa atılıp, oñı tuttı. "Ne de olsa, men seni tuttım! Pek güzel qoqlasın! Seni satıp, çoq para qazanırım!" - dedi Şilling bey ve Rafti Quvurçıqnı özüniñ çuvalına yerleştirip yolını devam etti. Rafti Quvırçıq ise çuval içinde otırıp tüşüñceye daldı: nasıl çareler tapmlı da onıñ içinden çıqmalı. Niayet, oñda bir fikir doğdı: "Onıñ cebinde ine bar da!.." Ammatın Rafti Quvırçıq: "Vız… – vız…" - dep, vızıldamaya başlay. Soñ ise ineni ala da, Şilling beyniñ arqasına sança. Şilling bey, şaşmalap, sekire ve birden çuvalını yerge bıraqa: "Yalvaram, yardım etiñiz, yardım etiñiz maña..!" - dep, feryad köterip, evine taraf çapıp kete. Qaçıp ketse de, çuvalını yerge taşlasa da, amma Rafti Quvurçıq çuvaldan çıqmağa çaresiñı iç tapıp olamay.
Bu arada yanından balaban miyav quş üçip kete eken. O yerdeki çuvalnı köre, onıñ içinde bir şey bar olğanını añlay ve küzüginen çuvalnı yerden köterip yuvasına alıp ketire.
"Bu çuvalda aqşamlıq aşamağa bir şey barmı?" - dep soray hocasından Ana-Miyav quş. "Aqşamlıq, aşamağa ne bar?" - dep soraylar uç sabiyler. "Bağışlañız, men bu arada bir şey aytıp olamam", - dedi, Baba-Miyav quş. "Men bellesem bu güzel lezetli tavşandır. Keliñiz baqayıq, o kim eken?" Baba-Miyav quş çuvalnı aça. Ve olarnıñ üzerine Rafti Quvırçıq peyda ola.
V. Rafti Quvırçıq dünyanı seyir etti
"Vay, bu nedir?" - dep soradı quşçıqlardan biri. "Bu qara tavşan mı?" - "Yoq, o tavşanğa oşamay, onıñ qulaqları öyle uzun degil", - dep aytı Baba-Miyav quş. "Bu belki qara mışıqtır ?" - soradı daa bir quşçıq. Olar ne olğanını añlamay ediler. "Yahşı, bu güzel ve lezetlidir", - dep tüşündi anaları. "Men bellesem, biz lezetli aqşamlıq yemegi azırlarıq". O Rafti Quvurçıqnı paltosını, kölmegini ve ayaqaplarını çıqarıp başladı. "Toqtañız, toqtañız", - dedi Rafti Quvırçıq. "Men qoqlam. Onıñ içün de siz meni aşap olamazsız!" - "Ya ne içün aşap olamamız?" - dep soradılar üç bala. "Çünki men zeerlim, pek zeerlim". - "Çoq yazıq!" - dep aytı Ana-Miyav quş. "Bizge aytıp añlatqanıñ çoq güzel, sağ ol". - "Bir şey degil", - dedi Rafti Quvurçıq. "Evge qaytmaq vaqıtı keldi. Anam meni bekley. Bağışlañız aqşamlıq yemegi içün." - "Sağlıqnen bar!" - dedi Miyav quş qorantası. "Çoq yazıq sen zeerlisiñ.Sağlıqnen bar!" Rafti Quvırçıq tez-tez evine çapıp ketti. Anası Rafti Quvurçıqnı körip pek quvandı. Onı yuvundırdı ve temiz urba berdi: kök ştan, temiz çoraplar ve qırmızı kölmek. Soñ ise yemek teklif etti: eki alma, on qanfet ve bir filcan çay. Aqşam yemegi pek lezetli, oda ise pek sıcaq edi! Men dünyanı kördim ve şeñlendim", - dep tüşündi Rafti Quvurçıq. "Amma, evden de güzel yer yoqtır."
VI. Rafti Quvurçıq ve Gül şeerge bardılar
Rafti Quvurçıq er vaqıt bahtlı edi. Amma künlerde bir kün, özüni bahtsız duydı. Bahtsızlıq Şilling-beyniñ oyuncaq tükânı aqında tüşüngende peyda ola edi. Rafti Quvurçıq olarnı satmağa istegenlerini bile edi.
Öz fikirini dostı Gülge bildirdi: "Biz mister Şillingni oyuncaq tükânında olğan oyuncaqlarğa yardım ete bilemiz".
"Men bellesem elimizden bir yardım kelmez", - dep aytı Gül (Roza). "Şeer köyümizge yaqın degil. Tükânnı pencere ve qapuları er vaqıt qapalı, Mister Şilling ise yaramaz adam!"
"Kel, tükânğa gece barayıq. Men bellesem, biz tükân içine kirip, qoqlalarğa yardım ete bilirmiz", - dep aytı Rafti Quvurçıq.
"Yahşı men sennen razım", - dep aytı Gül. O künü Rafti Quvurçıq ve Gül ertece yattılar, analarına ise özlerini yaramay duyalar dep añlattılar. Anaları geceñiz hayır degen arada, töşeklerinden turıp kiyindiler ve yolğa çıqtılar.
Dağ içinden tez vaqıtta şeerge barıp çıqtılar.
Kökte ay köründi.
Olar yollarını ep devam ete ediler.
Olar gölnı ve yüksek bayırlarnı keçtiler.
Şeerge kelip yetkende endi gece edi. Soqaqlarda kimse yoq, evlerde ise yarıq bile körünmey edi.
Niayet, Mister Şillingniñ tükânına kelip yettiler. Bütün qapu ve pencereler qapalı edi. Olar evge nasıl kirsinler?! Rafti Quvurçıqta birden ğaye peyda oldı.
"Baca!" - dedi o. "Biz bacadan evge kirip olurmız!"
Gül bacadan kirmege istemedi, amma öz duyğularını köstermedi: "Yahşı kel barayıq!"
Rafti Quvırçıq elbette birinci olıp ketti. Gül ise onıñ peşinden bardı. Bacanı içini asıl begenmediler, o uzundan-uzun edi! Nede olsa, oda içine tüştiler. Oda içinde yarıq yoq edi, o sebepten olar bir şeyçik körmediler. Amma: "Hurr…hurr…hurr", - degen ses eşittiler.
VII. Rafti Qvurçıq ve Gül oyuncaqlarğa yardım etiler
Olar birden kim ve ne olğanıñı añlamadılar ve o sebepten ne yapacaqlarını bilmediler. "Yahşı, men bellesem bu domuzdır", - dedi Rafti Quvurçıq. Ne içün Mister Şilling domuznı odada tuta?" - dep tüşündi Gül. "Men şimdi fenerni yaqarım ve domuzñı qayda olğanını körermiz", - dedi Rafti Quvurçıq. O öz fenerini yaqtı, lâkin olar domuznı körmediler. Mister Şilling ise krovatında: "Hur… hur", - dep yuqlay edi! Krovat yanındaki masa üstünde, olar eki anahtar kördiler. Rafti Quvırçıq tezliknen anahtarlarnı aldı ve oyuncaq odasına kirdiler. Anda pek çoq oğlan ve qızçıq oyuncaqları bar edi: balaban ve ufaq, qara ve beyaz, qaverenki ve sarı, eski ve yañı… Oyuncaqlar Rafti Quvurçıqnı ve Gülni körip pek quvandılar.
Siz, bizlerni Mister Şillingniñ tükâñından qutarmaq içün keldiñiz. "Elbette", - dedi Rafti Quvurçıq ve Gül. "Yalvaramız, bizge mından çıqmağa yardım etiñiz, Mister Şillingniñ evinde yaşamaq çoq ağır. O, er vaqıt açuvlı, pek yaramay adam. Biz ise er vaqıt açmız ve tüşkün aldamız, yardım etiñiz!" - "Biz elimizden kelgenini yaparmız," - dep aytı Rafti Quvurçıq. Rafti Quvurçıq tükânnı qapusını açtı. Soqaqta bir kimse yoq, evlerde yarıqlar yoq, gece üküm süre edi.
"Biz Qoqla Köyüne nasıl etip qaytarmız?" - dep tüşündi Rafti Quvırçıq. "Qoqlalardan, kimersi ufaçıq balalar. Olar yürip olamazlar. Men ne yapmaq kerekim?" Soñ, onda bir ğaye peyda oldı. Tükânda pek çoq araba oyuncaqları bar edi. "Men ne yapmasını bilem! - dedi o. - Begengen arabalarğa oturıñız! Böyle etip, biz Qoqla köyüne qaytırmız!"
Episi qoqlalar arabalarğa mindiler. Tez vaqıtta Qoqla köyüne barıp yettiler. Ana ve babalar, balalar evlerinden quvanıp çıqtılar. Qoqlalar balalarnı körip pek quvandılar. Rafti Quvurçıqqa ve Gülge öz teşekkürlerini bildirdiler. Rafti Quvurçıq ve Gül pek bahtlı ediler.
Şimdi ise olarnıñ pek çoq yañı ve güzel dostları bar.